در نشست «طعم کتاب» با حضور نویسنده اثر و کارشناسان حوزه کتاب این اثر مورد بررسی و نقد قرار گرفت و از جمله نقاط قوت آن شخصیت پردازی خوب و قابلیت ارتباط گیری مناسب با مخاطب عنوان شد.



به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، اولین نشست نقد و بررسی آثار مکتوب با عنوان «طعم کتاب» بعد از دوران شیوع کرونا برگزار شد. این نشست یک شنبه 29 خرداد در محل سالن عاشوری خانه کتاب و ادبیات ایران با محوریت بررسی و نقد رمان «صنم» برگزار شد.

در این نشست ملیحه ذوالفقاریان، نویسنده رمان صنم و هنگامه قاسمی، منتقد اثر همراه با شهاب دارابیان، مجری و کارشناس حوزه کتاب درباره ویژگی‌های محتوایی، ساختاری و اهمیت سیاسی این کتاب نسبتا تازه منتشر شده در نشر سروش به بحث و گفت‌وگو پرداختند.

در ابتدای این نشست ذوالفقاریان درباره ایده اولیه رمان صنم گفت: داستان این رمان حاصل یک تقابل بین پدری انقلابی و پسر مجاهد (عضو گروه منافقین) است. در ابتدای دوران انقلاب چنین تقابل‌هایی در خانواده‌ها بعید نبود.

سوژه رمان «صنم» بکر بود
وی با بیان اینکه گروه منافقین در زمان انقلاب جنایت‌های زیادی کردند افزود: این گروه از نظر تعداد اعضا گستردگی زیادی داشتند و همه جای ایران بودند از دور افتاده‌ترین روستاها تا مناطق شهری و اگر هم در جایی عضو نداشتند باز کسانی بودند که نسبت به این گروه سمپات داشتند.

وی خاطر نشان کرد: سوژه گروه منافقین برایم جذاب است و این سوژه بکری بود، من با اینکه در زمان تحقیقات نتوانستم وارد پادگان اشرف بشوم، اما یک‌سری اطلاعات از این گروه به دست آوردم، کار تحقیقات میدانی برای کار این رمان بسیار سخت بود.

نویسنده رمان صنم در پاسخ به سوالی درباره سختی‌های چاپ این اثر ادامه داد: در بررسی‌هایی که برای این رمان انجام می‌دادم خیلی‌ها تمایلی به صحبت نداشتند. تحقیق برای این کار سخت بود درحالی که مرحله چاپ کتاب آسان بود، البته چاپ کتاب اول من کار سختی بود.

ذوالفقاریان در ادامه تاکید کرد: این رمان در یک فضای بومی [محلی] رخ می‌دهد. با این حال در مرحله ویراستاری با ویراستار ارتباط خوبی داشتم و او وجود ترکیب‌ها و عبارت‌های محلی در متن را به راحتی می‌پذیرفت.

ژانر اردوگاهی مغفول مانده بود
قاسمی، منتقد این نشست طعم کتاب با بیان اینکه «صنم» رمان جالبی بود و درباره جنگ آثار زیادی منتشر شده است گفت: یکی از ویژگی‌های جذاب این کتاب پرداختن به موضوع اردوگاه‌ است. در ژانر ادبیات دفاع مقدس کتاب زیاد نوشته شده است اما ژانر اردوگاهی خیلی مغفول مانده بود.

وی افزود: مساله‌ای که باعث می‌شود مخاطب با خواندن رمان صنم درگیر آن شود، خانوادگی بودن آن است. کتاب شخصیت‌های مختلفی دارد و قصه از زبان یک نفر روایت نمی‌شود. این کتاب باعث می‌شود مخاطب ببیند جنگ با خانواده‌ها چه کار می‌کند. برخی از شخصیت‌های این رمان همچون «سیاوش»، «رضی»، و... هیچ کدام انسان‌های بدی نبودند اما رفتار‌هایشان باعث شد ببینیم چه فجایعی را رقم زدند.

زن محوری دلیل موفقیت رمان صنم
قاسمی درباره کیفیت شخصیت پردازی رمان صنم گفت: مهم‌ترین تفاوت این کتاب با آثار دیگر در این است که موضوع جذابی دارد. اینکه در این کتاب یک دختر درگیر موضوع اردوگاه منافقین شود برای مخاطب جذاب است. دلیل موفقیت کتاب را هم شخصیت زن –محوری- اثر می‌دانم. او با ایدئولوژی خود ایستاده است و با اینکه عاشق است اما حاضر است همه چیز را رها کند.
قاسمی یکی از نقدهای خود درباره این کتاب را مربوط به شخصیت «ناصر» و «سیاوش» عنوان کرد و گفت: در این کتاب از زبان رضی درباره شخصیت ناصر می‌خوانیم. شخصیت «زری» هم به عنوان مکمل حضور دارد و اما خیلی حضور تاثیرگذاری دارد.

وی با بیان اینکه از نظر من ایدئولوژی، دفاع مقدس را جذاب کرده است اما ملاحظه می‌کنیم افرادی با وجود ایدئولوژی مذهبی –در ابتدای انقلاب- جذب گروه منافقین شدند درحالی که آنها افراد مذهبی و سرسختی بودند، ادامه داد: دوست داشتم کتاب روی شخصیت «صنم» بنا نشود. دوست داشتم در این کتاب ببینیم «ناصر»، «سیاوش» و «صنم» به خاطر ایدئولوژی‌های خود کارهایی کردند.

منتقد این جلسه از سلسله نشست‌های «طعم کتاب» افزود:‌ البته شخصیت پردازی در این کتاب قوی بود و خواننده را به خود جذب می‌کرد. من با شخصیت «رضی» بیش از بقیه همراه شدم حتی از شخصیت صنم بیشتر همراه رضی شدم چرا که در این داستان فهمیده نشده بود. دوست داشتم در این رمان شخصیت «ناصر» هم از زبان خودش صحبت کند نه اینکه صنم در حد مطالعه یک اعتراف از کامپیوتر گروه منافقین درباره این شخصیت به مخاطب اطلاعات بدهد.

ذوالفقاری، نویسنده رمان صنم در واکنش به این صحبت‌های قاسمی گفت:‌ درباره پرداخت شخصیت «ناصر» باید بگویم ظرف رمان اجازه نمی‌داد که خیلی بخواهم به این شخصیت بپردازم. از سویی هم می‌خواستم در این کتاب درباره خانم‌هایی که وارد گروه منافقین شدند و سرنوشت تلخی را تجربه کردند صحبت کنم. برای همین تمرکزم بر زنان قصه و شخصیت صنم بود.

وی ادامه داد: شخصیت‌های جانبی تاثیرگذاری در این داستان هستند، در بین آنها افراد مذهبی حضور داشتند که با تحقیق درباره آنها اطلاعات جمع کردم. شخصیت «ناصر» در منطقه‌ای که حضور داشت توانسته بود بقیه را رهبری کند.

نویسنده رمان صنم با بیان اینکه در بعضی مناطق این باور وجود دارد که انقلاب در سال 57 با محوریت گروه مجاهدین خلق (منافقین) آغاز شده است اظهار کرد:‌ این‌گونه نبود که گروه منافقین افراد بی سوادی باشند، آنها کلاس قرآن و نهج البلاغه برگزار می‌کردند. اما از یکجایی به بعد منحرف شدند.

ایده گرفتن از یک فرضیه قتل توسط مسعود رجوی
وی با اشاره به اینکه فرضیه‌ای هست که مسعود رجوی در قتل همسر اول خود و برخی از رهبران گروه منافقین نقش داشته است، تاکید کرد:‌ با در نظر گرفتن این موضوع در داستان رمان صنم تلاش کردم این موضوع که اعضای این گروه دیگر اعضای‌شان را دستمایه اهداف خود قرار می‌دادند را به کار بگیرم. «صنم» هم می‌توانست دستمایه شخصیت سیاوش باشد.

ذوالفقاریان در مورد تحقیق و نگارش این اثر هم گفت:‌ برای نگارش این کتاب اطلاعات زیادی در دسترس داشتم. از سویی روزنامه‌های آن مقطع وجود داشت و همچنین به نشریات گروه منافقین دسترسی داشتم. به عنوان مثال نشریه «مجاهد» را مطالعه کردم. این گروه عکس‌هایی هم منتشر کرده‌اند که گاهی با استفاده از عکس‌ها بخشی از درام قصه را شکل می‌دادم. همچنین سخنرانی مریم و مسعود رجوی نیز که فیلم‌های آن در اینترنت وجود دارد استفاده کردم. با استفاده از این اطلاعات یکجاهایی از قوه تخیل نیز استفاده کردم.

ماجری یک ریسک پذیری کم رمان نویسان
در ادامه دارابیان از ریسک پذیری کم نویسندگان رمان‌ها در موضوع تغییر مقطع زمانی و مکانی داستان‌شان صحبت کرد و رمان صنم را از این جهت که به چهار دهه مختلف می‌پردازد و داستان به مکان‌های مختلف اختصاص دارد مثبت ارزیابی کرد و نظر قاسمی را در اینباره جویا شد.

قاسمی گفت:‌ این یکی از نقاط جذاب رمان صنم بود که به مکان‌ها و برهه‌های زمانی مختلف می‌پردازد. شخصیت‌های مختلف هر کدام به زمان حال (روزگار کنونی) و قضاوت می‌شوند. مخاطب می‌بیند هرکدام به کجا رسیده‌اند. تغییر نسل در این کتاب یکی از نقاط جذاب آن است.

وی در مورد تغییر جغرافیایی بعضی از بخش‌های داستان یک انتقاد کرد و آن را دارای ابهام دانست و گفت:‌ بعضی از تغییرات در شهرها و محله‌های داستان مشخص نیست و دوست داشتم مشخص شود این تغییر مربوط به کدام شهر است. البته ممکن بود با طرح مشخص مناطق و شهرها غرض ورزی صورت می‌گرفت. [اشاره به سوژه داستان که مربوط به گروه مجاهدین خلق است.]

بررسی وضعیت فروش و استقبال از رمان «صنم»

ذوالفقاریان در پاسخ به سوالی درباره استقبال از وضعیت فروش این کتاب هم گفت:‌ بعد از اینکه اثر در یک دوره جشنواره شهید غنی پور برگزیده شده استقبال بهتری از آن صورت گرفته است. با این حال به دلیل شرایط کرونایی کتاب به خوبی معرفی نشده است. از نقدهایی که بعضی از مخاطبان می‌فرستند نظرات خوبی نسبت به کتاب دریافت می‌کنند و مخاطبان می‌خواهند این مسیر را دامه دهم.

در پایان نویسنده رمان صنم با اشاره به شیوه‌های شست‌وشوی مغزی اعضای گروه منافقین، این گروه را بیشتر از آنکه یک حزب باشد یک فرقه توصیف کرد و با بیان اینکه دلم برای اعضای –رده پایین- این گروه می‌سوزد گفت: شاید این یک فکر فانتزی باشد اما دلم می‌خواهد این کتاب به دست اعضای این گروه برسد و نظرشان را بدانم.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه برای رمان صنم تحقیقات گسترده‌ای داشتید درباره ادامه نگارش کتاب‌‌هایی با موضوع گروه منافقین هم گفت:‌ باید ببینم در آینده چه شرایطی پیش می‌آید. اگر شرایط –مناسبی- پیش نیاید ترجیح می‌دهم که ننویسم.