فاطمه علیمرادی | هفت صبح


کتاب‌های صوتی فقط در ایران به سمت بازاری پررونق نرفتند. پیش‌تر در کشورهای غربی همین جریان آغاز شده بود و ناشران و تولیدکنندگان آثار صوتی دریافته بودند می‌توان مخاطبان را به سمت گوش دادن کتاب سوق داد. به این ترتیب، ابتدا آثاری با گویندگان مطرح و ورزیده منتشر شدند؛ آثاری نظیر کتاب‌های صوتی چارلز دیکنز یا جک لندن. اسامی گویندگان این آثار در ایران معروف نیستند اما جزو گویندگان حرفه‌ای به شمار می‌روند. شاید حتی در خارج از کشور هم اوضاع به همین شکل باشد. و الا تولیدکنندگان سمت بازیگران مشهور سینما و تلویزیون نمی‌رفتند. در واقع گسترده کردن بازار هدف، موجب شد ناشران و تولیدکنندگان، دست به دامن بازیگران معروف شوند. به این ترتیب به‌تدریج اسامی بازیگرها را دیدیم که الصاق می‌شد به آثار ادبی. این حرکت چنان تند و پرشتاب بود که همین حالا اگر جست‌وجو کنید، بازیگران فراوانی در جهان کتاب صوتی خوانده‌اند.

هرچند به هر حال بین این‌ها همه هم در عرصه جهانی شهرت ندارند. به همین دلیل در این صفحه تصمیم گرفتیم 10 نامی را انتخاب کنیم که بیشتر از مابقی معروف‌اند. اغلب آن‌ها هم آثار معروف جهان خوانده‌اند؛ آثاری که غیر از یکی از آن‌ها، همگی در ایران ترجمه شده. از این منظر، خالی از لطف نبود که نام مترجمان و ناشران ایرانی را هم که این کتاب‌ها را ترجمه کرده‌اند ذکر کنیم تا اگر کسی علاقه‌مند بود سراغ‌شان برود.



1. مورگان فریمن: «اسماعیل»
نویسنده: دانیل کوئین | ترجمه: امید شمس

مورگان فریمن یکی از مشهورترین بازیگران سینما، برنده جایزه اسکار و گلدن گلوب، یکی از شناخته‌شده‌ترین چهره‌هایی است که کتاب صوتی نیز خوانده. رمان «اسماعیل» [Ishmael] به قلم دانیل کوئین [Daniel Quinn]، یکی از معروف‌ترین و پرفروش‌ترین کتاب‌هایی است که او گویندگی کرده. اسماعیل رمانی است فلسفی، آگاهی‌بخش، پرتعلیق و با پایان باز در مورد سرنوشت گونه انسانی بر سیاره زمین که در سال 1997 منتشر شده. قهرمان داستان، نویسنده‌ای ناامید و گم‌گشته است که در جست‌وجوی استاد معنوی است و طی این جست‌وجو، تبلیغ استادی را پیدا می‌کند که برای آموزش دادن به شاگردانش شرایط ویژه‌ای در نظر گرفته: «داوطلبان باید از صمیم قلب خواستار نجات جهان باشند».

در پی این آگهی، به سراغ استاد می‌رود و با کمال تعجب با یک گوریل دانا و خردمند به نام اسماعیل مواجه می‌شود که از طریق تله‌پاتی با راوی ارتباط برقرار می‌کند. بخش عمده کتاب شامل گفت‌وگوی فلسفی و چندجانبه در مورد تاریخ تمدن بشری البته با روایتی متفاوت، میان مرد و گوریل است. سؤالاتی از این قبیل که چگونه انسان به خطرناک‌ترین موجود این سیاره تبدیل شد؟ و آیا تمدن بشری موجب بهبودی سرنوشت این کره خاکی بوده یا آن را به ورطه نابودی کشانده است؟ این کتاب در ایران از سوی نشر «قطره» و با ترجمه «امید شمس» در سال 1930 منتشر شده است.



2. کیت وینسلت: «ماتیلدا»
نویسنده: رولد دال | ترجمه: شهلا طهماسبی

کیت وینسلت، برنده جایزه اسکار، دیگر بازیگری است که علاوه بر حرفه اصلی خود به گویندگی کتاب برای کودکان و بزرگسالان می‌پردازد. برجسته‌ترین کتابی که او روایت کرده، رمان محبوب کودکانه «ماتیلدا» [Matilda] به قلم رولد دال [Roald Dahl]، نویسنده بریتانیایی است. این اثر فانتزی که نخستین بار در 1988 منتشر شده، در مورد دختری پنج‌ساله به نام ماتیلدا است که سعی دارد مشکلاتش را خودش حل کند. او امکانات چندانی در اختیار ندارد اما ویژگی‌هایی دارد که می‌تواند همزمان برای کودکان و بزرگسالان الهام‌بخش باشد؛ مثلاً خوره کتاب است.

او راه رفتن، صحبت کردن و خواندن را زودتر از بچه‌های دیگر یاد گرفته. پدر و مادر او اما نه ‌تنها استعدادهایش را نادیده می‌گیرند بلکه او را با عناوین توهین‌آمیزی مانند «دروغگو» خطاب قرار می‌دهند. ماتیلدا در ششو‌نیم سالگی وارد مدرسه می‌شود و مورد تشویق معلمش قرار می‌گیرد. این نابغه کوچک سپس از توانایی‌هایش استفاده می‌کند تا کمی پدر و مادر بی‌توجهش را اذیت کند. داستان‌های رولد دال، قوه‌ ‌تخیل کودکان را تحریک می‌کند و آن‌ها را به سرزمینی دور از دنیای مدرن روزمره می‌برد. کتاب‌های رولد دال آموزشی نیستند و قصد نصیحت‌کردن بچه‌ها را ندارند. بلکه با روایت ماجراهای هیجان‌انگیز، به آن‌ها نوع‌دوستی، مراقبت از محیط‌ زیست، شجاعت، صداقت و مهربانی را یاد می‌دهد. در ایران، تاکنون نشر «افق»، «چشمه» و «مرکز» این کتاب را ترجمه و منتشر کرده‌اند.



3. تام هنکس: «عمارت هلندی»
نویسنده: آن بچت | ترجمه: نیما فرحی

تام هنکس، بازیگر مشهور برنده جایزه اسکار بهترین بازیگر مرد، جایزه گلدن گلوب و جایزه امی، دیگر بازیگری است که روایتگری کتاب صوتی را نیز در رزومه حرفه‌ای خود دارد. «عمارت هلندی» [The Dutch house] به قلم آن پچت [Ann Patchett] عنوان رمانی است که او گویندگی کرده. این اثر که در سال 2019 منتشر شده و یکی از پرفروش‌ترین‌های نیویورک تایمز و نامزد جایزه پولیتزر نیز بوده است، ماجرای خواهر و برادری است که پنجاه سال از زندگی خانوادگی خود را پس از جنگ جهانی دوم روایت می‌کنند.

پدر خانواده با هوش و فراست خود موفق می‌شود آنها را از فقر نجات دهد و در هلند عمارتی را خریداری کند. این زوج خودساخته صاحب دو فرزند می‌شوند و آنها را در همان عمارت بزرگ می‌کنند. اما پس از آنکه مادر خانواده از زندگی در این شرایط متنفر شده و خانه را ترک می‌کند، پدر نیز از دنیا می‌رود و این خواهر و برادر به زودی درمی‌یابند که جز خودشان تکیه‌گاهی ندارند. آنها نمی‌توانند از سایه شوم گذشته خود رهایی یابند و گرچه سعی کرده بودند تا جای ممکن از این گذشته فرار کنند اما سرانجام مجبور می‌شوند با آن رو در رو شده و عشق میان خود را محک بزنند. ناشران مختلف در ایران تاکنون این رمان را ترجمه و منتشر کرده‌اند.

4. اسکارت جوهانسون: «شیرجه از روی اسکله کلاوزن»
نویسنده: آن پکر | ترجمه نشده

اسکارلت جوهانسون از دیگر چهره‌های هالیوودی و مشهور سینمای جهان است که روایتگری کتاب صوتی را نیز در کارنامه خود دارد. از میان کتاب‌هایی که او گویندگی کرده می‌توان به «شیرجه از روی اسکله کلاوزن» [The Dive From Clausen's Pier] نوشته آن پکر [ Ann Packer] در 2003 اشاره کرد. ماجرای کتاب مربوط به زن جوانی به نام کارا دانهیل است که زندگی آرام و معمولی‌اش در ایالت ویسکانسین به هم می‌ریزد. زمانی که نامزد دوست‌داشتنی اما بداخلاقش مایکل در یک حادثه غرق شده و به کما می‌رود، او با تصمیم‌های دشواری مواجه می‌شود. کارا باید تصمیم بگیرد که به عشق خود نسبت به مایکل، آن هم پس از هشت سال رابطه عاطفی، وفادار بماند یا اینکه به دنبال سرنوشت و خوشبختی خودش برود.

در این مسیر او با انتخاب‌های اخلاقی، پیچیده و روابط گیج‌کننده دست‌وپنجه نرم می‌کند. این رمان واقع‌گرایانه که مضامین گسترده را در لحظات کوچک و شخصی قهرمان داستان می‌گنجاند، به کاوش پیرامون مسائل عمیق انسانی از قبیل، عشق، شفقت، تعهد و انتخاب میان گزینه‌های دشوار می‌پردازد. تلاش قهرمان داستان برای پیدا کردن هویت و مسیر خود در دنیایی مبهم و متعارض، روایت او را به یک سفر عاطفی و فلسفی و همچنین مراقبه‌ای جدی و تکان‌دهنده درباره ماهیت عشق و وفاداری تبدیل می‌کند. این اثر تا کنون به فارسی ترجمه نشده است.



5. اما تامپسون: «داستان پیتر خرگوشه»
نویسنده: بئاتریس پاتر | ترجمه: پروانه عروجی‌نیا

اِما تامپسون، بازیگر برنده جایزه اسکار و گلدن گلوب و همچنین نویسنده داستان کودکان است. او از روی برخی از کتاب‌هایی که خودش نوشته روخوانی کرده است. به علاوه او کتاب «داستان پیتر خرگوشه» [The Tale of Peter Rabbit] اثر بئاتریس پاتر [Beatrix Potter] را که نخستین‌بار در 1902 منتشر شده بود، بازنویسی و گویندگی کرده است. این کتاب تاکنون به 36 زبان ترجمه شده و با فروش 45 میلیون نسخه‌ای یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های تاریخ است. پیتر، خرگوشی جوان، بازیگوش و نافرمان است که با خانواده‌اش در نزدیکی باغ یک کشاورز پیر به نام آقای مک گرگور زندگی می‌کند. پس از آنکه مادر پیتر به خرید می‌رود و از آنها می‌خواهد که بیرون نروند، او بی‌اجازه وارد باغ کشاورز می‌شود و دردسرهای زیادی درست می‌کند.

پیتر پس از تعقیب و گریزهای زیاد، بالأخره نجات می‌یابد و به خانه بازمی‌گردد؛ جایی امن که مادر با رختخوابی گرم و سوپی داغ پذیرای اوست. داستان‌های او درس‌های مهم زندگی از جمله اهمیت دادن به دوستان، همبستگی و اعتماد به نفس را به کودکان می‌آموزد. از زمان انتشار تاکنون، این کتاب نقش مهمی در طراحی محصولات مربوط به کودکان از جمله ظروف غذا، لباس، اسباب‌بازی و فیلم داشته است. انیمیشنی با همین نام نیز در سال 2018 از روی این کتاب ساخته شد. این داستان کلاسیک بیش از یک قرن است که در میان کودکان محبوبیت خود را حفظ کرده است. نشرهای مختلفی در ایران از جمله «ماهی»، «علمی و فرهنگی» و «قدیانی» این داستان را ترجمه و منتشر کرده‌اند.



6. نیکول کیدمن: «به سوی فانوس دریایی»
نویسنده: ویرجینیا ولف | ترجمه: صالح حسینی

نیکول کیدمن، بازیگر نام آشنای هالیوودی، چهره دیگری است که به صداپیشگی و خواندن کتاب صوتی در کنار بازیگری پرداخته است. «به سوی فانوس دریایی» رمان معروف ویرجینیا ولف است که در 1927 منتشر شده و نیکول کیدمن آن را گویندگی کرده است. کتاب، روایت یک زوج با هشت فرزند است که به همراه دوستانشان در حال گذراندن تابستان خود در کلبه‌ای زیبا واقع در یک جزیره هستند. آنها از همه جای جزیره بازدید کرده‌اند به جز یک فانوس دریایی. اما لغو شدن این بازدید موجب شکل‌گیری چالش و مناقشات پیچیده‌ای میان شخصیت‌های داستان می‌شود. کتاب در طول یک روز به وقوع می‌پیوندد و از زندگی خانوادگی و روزمره شخصیت‌های داستان به‌علاوه خاطرات گذشته، احساسات پنهان، و تغییرات فردی رمزگشایی می‌کند.

در واقع ولف با تکنیک جریان سیال ذهن و قالب سمبلیسم به بیان تاریخچه زندگی‌اش پرداخته و در این شاهکار ادبی به موضوع تزلزل و ناپایداری زندگی بشر نظر می‌کند. نویسنده، عمده توجهش را بر توصیف فضا، احساسات و نثر شاعرانه متمرکز کرده و از آنجا که نویسنده‌ای تجربه‌گراست، واقعیات درونی بشر را به شیوایی توصیف می‌کند. این رمان به عنوان یک اثر ادبی معاصر مورد تحسین قرار گرفته و هنوز هم جایگاه ویژه‌ای در ادبیات دارد. نشرهای مختلفی در ایران این کتاب را ترجمه و منتشر کرده‌اند.



7. مریل استریپ: «عهد مریم»
نویسنده: کولم توبین | ترجمه: رامین مستقیم

مریل استریپ بازیگر سرشناس هالیوودی، چهره‌ای است که گویندگی کتاب تحسین شده «عهد مریم» [The Testament of Mary] اثر نویسنده ایرلندی کولم تویبین [Colm Tóibín] را انجام داده است. این رمان کوتاه که در سال 2013 منتشر شد و در فهرست نهایی جایزه من‌بوکر قرار گرفت، حضرت مریم را به شکل زنی مسن و منزوی به تصویر می‌کشد که همچنان سعی دارد وقایعی را درک کند که به روایت عهد جدید و بنیاد مسیحیت تبدیل شده‌اند. در شهر باستانی افسس، مریم سال‌ها پس از مصلوب شدن مسیح به تنهایی روزگار می‌گذراند؛ او علاقه‌ای به همکاری با نویسندگان انجیل ندارد. اما آنها همان کسانی هستند که از مریم نگهبانی کرده و به او غذا و سرپناه داده‌اند. راوی داستان زنی است که ما را به یاد مریم پس از به صلیب کشیده‌شدن مسیح می‌اندازد.

این در حالی است که پیروان مسیح، مخالف مریم هستند، زیرا معتقدند عیسی یک منجی بود، ادعایی که مریم از پذیرش آن اجتناب می‌کند؛ او معتقد است پسرش مانند دیگر انسان‌ها بوده و مانند بسیاری دیگر از مردان جوان، شهرش را به مقصد اورشلیم ترک کرده است و نباید به خاطر اعتقادش به صلیب کشیده شود (در اعتقاد مسیحیان، حضرت عیسی (ع) به صلیب کشیده شده است). کتاب، درباره احساسات مادری است که هنوز نمی‌تواند با نبود فرزند از دست‌رفته‌اش کنار بیاید؛ مادری که نسبت به آنچه بر فرزندش رفته، اندوهی در دل دارد. در واقع این مادر در این داستان به قهرمانی تراژیک تبدیل شده است. عهد مریم با ترجمه رامین مستقیم از سوی نشر «اندیشه نیکو» در سال 1399 در فهرست کتابخانه ملی آمده اما مشخص نیست منتشر شده یا نه چراکه هیچ اطلاعات یا تصویری درباره کتاب موجود نیست.



8. الیجا وود: «سرگذشت هکلبری فین»
نویسنده: مارک تواین | ترجمه: نجف دریابندری

الیجا وود، چهره آشنای مخاطبان جهان در سه‌گانه سینمایی ارباب حلقه‌ها و در نقش آقای فرودو، از دیگر سلبریتی‌هایی است که اجرای کتاب صوتی را در کنار حرفه اصلی‌اش انجام داده است. ناشر این کتاب صوتی، وود را به خاطر خلق دنیای کامل و دقیق شخصیت‌های این رمان ستایش کرده و می‌افزاید: «خوانش او باعث می‌شود شوخ‌طبعی و زبان پرپیچ و خم مارک تواین به شکلی کاملاً طبیعی به شنونده منتقل شود». ماجراهای هکلبری‌ فین، اثر مشهور مارک تواین، نویسنده آمریکایی که در 1884 نوشته شده، کتابی است که وود آن را صوتی کرده است. ماجرای رمان مربوط به پسری به نام هاک است که از پدر بدرفتارش فرار می‌کند و به همراه یک برده فراری به نام جیم، با یک قایق کوچک به دل رودخانه می‌سی‌سی‌پی می‌زند.

او در این سفر با شخصیت‌ها و طبقات مختلفی از مردم ساکن در حاشیه رودخانه آشنا می‌شود. در نتیجه این تجربیات یاد می‌گیرد که بر تعصبات نژادی مرسوم غلبه کند و با جیم دوستانه رفتار کند. کتاب مملو از توصیفات زیبا از این رودخانه بزرگ و جنگل‌های اطراف آن است که با شوخ‌طبعی ذاتی هاک به خوبی به تصویر کشیده شده است. این رمان یکی از نخستین آثاری است که به زبان بومی آمریکایی نوشته شده. به علاوه به دلیل تغییر مسیر ادبیات کودکان و ترسیم عمیق احساسات کودکی، مورد ستایش قرار گرفته و همچنان در میان مردم جهان محبوبیت دارد. این کتاب طی سال‌های مختلف و از سوی ناشران گوناگون در ایران ترجمه و منتشر شده است.



9. آن هاتاوی: »جادوگر شهر اُز»
نویسنده: ال. فرانک باوم | ترجمه: پیمان اسماعیلیان

آن هاتاوی، بازیگر آمریکایی و برنده جایزه اسکار، گلدن گلوب، بفتا و افتخارات دیگر است. هاتاوی در 2019 به خاطر گویندگی کتاب صوتی جادوگر شهر اوز، نامزد جایزه اودی برای بهترین گویندگی تک، در میان زنان شد. «جادوگر شهر از» [The wizard of OZ]، رمانی آمریکایی است مخصوص کودکان به قلم ال. فرانک باوم [L. Frank Baum] و تصویرگری ویلیام والاس دنسلو. شخصیت اصلی کتاب، دوروتی دختر مزرعه‌داری در ایالت کانزاس است که همراه با سگ خانگی‌اش توتو با وزش یک گردباد شدید از خانه دور می‌شود و به سرزمین جادویی اُز می‌رسد. دوروتی پس از ورود به این شهر می‌فهمد تا زمانی که جادوگر شریر این شهر را نابود نکند نمی‌تواند به خانه بازگردد.

موفقیت چشمگیر این کتاب، نویسنده را بر آن داشت که سیزده قسمت دیگر برای این داستان بنویسد. اکنون و پس از گذشت بیش از یک قرن، این کتاب یکی از شناخته‌شده‌ترین داستان‌های ادبیات آمریکا بوده و کتابخانه کنگره آمریکا این اثر را بزرگ‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین افسانه خانگی آمریکا نامگذاری کرده است. نویسنده، ماجرای این کتاب را پیش از آنکه بنویسد برای فرزندانش می‌خوانده؛ بسیاری از شخصیت‌ها، وسایل و ایده‌های رمان از زندگی شخصی و تجربیات باوم گرفته شده‌اند. او در مقدمه داستان می‌نویسد که آرزو دارد کتابش به یک افسانه مدرن تبدیل شود، افسانه‌ای که در آن شگفتی و شادی حفظ شود و دردها و کابوس‌ها کنار گذاشته شود. جادوگر شهر اوز بارها از سوی ناشران مختلف در ایران منتشر شده است.



10. بندیکت کامبربچ: «نظم زمان»
نویسنده: کارلو روولی | ترجمه: مزدا موحد

بندیکت کامبربچ، بازیگر انگلیسی است که علاوه بر کسب جوایز گوناگون در سال 2014 از سوی مجله تایمز به عنوانی یکی از 100 فرد تأثیرگذار جهان معرفی شد. «نظم زمان» [The Order of Time یا L'ordine del tempo] نوشته کارلو روولی [Carlo Rovelli] که در 2017 منتشر شده، کتابی است که کامبربچ گویندگی کرده است. نظم زمان یکی از بهترین کتاب‌های این فیزیکدان ایتالیایی است. همه ما زمان را تجربه می‌کنیم، اما دانشمندان هرچه بیشتر در مورد آن بیاموزند، به نظرشان اسرارآمیزتر خواهد شد. ما زمان را یکنواخت به شکل خطی تصور می‌کنیم که از گذشته به آینده حرکت کرده و با ساعت اندازه‌گیری می‌شود.

اما روولی در کتابش یک ‌‌به یک این فرضیات را از بین می‌برد و جهان عجیبی را آشکار می‌کند که در آن زمان، به شکلی اساسی ناپدید شده است. او توضیح می‌دهد که چگونه نظریه کوانتومی می‌کوشد چنین دنیای افراطی و بی‌زمانی را قابل درک کرده و به آن معنا بدهد. نویسنده با ترکیب نظریات فلسفی، علمی و ادبی، قصد دارد به خواننده بفهماند که درک ما از زمان به دیدگاه‌مان بستگی دارد؛ دیدگاهی که بیش از وابسته بودن به جهان فیزیکی، به عملکرد مغز و احساسات ما بستگی دارد. در واقع نویسنده ما را دعوت می‌کند تا به پرسش‌هایی در باب ماهیت زمان برسیم؛ مقولاتی که همچنان دغدغه فیلسوفان و فیزیکدانان است. این کتاب نیز تا‌کنون از سوی ناشران مختلف در ایران ترجمه و منتشر شده است.