پنجره‌ای روبه ادبیات امریکا | الف


تاریخ آمریکا درازای چندانی ندارد، اما تبار فرهنگی، فکری، هنری و ادبی این سرزمین از اروپای غربی و خاصه سرزمین‌های انگلیسی زبان (بریتانیای کبیر) مایه می‌گیرد و از این منظر علیرغم کوتاهی تاریخش، پروپیمان و آمیزه‌ای بسیار غنی از سبک‌های مختلف بوده است.

خلاصه کتاب اتوپیا در رمانتیسم سیاه میلاد روشنی پایان

«اتوپیا در رمانتیسم سیاه» نوشته میلاد روشنی پایان که به همت نشر ققنوس منتشر شده، پنجره‌ای‌ست که به روی تاریخ ادبیات آمریکا گشوده شده است. البته چنانکه نویسنده در مقدمه کتاب اشاره کرده، بنا نداشته که در این کتاب به روایت تاریخ ادبیات آمریکا بپردازد: «طبیعتا با وجود تاریخ نگاری‌های مفصل و سترگی که در این‌باره در غرب وجود دارد (و همچنان جای برگردان آنها در زبان فارسی خالی است)، دست زدن به چنین کاری نه ضرورتی دارد و نه نتیجه‌ای.»

با این حال اما نویسنده به نیت گشودن افقی روبه رمانتیسمِ سیاه که در نیمۀ نخست قرن نوزدهم ظهور و بروز کرده، ناگزیر بوده به زمینه‌ی تاریخی برخی رخدادها هم بپردازد. البته در همین زمینه نیز هدفش بیش از آن‌که بازگویی تاریخ ادبیات آمریکا در دوران رمانتیسم باشد، بازسازی جغرافیایی این فصل باشکوه از ادبیات آمریکاست که با انگارۀ مفهوم «اتوپیا» در این دوران شکل گرفته است.

نویسنده کتاب، برای بازسازی فصل باشکوه مورد اشاره، از ادبیات و آثار نویسندگان بزرگ بهره گرفته است؛ نویسندگان بزرگی چون امرسون، آلن پو و هاثورن که از سرآمدان رمانتیک‌های زمان خود هستند. بدین ترتیب کتاب تلاش می‌کند با رویکردی فلسفی به بازخوانی دگرگونی‌های مفهوم اتوپیا در ادبیات این برهۀ تاریخی و به‌خصوص آثار این نویسندگان بپردازد.

میلاد روشنی پایان، با اتخاذ چنین رویکردی در واقع دست روی نویسندگان و آثاری گذاشته که در این چشم انداز فلسفی دارای سهم و نقشی برجسته بوده‌اند. بعلاوه تبیین این چشم انداز فلسفی در فصل نخست کتاب،اشاره ای به تبارشناسی اتوپیا در بینش غربی و دگرگونی‌های مفهومی و عملی‌اش در قاره جدید است. اهمیت فصل نخست در واقع مدخلی کلیدی برای درک بهتر محتوای کتاب محسوب میشود. باید دانست که برای مهاجران اروپایی به آمریکا، پیوند این سرزمین با اتوپیا بدیهی و غیر قابل تردید بود.

در فصل دوم کتاب به ورود رمانتیسم به آمریکا پرداخته شده است؛ در روزگاری که آمریکا یک کشور جوان محسوب می‌شود و هنوز سابقه ای در شکل گیری جریانهای فکری و فرهنگی ندارد. رالف والدو امرسون شخصیت محوری در این فصل است که نقشی انکار ناپذیر در شکل گیری رمانتیسم دارد.

در فصل‌های بعدی کتاب نیز ضمن پرداختن به جنبه‌های دیگر این جریان فرهنگی، ادبی و هنری نیز هربار یکی از چهره‌های جریان ساز رمانتیسم سیاه امریکایی در مرکز توجه قرار می‌گیرد.

فروپاشی در ژرفای دیسنتوپیا عنوان فصل سوم کتاب است که ادگار آلن پو شخصیت مرکزی آن قرار گرفته است.سفیدی بی‌پایان در اتوپیا، عنوان فصل چهارم است با حضور هرمان ملویل، شقاوت بازگشت در رتروتوپیا که ناتانیل هاثورن در آن حضور دارد. پایان بخش کتاب (چکیده ای پس از پایان» جمع بندی است که تحت عنوان «مسخ اتوپیا» این بخش با نقل قولی کلیدی از اسکار وایلد آغاز می‌شود که اشاره مستقیم دارد به ارزش اتوپیا در جریان رمانتیسم: «نقشه جهانی که اتوپیا ندارد، ارزش نگریستن ندارد»

در انتهای کتاب علاوه بر نمایه اشخاص و آثار، گاه شمار تاریخ ادبیات امریکا از ابتدای ورود اروپاییان به این سرزمین در سال1402 آغاز شده و تا سال 1865 یعنی سالهای زوال تدریجی رمانتیسم پیش می‌آید. سال ترور آبراهام لینکلن رئیس جمهور محبوب آمریکا و یک سال پس از مرگ ناتانیل هاثورن، نویسنده ای که در این کتاب سیمای او را به عنوان کسی که در آثارش سیمای نویسنده ای که دغدغه تاریخ اجتماعی آمریکا را دارد، می‌توان دید.

میلاد روشنی پایان که پیش‌ از این کتاب «سینما و مرگ؛ درباره نامیرایی و تصویر» را توسط همین ناشر به بازار فرستاده بود، در کتاب تازه خود (اتوپیا در رمانتیسم سیاه) نیز سیمای نویسنده ای دغدغه مند را از خود به نمایش می‌گذارد که می‌کوشد با رویکردی موضوع محور به حوزه‌هایی چون سینما و ادبیات به مدد رویکردی فلسفی به بازخوانی دگرگونی‌های این حوزه‌ها در رهگذر جریاناتی فکری و فرهنگی بپردازد. کتاب حاضر شاید روایت تاریخ ادبیات امریکا نباشد؛ اما بی گمان در درک بهتر آن برای علاقمندان این مباحث بسیار خواندنی و سودمند خواهد بود. البته خود نویسنده هدف از نگارش کتاب را اینگونه بیان میکند: «بازسازی جغرافیایی است که با انگاره اتوپیا در مقام شاخصی مفهومی،‌ در این‌دوران شکل می‌گیرد؛ بنابراین می‌توان هدف از نوشتن این‌کتاب را توپوگرافی اتوپیا در رمانتیسم آمریکایی و رسیدن به نقشه‌ای مفهومی دانست که خطوط سازنده‌اش از متن ادبیات عبور می‌کنند.»

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...
صدای من یک خیشِ کج بود، معوج، که به درون خاک فرومی‌رفت فقط تا آن را عقیم، ویران، و نابود کند... هرگاه پدرم با مشکلی در زمین روبه‌رو می‌شد، روی زمین دراز می‌کشید و گوشش را به آنچه در عمق خاک بود می‌سپرد... مثل پزشکی که به ضربان قلب گوش می‌دهد... دو خواهر در دل سرزمین‌های دورافتاده باهیا، آنها دنیایی از قحطی و استثمار، قدرت و خشونت‌های وحشتناک را تجربه می‌کنند ...
احمد کسروی به‌عنوان روشنفکری مدافع مشروطه و منتقد سرسخت باورهای سنتی ازجمله مخالفان رمان و نشر و ترجمه آن در ایران بود. او رمان را باعث انحطاط اخلاقی و اعتیاد جامعه به سرگرمی و مایه سوق به آزادی‌های مذموم می‌پنداشت... فاطمه سیاح در همان زمان در یادداشتی با عنوان «کیفیت رمان» به نقد او پرداخت: ... آثار کسانی چون چارلز دیکنز، ویکتور هوگو و آناتول فرانس از ارزش‌های والای اخلاقی دفاع می‌کنند و در بروز اصلاحات اجتماعی نیز موثر بوده‌اند ...
داستان در زاگرب آغاز می‌شود؛ جایی که وکیل قهرمان داستان، در یک مهمانی شام که در خانه یک سرمایه‌دار برجسته و بانفوذ، یعنی «مدیرکل»، برگزار شده است... مدیرکل از کشتن چهار مرد که به زمینش تجاوز کرده بودند، صحبت می‌کند... دیگر مهمانان سکوت می‌کنند، اما وکیل که دیگر قادر به تحمل بی‌اخلاقی و جنایت نیست، این اقدام را «جنایت» و «جنون اخلاقی» می‌نامد؛ مدیرکل که از این انتقاد خشمگین شده، تهدید می‌کند که وکیل باید مانند همان چهار مرد «مثل یک سگ» کشته شود ...
معلمی بازنشسته که سال‌های‌سال از مرگ همسرش جانکارلو می‌گذرد. او در غیاب دو فرزندش، ماسیمیلیانو و جولیا، روزگارش را به تنهایی می‌گذراند... این روزگار خاکستری و ملا‌ل‌آور اما با تلألو نور یک الماس در هم شکسته می‌شود، الماسی که آنسلما آن را در میان زباله‌ها پیدا می‌کند؛ یک طوطی از نژاد آمازون... نامی که آنسلما بر طوطی خود می‌گذارد، نام بهترین دوست و همرازش در دوران معلمی است. دوستی درگذشته که خاطره‌اش نه محو می‌شود، نه با چیزی جایگزین... ...