درس‌های فیلسوفان مرده در باب زندگی | شهرآرا


«سقراط اکسپرس» [The Socrates express : in search of life lessons from dead philosophers] اثر اریک واینر [Eric Weiner] از آن کتاب‌هایی است که اگر بخواهیم بنا به توصیه کتاب درخوراعتنای «چگونه کتاب بخوانیم»، زیر عبارت‌های مهم آن خط بکشیم یا با استفاده از ماژیک فسفری، جملات درخشان آن را مشخص سازیم، در پایان کتابی خواهیم داشت سراسر خط کشی شده و رنگارنگ؛ و از آن مهم‌تر، ذهن و قلبی شفاف‌تر و مهربان‌تر.

خلاصه سقراط اکسپرس» [The Socrates express : in search of life lessons from dead philosophers]  اریک واینر [Eric Weiner]

نویسنده‌ی فلسفه‌دان، پرشور، طناز و خوش قلم کتاب، با انتخاب چهارده فیلسوف ازجهان رخت بربسته، و از آن طرف، چهارده فعل ارادی اختیاری و البته چند حالت انفعالی انسانی، افعالی مانند ازخواب برخاستن، شنیدن، دیدن، راه رفتن و اموری مانند پیرشدن و مردن، تناظری یک به یک بین آن چهارده فیلسوف و این چهارده عمل برقرار کرده است. او کتابش را در سه بخش صبح، ظهر و غروب سامان داده؛ با فهرستی به یادماندنی که حیف است بی یادکرد از آن بگذریم:

1ـ چطور مثل مارکوس آئورلیوس از خواب برخیزیم؟ 2ـ چطور مثل سقراط حیرت کنیم؟
3ـ چطور مثل روسو راه برویم؟ 4ـ چطور مثل ثورو ببینیم؟ 5ـ چطور مثل شوپنهاور گوش دهیم؟ 6ـ چطور مثل اپیکور لذت ببریم؟
7ـ چطور مثل سیمون وی توجه کنیم؟ 8ـ چطور مثل گاندی مبارزه کنیم؟ 9ـ چطور مثل کنفوسیوس مهربان باشیم؟
10ـ چطور مثل سی شوناگون قدر چیزهای کوچک را بدانیم؟ 11ـ چطور مثل نیچه حسرت و افسوس نداشته باشیم؟
12ـ چطور مثل اپیکتتوس گلیم خود را از آب بیرون بکشیم؟ 13ـ چطور مثل سیمون دوبووار پا به سن بگذاریم؟
14ـ چطور مثل مونتنی بمیریم؟

هوشمندی نویسنده از همین فهرست کتاب هویداست؛ اینکه هم فیلسوفان و متفکرانی برگزیده است که وجه عملی آن‌ها و نوشته‌ها و اعمالشان درباره شیوه زیستن و «چگونگی هستی» بر وجه نظری آن‌ها غلبه دارد و تأملات و افکارشان درباره «چیستی و چرایی هستی» و هم اینکه فعالیت‌ها و همچنین انفعال‌هایی از حیات آدمی را انتخاب کرده است که شاید در طول عمر انسان مهم ترین امور باشند. افزون بر این، دو دسته انتخاب هوشمندانه، کتاب و نویسنده آن نقاط قوت دیگری نیز دارند که اشاره به پاره ای از آن ها، خالی از لطف نخواهد بود:

- ایجاد عطش در انواع خوانندگان (مبتدی، متوسط و حرفه ای) برای شروع فلسفه خوانی یا ادامه دادن و عمق بخشیدن به آن
- پرداختن به تقریبا همه شاخه‌های مهم فلسفه قدیم و جدید و انتخاب نماینده‌ای از هرکدام از آن‌ها، مانند: رواقیگری و لذت گرایی از یونان و روم باستان؛ اگزیستانسیالیسم در هر دو شاخه موحدانه و ملحدانه آن؛ فلسفه و عرفان شرقی؛ طبیعت گرایی؛ و بالاخره فلسفه‌های تحلیلی و قاره‌ای
- معرفی پرشور انواع و اقسام کتاب، فیلم، قطعه موسیقی، ترانه و دیگر آثار هنری، در خلال پرداختن به موضوع اصلی کتاب

- پیش بردن مطالب نظری کتاب به موازات تعریف قصه سفرهای نویسنده با قطار (واژه اکسپرس در عنوان کتاب می‌تواند مشعر به نوع قطار باشد) و عمدتا به محل زیستن فلاسفه
- ارجاعات بجا و دور از افراط و تفریط به سبک زندگی معاصر، به ویژه با اشارات بهنگام به دخترخوانده نوجوان نویسنده، و ایجاد حس همذات‌پنداری در خواننده
- استفاده هوشمندانه از عنصر طنز در نگارش و به اصطلاح شیرین قلمی نویسنده
- تسلط ستودنی نویسنده بر هر دو جنبه محتوایی (از چه گفتن) و فرمی (چگونه گفتن) کتاب
- ارجاعات درونی راهگشا و یاری رسان به تثبیت هرچه بهتر مطالب کتاب؛ به گونه‌ای که عملا در هر فصل، اشاراتی هرچند کوتاه به نام فلاسفه فصل‌های قبل می‌شود

ناگفته نماند که شما خوانندگان عزیز این کتاب درخشان، ضمن آشناشدن با اندیشه‌های کاربردی و به درد زندگی خور این فلاسفه بزرگ، با بعضی حقایق (یا به قول جوانان امروزی، فکت‌های) مرتبط با زندگی شخصی آن‌ها نیز آشنا می‌شوید؛ مانند اینکه «روسو به طور معمول روزانه 32کیلومتر پیاده روی می‌کرد. یک بار ژنو تا پاریس را پیاده رفت؛ چیزی حدود پانصد کیلومتر؛ دو هفته تمام راه رفت.»(ص70)؛ «ثورو از جوانی تا می‌شود گفت آخر عمر، یادداشت‌های روزانه داشته است، حدود 2میلیون کلمه.» (ص91)؛ «سیمون وی در شش سالگی که جنگ جهانی اول درگرفته بود، به خانواده اعلام کرد که دیگر شکر نمی‌خورد. چون سربازهای بیچاره در خط مقدم شکر گیرشان نمی‌آید.»(ص165)؛ «نیچه ابرانسان وار کتاب نوشت؛ چهارده کتاب از 1872 تا 1889 که تقریبا هیچ کدام آن موقع خوب نفروختند. او گاهی خودش هزینه چاپ را تقبل می‌کرد.»(ص261).

اکنون که به نقل مستقیم بخش‌هایی از کتاب پرداختیم، حیف است که به این پاره حکیمانه از صفحه282 آن اشاره نکنیم که «آدم‌های مختلف در دوره‌های مختلف زندگی از فیلسوف‌های مختلف خوششان می‌آید. روحیه سرکش ثورو به مذاق نوجوان‌ها خوش می‌آید. کلمات قصار آتشین نیچه توجه جوان‌ها را جلب می‌کند. اگزیستانسیالیست‌ها و تأکیدشان بر آزادی باب طبع میان‌سال‌هاست. فلسفه رواقی اما خوراک آدم‌های مسن‌تر است؛ آن‌هایی که دو پیراهن بیشتر از بقیه پاره کرده اند، با مشکلات زیادی روبه رو بوده اند و معنای فقدان را می‌فهمند.»

و طبق معمول، پایان بخش این «سه شنبه با کتاب» اشاراتی است کوتاه به هنر مترجم محترم [شادی نیک‌رفعت] در انتخاب برابرنهادهایی مانند گورنشان (به جای سنگ قبر) و ترکیب‌هایی مانند پادشاه پرسش‌ها (برای سقراط) و سلطان سیاهی (برای شوپنهاور) و در کل، ترجمه سلیس، روان و دل نشین متن.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بابا که رفت هوای سیگارکشیدن توی بالکن داشتم. یواشکی خودم را رساندم و روشن کردم. یکی‌دو تا کام گرفته بودم که صدای مامانجی را شنیدم: «صدف؟» تکان خوردم. جلو در بالکن ایستاده بود. تا آمدم سیگار را بیندازم، گفت: «خاموش نکنْ‌نه، داری؟ یکی به من بده... نویسنده شاید خواسته است داستانی «پسامدرن» بنویسد، اما به یک پریشانی نسبی رسیده است... شهر رشت این وقت روز، شیک و ناهارخورده، کاری جز خواب نداشت ...
فرض کنید یک انسان 500، 600سال پیش به خاطر پتکی که به سرش خورده و بیهوش شده؛ این ایران خانم ماست... منبرها نابود می‌شوند و صدای اذان دیگر شنیده نمی‌شود. این درواقع دید او از مدرنیته است و بخشی از جامعه این دید را دارد... می‌گویند جامعه مدنی در ایران وجود ندارد. پس چطور کورش در سه هزار سال قبل می‌گوید کشورها باید آزادی خودشان را داشته باشند، خودمختار باشند و دین و اعتقادات‌شان سر جایش باشد ...
«خرد»، نگهبانی از تجربه‌هاست. ما به ویران‌سازی تجربه‌ها پرداختیم. هم نهاد مطبوعات را با توقیف و تعطیل آسیب زدیم و هم روزنامه‌نگاران باتجربه و مستعد را از عرصه کار در وطن و یا از وطن راندیم... کشور و ملتی که نتواند علم و فن و هنر تولید کند، ناگزیر در حیاط‌خلوت منتظر می‌ماند تا از کالای مادی و معنوی دیگران استفاده کند... یک روزی چنگیز ایتماتوف در قرقیزستان به من توصیه کرد که «اسب پشت درشکه سیاست نباش. عمرت را در سیاست تلف نکن!‌» ...
هدف اولیه آموزش عمومی هرگز آموزش «مهارت‌ها» نبود... سیستم آموزشی دولت‌های مرکزی تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا توده‌ها را در مدارس ابتدایی زیر کنترل خود قرار دهند، زیرا نگران این بودند که توده‌های «سرکش»، «وحشی» و «از لحاظ اخلاقی معیوب» خطری جدی برای نظم اجتماعی و به‌علاوه برای نخبگان حاکم به شمار روند... اما هدف آنها همان است که همیشه بوده است: اطمینان از اینکه شهروندان از حاکمان خود اطاعت می‌کنند ...
کتاب جدید کانمن به مقایسه موارد زیادی در تجارت، پزشکی و دادرسی جنایی می‌پردازد که در آنها قضاوت‌ها بدون هیچ دلیل خاصی بسیار متفاوت از هم بوده است... عواملی نظیر احساسات شخص، خستگی، محیط فیزیکی و حتی فعالیت‌های قبل از فرآیند تصمیم‌گیری حتی اگر کاملاً بی‌ربط باشند، می‌توانند در صحت تصمیمات بسیار تاثیر‌گذار باشند... یکی از راه‌حل‌های اصلی مقابله با نویز جایگزین کردن قضاوت‌های انسانی با قوانین یا همان الگوریتم‌هاست ...