«معارف کلامی شیعه؛ آموزه‌های اختصاصی» تالیف جمعی از نویسندگان به سرویراستاری حمیدرضا شریعتمداری توسط سازمان سمت، با همکاری دانشگاه ادیان و مذاهب قم منتشر شد.
به گزارش کتاب نیوز به نقل از مهر، کتاب «معارف کلامی شیعه؛ آموزه‌های اختصاصی» در ۲۹۴ صفحه با شمارگان ۵۰۰ نسخه و قیمت ۳۴ هزار تومان منتشر شد.
کتاب حاضر برای دانشجویان رشته فلسفه و کلام اسلامی، سایر رشته‌های الهیات و معارف اسلامی و طلاب علوم دینی تدوین شده است. امید است که علاوه بر جامعة دانشگاهی سایر علاقه‌مندان نیز از آن بهره‌مند شوند.
حمیدرضا شریعتمداری ویراسته این اثر در مقدمه آن می‌نویسد: «قوام و دوام هر جامعه و مجموعه‌ای به مؤلفه‌ها و مشخصه‌هایی است که ماهیت و هویت آن را می‌سازند، بدان معنا می‌بخشند و جهت‌دهنده، الهام‌بخش و حرکت‌آفرینِ آن‌اند. بدون تحدید و تثبیتِ این اختصاصاتِ معنابخش، یک مجموعه یا از بین می‌رود یا در دیگر مجموعه‌ها ذوب می‌شود و طبعاً پویایی و بالندگی‌اش را از دست می‌دهد. اگر بپذیریم که تنها راه نجات‌بخش و ارتقادهنده مسلمانان، تفاهم و تعامل (یا فهم متقابل و هم‌افزایی نیروها) است، باز باید هویت‌ها مشخّص و نمایان شوند، آنگاه هویت‌هایی که خود را یافته و شناخته‌اند، می‌توانند تبادل معرفت کنند و برنامه‌هایی مشترک را با هم پی گیرند و در برابر چالش‌ها و دشمنان مشترک، با هم و در کنار هم بایستند، بی‌آنکه نگران اضمحلال و از دست رفتن کیان و استقلال باشند.»
در پشت جلد این کتاب نیز نوشته شده: «در زمینه اختصاصات آموزه‌ایِ امامیه، با دو نوع کژتابی روبه‌رو هستیم: کسانی هستند که امامیه را به ویژه در آراء فاخرِ عقلی، برگردان یا تحت تأثیر دیگر مذاهب و مکاتب کلامی (مثل معتزله) می‌دانند و طبعاً اختصاصاتش را منکر می‌شوند و دیگرانی هم مایل‌اند که امامیه را در همه آراء متمایز از دیگر مسلمانان نشان دهند تا جایی که گویا «تشیع»، دینی است در برابر دینی به نام «تسنن». راه میانه اثرِ پیش رو، به رسمیت شناختنِ اصل و کلیت اختصاصات و امتیازات خودبنیادِ امامیه است که در تعالیم اهل بیت (ع) ریشه دارند.
در این دفتر، موضوعاتی را می‌کاویم و گزارش می‌کنیم که یا به امامت خاصه مربوط می‌شود (روایات دوازده امام، امام مهدی (عج)، مرجعیت علمی اهل بیت (ع)، رجعت، همزیستی با دیگر مسلمانان و تشیع اعتدالی در تتعالیم ائمه اطهار) یا ناظر به دیگر معارف کلامی (بداءآ امر بین امرین و تقیه) است. از آنجا که شیعه‌پژوهی بدون آشنایی با نوع نگرش منابع ملل و نحل به شیعه و گزارش‌هایشان از آراء و مقاللات نامداران و صاحب‌نظران شیعه، تمامیت نمی‌یابد، مقاله‌ای به شیعه و انشعاباتش از نگاه ملل و نحل‌نویسان اختصاص یافته است.»
کتاب از ده فصل که هر فصل شامل یک مقاله است تشکیل شده است. تشیع اعتدالی از محمد جعفر رضائی است که درواقع مرز بین تقصیر (عدم التزام به «احقیت امیرالمؤمنین و تبرّی از دشمنان حضرت»، و عدم انقیاد نسبت به امامان معصوم و علم ویژه آنها) و غلو (خداانگاری یا نبی‌انگاریِ امامان) مورد توجه قرار داده است. در مقاله دوم علی آقانوری، نوع نگاه ملل و نحل‌نویسان به تشیع و انشعاباتش را بررسی کرده و جمع‌بندی از داده‌هایشان در باب تشیع و شیعیان ارائه شده است.
فصل سوم با عنوان روایات دوازده به قلم محمدباقر ملکیان است، محقق در این مقاله تلاش می‌کند که نص به ویژه از نوع جلیّ و صریحش را در روایات نبوی جست‌وجو کند. بحث مرجعیت علمیِ اهل بیت (ع) را حمیدرضا شریعتمداری در مقاله‌ای با همین عنوان در فصل چهارم نگاشته است. این مقاله جویای تحدید خاستگاه علوم اهل بیت و تبیین چندوچون حجیت و مرجعیت علمیِ ایشان است.
باور به بداء که از اختصاصات شیعه و امتیازات معارف و تعالیم اهل بیت (ع) است که در روایات ما، بهترین وسیله برای عبادت خدا دانسته شده است. در فصل پنجم به قلم محمد جاودان، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان ارائه شده است.
فصل ششم با عنوان «امرٌ بین امرین» است که از دیگر اختصاصات امامیه که دیگر مذاهب اسلامی هم داعیه‌دارش شده‌اند، با استناد به فرموده‌های امامان اهل بیت (ع) بوده، به قلم سیدحسن طالقانی، به رشته تحریر در آمده است. این موضوع که از مهم‌ترین چالش‌های کلامی و فلسفی در سنت اسلامی است، هم دامنه فاعلیت الهی را معلوم می‌سازد و هم فاعلیت انسانی را با لحاظ فاعلیت الهی تبیین می‌کند.
فصل هفتم با عنوان «امام مهدی، دوازدهمین پیشوای شیعه با قلم مصطفی صادقی است. نویسنده پس از منبع‌شناسیِ مهدویت و نشان دادن اصالت این باور و جایگاه والایش در قرآن کریم، به ولادت و گواهی‌های زیستِ آن حضرت، توجه کرده، آنگاه غیبت حضرت، مقوله انتظار و وظایف منتظران را مورد بحث قرار داده و در پایان، به بررسی ظهور و نشانه‌های ظهور همت گماشته است.
فصل هشتم این کتاب «رجعت» به قلم حمیدرضا خادمی است با توجه به اینکه رجعت از اختصاصات امامیه و از ضروریات مذهب است و چنان‌که حمیدرضا خادمی، به درستی بیان کرده، در دیگر مذاهب اسلامی و حتی دیگر فرق شیعی، جایی ندارد. نویسنده پس از معناشناسیِ رجعت و تحریر محل نزاع در این عرصه، به فرق رجعت با تناسخ، توجه کرده و ضمن بیان آراء و تفسیرهای مختلف از رجعت در میان عالمان شیعه (و گاه بنابه گزارش منابع اهل سنت)، مستندات قرآنی و حدیثی، و تبیین عقلیِ رجعت را به بحث گذاشته است.
حمیرضا شریعتمداری در فصل نهم به تقیه پرداخته است. تقیه را از اختصاصات شیعه به شمار آمده و برخی به ناروا، آن را پوششی برای پنهان کردن کاستی‌های امامان در علم و عصمت وانمود کرده‌اند. نگارنده در این مقاله، پس از نشان دادن اهمیت تقیه در مکتب اهل بیت (ع) ابعاد و کاربست‌های آن را در کلام، فقه و اخلاق، مورد کاوش قرار داده و به معناشناسی و گونه‌شناسی آن توجه کرده است.
فصل نهایی کتاب درباره همزیستی با دیگر مسلمانان است این مقاله را علی آقانوری نگاشته است. با توجه به اینکه اقلیت بودن شیعه از سویی، و از سوی دیگر، رسالت فرامذهبیِ امامان شیعه، باب ویژه‌ای در تاریخ شیعه و سیره اهل بیت (ع) گشوده که نویسنده آن را در این مقاله دنبال کرده و پس از دسته‌بندیِ «دیگران» به نامتدینان، پیروان دیگر ادیان، حاکمان سرزمین اسلامی، پیروان دیگر مذاهب فقهی و کلامیِ اسلامی و جداشدگان از پیکره اصلیِ شیعه، به بحث از مبانی نظریِ دینیِ تعامل با دیگر مسلمانان بر پایه اخوت اسلامی (تنوع انسان‌ها بر اساس قابلیت‌ها و مرتبه‌هایشان در ایمان، درجه‌بندیِ معارف دینی)، بیان اصول دینیِ تعامل (پرهیز از تحمیل عقیده، ترک مخاصمه، پرهیز از تکفیر و احترام به عواطف مذهبی و مقدسات دیگران) و سرانجام، راهکارهای تعامل دینی (از قبیل حضور در مراسم دینی، معاشرت اجتماعی و پرهیز از ناسزاگویی) پرداخته است.
