آفریدن با موادِ خیال | اعتماد
گاهی اوقات نویسنده میخواهد با نامگذاری اثرش، ذهن مخاطب را برای مواجهه با جهان درون متن آماده کند. پیتر دبویسر[Pieter De Buysser] نیز در اثر تازه ترجمه شدهاش این کار را انجام داده است. سوختن، خیال، کتاب، هرسه نوید پرسه زدن در جهانی انتزاعی را به بیننده می‌دهند. در هردوی این نمایشنامهها مطلقا با جهان واقعی روبهرو نیستیم. روایت از زبان یک گربه آغاز میشود. در همین بدو ورود از جهان رئال دور میشویم و هرچه پیشتر میرویم این روند دور شدن شدت مییابد.
![نمایشنامه «کتابسوزی و چشمانداز گذرگاه خیالی» [Landscape with skiproads] پیتر دبویسر[Pieter De Buysser]](/files/169743799142844019.jpg)
فرم روایت اثر نیز در خدمت محتواست. از نامگذاری کتاب گرفته تا کاراکترها. «هیچکس» نام کاراکتری است که در نمایشنامه «کتابسوزی و چشمانداز گذرگاه خیالی» [Landscape with skiproads] با تیلدا در ارتباط است. تا اینجای امر ممکن است صرفا با یک نامگذاری عجیب از طرف والدین مواجه باشیم اما کمی بعد این نام جمع بسته و به جمعیت بیشتری اطلاق میشود. این عمومیت بخشیدن به نام کاراکتر و یکی کردن چندین نفر به واسطه شباهتهایی که احتمالا با هم دارند، نشانه بیاهمیت بودن هویت اسمی در مقابل کنشهایی است که فرد به آن دست میزند. این کثرت نام، ما را یاد نمایشنامه سوءقصدهایی به زندگی آن زن اثر مارتین کریمپ میاندازد. در نمایشنامه کریمپ، آن، نام زنان زیادی در جایگاههای اجتماعی متفاوتی است که وجه مشترکشان زن بودن است. هیچکسها هم مرد هستند.
نکته دیگری که در مورد فرم اثر میتوان به آن اشاره کرد، ساختار ضد پیرنگ آن است. بازهم شبیه کاری که کریمپ کرده اما اینبار کمی متفاوتتر. دبویسر هدف درونیاش را از طریق جهانی فانتزیتر به نمایش گذاشته است. چراکه جهان فانتزی امکان تخیلکردن بیشتری را در اختیار مخاطب قرار میدهد. کتاب‌ها میسوزند و با سوختن‌شان کلمهها که حاصل تخیل خالقشان بوده، آزاد میشود. کلمهها رها میمانند تا هرکدام در ذهن کس دیگری جای بگیرند و جهان داستانی دیگری خلق کنند. هر کلمه می‌تواند مبدع خلق اثری تازه شود و اینچنین میشود که نهتنها کتاب از بین نمیرود بلکه با سوختن، تکثیر میشود. این نگاه فانتزی به رویدادی تلخ و سیاه که بارها در تاریخ در نقاط مختلف جهان تکرار شده، در عین پارادوکسی که دارد، قابل درک است و باهم همراستا شدهاند. این جهان فانتزی در گذرگاه خیالی نیز وجود دارد. اما به شکلی دیگر. اینبار یک شیء که در این متن یک جعبه است، دستاویز رسیدن به تخیل شده.
نمایش با یک جعبه شروع میشود. جعبه، همان شیء نام‌آشنا که در دنیای شعبدهبازها نقشی پررنگ داشته و مخاطب انتظار دارد چیز شگفتی از آن ظاهر شود. در گذرگاه خیالی نیز این امر رخ میدهد. جعبهای که بین اسامی آشنا دست به دست شده، بدون اینکه باز شود و کاربردی داشته باشد، حالا به دست راوی رسیده و او از قضا آن را باز کرده و به این شکل جریانهای نمایشنامه را ایجاد کرده است. در پایان نیز شاید مخاطب متوجه نشود کدام اتفاق واقعی بوده و کدام خیالی اما آنچه مهم است همین استفاده هدفمند از یک شیء بیجان است. نه تنها جعبه بلکه اشیای دیگری نظیر دستکش در حکم پراپ* (prop) عمل کردهاند و با همین شگفتی کوچک، مخاطب را برای دیدن چگونگی این نقش‌آفرینی همراه کرده و او را به یک جهان خیالی دعوت می‌کنند. وجه اشتراکی که هردو نمایشنامه دارد، شروع‌شان در صحنه اجراست. اتفاقها بدون اینکه منتظر درک یا تفسیر مخاطب بمانند، پشت هم رخ می‌دهند و این مخاطب است که باید سعی کند با این جریان همراه شود. در این دو متن هم این اتفاق رخ میدهد. ممکن است در آغاز، مخاطب گیج و مغشوش شود و هیچ توالی منطقی بین رویدادها پیدا نکند ولی جریان حاکم بر اثر به مرور او را همراه می‌کند .
* شیئی که نقش مهمی در روند روایت ایفا می‌کند.
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
