هزار سال زن‌شناسی اروپاییان | اعتماد


کتاب «زنان در تاریخ اروپا» [Frauen in der europäischen Geschichte : vom Mittelalter bis zur Gegenwart] به روشی نسبتا ساده و خواندنی شرایط و موقعیت اجتماعی، فرهنگی، حقوقی و سیاسی زنان را در تاریخی به درازای نیم هزاره از قرون وسطی تا به امروز مورد بررسی و نقادی قرار داده است. گرچه کتاب به سیر مجادلات جنسیتی در طول تاریخ جوامع انسانی، نگاه عمومی دارد، اما «مشاجره پیرامون زن در اروپا» که از قرون وسطی آغاز شده، بحث اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد.

زنان در تاریخ اروپا» [Frauen in der europäischen Geschichte : vom Mittelalter bis zur Gegenwart ] گیزلا بوک [Gisela Bock]

رویکرد کتاب اساساً به اندیشه‌ها و آرمان‌های زنان است و می‌خواهد به درک و استنباط قشر زنان از مناسبات میان زن و مرد و سیر مبارزاتی آنان برای کسب حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی بپردازد. کتاب در فرازهایی مهیج و درعین حال غم‌انگیز، به آثار مکتوب و غیر مکتوب مردانی می‌پردازد که مخصوصاً از اوایل عصر رنسانس به بعد هرچه صریح و بی‌محابا به تحقیر و ملامت زن و ایجاد تنفر از او پرداخته‌اند و در این رهگذر به انواع پنداره‌های زن‌ستیزانه عهد کهن، سنت‌ها و تعابیر کژ و آشفته عهد وسطی و نیز اقوال و احتجاجات بسیاری از جدلیون و آبای کلیسایی درباره زنان استناد جسته‌اند. هم ارسطو زن را «خطای طبیعت» می‌پندارد و هم بسیاری از کلیساییان وی را یک «نقیصه» یا «مرد ناقص» می‌شمارند.

حوّا را در هبوط بشر مقصر می‌دانند و زن را با میل جنسی و گناهش می‌شناسند. کتاب اگر به تبیین پاسخ و استدلال زنان دگراندیش و بعضا مردانِ طرفدار زن در این مقولات می‌پردازد، به تاملات فلسفی، اصول علمی تنکردشناسی (فیزیولوژی) و سبب‌های تاریخی و جامعه‌شناختی این مجادله نظر دارد و هرگز سرهم‌بندی مجادلات احساسی‌جنسیتی و بگومگوهای حادِّ فمینیستی در قالب مدرن و امروزی آن نیست. مباحث کتاب سلسله موضوعات اصلی جنسیتی شامل دگرگونی در فرآیند ازدواج و زناشویی طی قرون متمادی، معنا و ماهیت خانواده، حقوق عمومی و خصوصی زنان و مادران، کار در خانه و بیرون خانه، نقش و موقعیت زنان در انقلاب فرانسه و در انقلاب صنعتی، مناسبات جنسیتی در دولت‌های رفاه اروپایی، در دیکتاتوری‌های اروپایی، در سیستم نژادی آلمان نازی، در جریان جنگ و نژادکشی در اروپا و وضعیت زنان و مادران در حین و پس از جنگ را در برمی‌گیرد.

کتاب در وجهی تاریخ‌نگارانه به بررسی طیف متنوع و متغیری از انواع جنبش‌های زنان و فراز و فرود این جنبش‌ها در کسب حقوق مدنی و سیاسی در بسیاری از ممالک اروپایی و در امریکای شمالی به ویژه در دو قرن نوزدهم و بیستم می‌پردازد. نویسنده توفیق آن را یافته است که بخش قابل‌توجهی از تاریخ دگرگونی‌های فرهنگی و جنسیتی را به شکل تطبیقی با یکدیگر ترکیب کند، توازن خوبی میان اطلاعات واقعی و شرح حال و سرگذشت ایجاد کند و خواننده کتاب را در این وادی به تاملات و استنتاجات بیشتر وادار و تحریک کند.

خانم گیزلا بوک [Gisela Bock] نویسنده آلمانی کتاب (متولد 1942) یکی از مورخان و جامعه‌شناسان برجسته در سطح جهانی و استاد دانشگاه‌های آلمان و ایتالیا در رشته تاریخ اروپای غربی است. بوک دارای کتب و رسالات پرشماری درباره تاریخ زنان و مطالعات پیرامون روابط میان جنسیت‌ها، فقر و مسکنت تاریخی زنان، زنانِ زیر یوغ ناسیونال سوسیالیسم آلمان و مجادلات اروپایی پیرامون روابطِ زن و مرد است. بوک تحقیقات گسترده‌ای نیز پیرامون سیستم عقیم‌سازی اجباری زنان و مردان در آلمان نازی و سیاست جنسیتی این رژیم بر مبنای باورهای نژادی و سیاست‌های نفوسی‌ آن ‌انجام داده است. مترجم، کتاب را از مجموعه آثار اروپایی موسوم به «احداث اروپا» انتخاب کرده است.

«احداث اروپا» عنوان ابتکار قریب سه دهه گذشته پنج ناشر معتبر آلمانی، انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی و اسپانیایی است که دست‌اندرکار گردآوری و انتشار تاریخ اروپا از جنبه‌های مختلف و از منظری جدید و محققانه شده‌اند؛ آنچه که تمایزات ساختاری با تاریخ‌نویسی‌های متعارفِ معاصر در مغرب زمین دارد. در این ابتکار حداقل 20 مورخ و جامعه‌شناس غربی به سرپرستی ژاک لوگوف مورخ برجسته فرانسوی و رییس مکتب آنال مجموعه بررسی‌های تاریخی پیرامون قاره اروپا را تاکنون در 24 عنوان کتاب در یک کار مشترک به دست چاپ سپرده یا (شاید) هنوز در دست تالیف و انتشار دارند. اومبرتو اکو، پتر بورک، پتر براون، فرانکو کاردینی، ژاک لوگوف و چارلز تیلی از جمله این برجستگان هستند و خانم بوک تنها زن محقق در این گروه است که کار تتبعات تاریخی زنان اروپایی را با موفقیت به فرجام رسانده و کتاب را با اقبال جهانی مواجه ساخته است.

لازم به ذکر است که گروه موظف است هریک از آثار تهیه شده را تقریبا همزمان به پنج زبان مورد اشاره ترجمه و منتشر کند. به دلیل خاصیت منابع تاریخی به ویژه تواریخ اروپایی، مترجم ایرانی به منظور تدقیق در کار، سعی کرده از متون توأمان آلمانی و انگلیسی برای ترجمه استفاده نماید. وی هم‌اکنون از همین مجموعه کتاب «تاریخ پیدایش حقوق و قانون؛ از عهد باستان تا امروز» اثر پائولو گروسی مورخ شهیر ایتالیایی را در دست ترجمه دارد و مصمم است در آینده آثار دیگری از این گروه را ترجمه کند تا توجه محققان کشور را به آثار این گروه علمی نسبتا تازه شکل گرفته در اروپا که البته تاکنون اعتنای چندانی به آن در کشورمان نشده، جلب کند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

نگاه تاریخی به جوامع اسلامی و تجربه زیسته آنها نشان می‌دهد که آنچه رخ داد با این احکام متفاوت بود. اهل جزیه، در عمل، توانستند پرستشگاه‌های خود را بسازند و به احکام سختگیرانه در لباس توجه چندانی نکنند. همچنین، آنان مناظره‌های بسیاری با متفکران مسلمان داشتند و کتاب‌هایی درباره حقانیت و محاسن آیین خود نوشتند که گرچه تبلیغ رسمی دین نبود، از محدودیت‌های تعیین‌شده فقها فراتر می‌رفت ...
داستان خانواده شش‌نفره اورخانی‌... اورهان، فرزند محبوب پدر است‌ چون در باورهای فردی و اخلاق بیشتر از همه‌ شبیه‌ اوست‌... او نمی‌تواند عاشق‌ شود و بچه‌ داشته‌ باشد. رابطه‌ مادر با او زیاد خوب نیست‌ و از لطف‌ و محبت‌ مادر بهره‌ای ندارد. بخش‌ عمده عشق‌ مادر، از کودکی‌ وقف‌ آیدین‌ می‌شده، باقی‌مانده آن هم‌ به‌ آیدا (تنها دختر) و یوسف‌ (بزرگ‌‌ترین‌ برادر) می‌رسیده است‌. اورهان به‌ ظاهرِ آیدین‌ و اینکه‌ دخترها از او خوش‌شان می‌آید هم‌ غبطه‌ می‌خورد، بنابراین‌ سعی‌ می‌کند از قدرت پدر استفاده کند تا ند ...
پس از ۲۰ سال به موطن­‌شان بر می­‌گردند... خود را از همه چیز بیگانه احساس می‌­کنند. گذشت روزگار در بستر مهاجرت دیار آشنا را هم برای آنها بیگانه ساخته است. ایرنا که که با دل آکنده از غم و غصه برگشته، از دوستانش انتظار دارد که از درد و رنج مهاجرت از او بپرسند، تا او ناگفته‌­هایش را بگوید که در عالم مهاجرت از فرط تنهایی نتوانسته است به کسی بگوید. اما دوستانش دلزده از یک چنین پرسش­‌هایی هستند ...
ما نباید از سوژه مدرن یک اسطوره بسازیم. سوژه مدرن یک آدم معمولی است، مثل همه ما. نه فیلسوف است، نه فرشته، و نه حتی بی‌خرده شیشه و «نایس». دقیقه‌به‌دقیقه می‌شود مچش را گرفت که تو به‌عنوان سوژه با خودت همگن نیستی تا چه رسد به اینکه یکی باشی. مسیرش را هم با آزمون‌وخطا پیدا می‌کند. دانش و جهل دارد، بلدی و نابلدی دارد... سوژه مدرن دنبال «درخورترسازی جهان» است، و نه «درخورسازی» یک‌بار و برای همیشه ...
همه انسان‌ها عناصری از روباه و خارپشت در خود دارند و همین تمثالی از شکافِ انسانیت است. «ما موجودات دوپاره‌ای هستیم و یا باید ناکامل بودن دانشمان را بپذیریم، یا به یقین و حقیقت بچسبیم. از میان ما، تنها بااراده‌ترین‌ها به آنچه روباه می‌داند راضی نخواهند بود و یقینِ خارپشت را رها نخواهند کرد‌»... عظمت خارپشت در این است که محدودیت‌ها را نمی‌پذیرد و به واقعیت تن نمی‌دهد ...