محمود فاضلی
کتاب «الهیات سیاسی وجودی در نهج البلاغه» نوشته دکتر الناز پروانه زاد عضو هیات علمی دانشگاه بجنورد از سوی انتشارات کویر منتشر شد.
در اهمیت بحث از جایگاه وجودی انسان در الهیات سیاسی میتوان به این پرداخت که جهان معاصر با بحرانهای هستی شناسانه – معرفت شناسانهای روبرو است که اومانیسم، سکولاریسم و نیهلیسم در یک سو قرار دارد و معنازدگی مفرط، بنیادگرانی دینی، تجربه زدایی و غفلت از جایگاه حقیقی انسان در سوی دیگر.
نویسنده درخوانش معاصر از متون دینی که اهمیت آن روز به روز چشمگیرتر میشود، نهج البلاغه را متنی همیشه پویا و بالنده میداند که در پس تفاسیر و تعابیر سنتی و قشری از آن، دارای صورت بندی خاصی از جایگاه انسان موحد در الهیات سیاسی توحیدی است. در این صورت بندی به تدریج نوعی چارچوب مفهومی شکل میگیرد که بر جایگاه وجودی انسان در قلمرو هستی دلالت کرده و در ضمن، اگزیستانس او را میان دو امر الهیات و سیاست به تجربه میآورد.
ایده الهیات سایسی در خوانش معاصر از نهج البلاغه ما را به نظامی معرفت شناختی میرساند که پاردایمهای الهیاتی – سیاسی را در ماهیت الهیات سیاسی منسجم می کند و به تحقیق، بنیادیترین روابط بشری را مواجهه با الهیات خود شناسی تا پیچیدهترین روابط سیاسی- اجتماعی را در شمول خود میگیرد. به تعبیر دیگر از درونیترین حالات و باورهای شخصی تا ظرفیتهای فلسفه سیاسی در گستراندن «امر خیر» برای تدبیر منزل و جامعه را در استعداد خود نهفته دارد؛ بنابر این با دو گزاره اصلی روبرو است:
الف- در قلمرو سیاسی نهج البلاغه، نظام معرفتی وسیعی وجود دارد که امکان معرفت ورزی پیرامون انواع روابط انسانی- به ویژه روابط چهارگانه با خود، با خدا، با هستی، با همنوع- و بین ادیانی را فراهم می کند و به خوانش انسان امروز مینهد.
ب- جایگاه انسان موحد در الهیات سیاسی نهج البلاغه، بلندایی بی بدیل است که چیزی دیگر به اوج آن نمیرسد.
در مفهوم شناسی این دو گزاره اگر جنبههای الهیاتی سیاسی را درنظر نداشته باشیم، چیز زیادی از سیاست به مثابه امر (فلسفه) سیاسی- باقی نمیماند و نیز اگر جنبههای مرتبط با امر سیاسی را از ادیان بگیرم، وجه قابل توجهی از الهیات به مثابه عامل کانونی در تجربه دینی مغفول میماند. وجود این تساوق اساسا از آن رو است که انسان ذاتا موجودی الهیاتی و سیاسی است و زیست او در این جهان بدون توجه به روابطی که در قلمرو هستی دارد و در نتیجه بدون متعلقات الهیات سیاسی فاقد قاعدهای منطقی خواهد بود. بدین ترتیب وجود انسان دایر مدار هر سوژه ای است که در منظومه الهیات سیاسی معنادار شده است.
از منظر امیر سیاسی، علی بن ابیطالب انسان سیاسی بود که شخصیت لازم برای مدیریت جامعه را در بهرههای وجود- به مثابه کنش گری خردمند – میدانست. معتقد بود سزاورترین فرد به زمامداری کسی است که بدان تواناتر باشد و در آن به فرمان خدا داناتر، به تعبیر دیگر، بر این نظربود که چگونه می‌تواند شایستگیهای سیاسی را معطوف به شاخصهای الهیاتی در وجود خود نماید و میان الهیات سیاسی و حقیقت سیاست الفتی بر اساس شخصیت وجودی سیاستمدار بیافریند تا بتواند قدرت وجود را به کنه رویدادها زمان تسری دهد. پس به نجوای عمل گفت: «بهترین چیزی که خداوند بر بندگان خویش بخشش فرموده عقل است و علم، و سپس حکومت و عدالت.»
کتاب «الهیات سیاسی وجودی در نهج البلاغه» علاوه بر مقدمه شامل سه فصل «هستی شناسی انسان در الهیات وجود نهج البلاغه، مفهوم حق باوری در الهیات سیاسی نهج البلاغه و جایگاه انسان در الهیات سیاسی نهج البلاغه» است. پایان بخش این کتاب 204 صفحهای «نتیجه گیری و منابع» است.
................ هر روز با کتاب ................
