ماری برد (Mary Beard)، متخصص تاریخ و هنر روم باستان در دانشگاه کمبریج، در کتاب جدیدش به-نام «دوازده سزار: شمایلِ قدرت از جهان باستان تا عصر مدرن»، با بررسی و تفسیرِ دوبارۀ بیش از دومیلیون پرترۀ کارشده از صاحبان ثروت، قدرت و شهرت در تاریخ جهان غرب، پرسشی مهم را مطرح می‌کند: این آدم‌کشانِ خودکامه، چرا این‌چنین در تاریخ هنر جای گرفته‌اند؟



به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، کتاب (Twelve Caesars: Images of Power from the Ancient World to the Modern) در 392 صفحه به­‌تازگی توسط انتشارات دانشگاه پرینستون منتشر شده است. به‌گفته ناشر کتاب: «محقق دانشگاه کمبریج، با بررسی 2000 سال تاریخ هنر، تحلیل می‌­کند که چگونه پرتره ثروتمندان، صاحبان قدرت و شهرت در جهان غرب، براساس تصویر امپراتوران روم نقاشی شده­‌اند».

ماری بِرد محقق ساکن شهر کمبریج در انگلستان، یکی از پیشتازان مطالعات در حوزه ادبیات یونان و روم باستان و تفسیر فرهنگی است. او متخصص تاریخ و هنر روم باستان و استاد ادبیات روم و یونان باستان در دانشگاه کمبریج و نیز نویسنده کتاب‌­های مشهور و معتبری چون «تاریخ روم باستان» (SPQR: A History of Ancient Rome) و «زن و قدرت: یک بیانیه» (ترجمه‌­شده به فارسی در سال‌های 1397 و 1398) است.

در پیشگفتار این اثر چنین آمده است: «ما همچنان در محاصره امپراتوران روم باستان هستیم؛ در میانه نزدیک به دو میلیون امپراتورانی که تقریباً همه مردم غرب، نام­ و نشان و حتی چهره‌­شان را می­‌شناسند؛ کسانی چون جولیوس سزار یا نرون. این چهره‌­ها نه‌­تنها از در و دیوار موزه‌­ها به ما خیره‌­اند بلکه درون فیلم‌­ها، آگهی­‌ها و تصاویر کارتونی روزنامه‌­ها هم هستند. برای کاریکاتوریستِ امروزی کارِ دشواری نیست که چهره یک سیاستمدار جهان مدرن را در صحنه‌­ای نظیر «ویولون‌زدن امپراتور نرون، درحالی‌که پشت­ سرش شهر رم درحال سوختن است» تصویر کند.

در 500 سال گذشته، این امپراتوران و گاه نیز همسران و مادران و فرزندانشان، بارها و بارها در نقاشی‌­ها و چاپ‌­­دستی‌­ها، نقره‌­ها و سرامیک‌­ها، سنگ‌­ها و برنزها، تصویر شده‌­اند. به‌­گمان من تا پیش از «عصرِ بازتولید مکانیکی» (نام مقاله معروف والتر بنیامین)، هنر غرب بیش از هر تصویر دیگری، مملو از پرتره امپراتوران روم بوده‌ است؛ به استثنای شمایل مسیح و مریم مقدس و چند قدیس. کالیگولا و کلادیوس، در طول قرن‌­ها طنینِ خود را در آثار هنرمندان سرزمین‌های مختلف گسترانده بودند. تأثیر آنان فراتر از مراجعین کتابخانه‌ها یا حضار در یک کنفرانس است.

من بیش از اکثریت مردم با این فرمانروایان باستانی زندگی کرده‌­ام و چهل سالی هست که بخش بزرگی از کارم همین است. من زیر و بم کلام این فرمانروایان ـ از قضاوت‌­های قانونی­‌شان تا شوخی‌­هاشان ـ و نیز چهره‌های ضرب‌شده‌ آنها روی سکه‌ها را به‌دقت بررسی کرده‌ام. در این بررسی‌ها توانسته‌ام اصل و اساس «قدرت» این امپراتوران را بی‌ عنایت به قواعد و رسوم مربوط به جانشینی‌هاشان، مورد تحلیل قرار دهم و اغلب نیز از تصوّر وجود چنین فرمانروایانی بسیار افسوس خورده­‌ام.

داستان­‌های غم‌­بار و شگفت‌­انگیزی چون اعمال عجیب­‌وغریب امپراتور تیبریوس در استخرش در جزیره کاپری، شایعات مربوط به نرون و میل شهوانی او به مادرش و یا آنچه امپراتور دومیتیان با مگس­‌ها انجام می‌داد (با نوک قلم شکنجه‌­شان می­‌کرد)، همیشه در تصویرپردازی­‌های مدرن به­‌کمال منعکس شده­ و بی‌­شک نکات ارزشمندی را درباره ترس‌­ها و فانتزی­‌های جاری در روم باستان به ما می­‌گویند. اما ـ همانطور که بارها گفته‌­ام ـ این داستان­‌ها و روایات لزوماً «حقیقت» ندارند؛ این را به­‌عنوان یک متخصص ادبیات غربِ باستان، یک مورّخ شکاک و گاه مخلّ آسایش دیگران! می­‌گویم.

در این کتاب، تمرکزم را روی تصاویر مدرن این امپراتوران ـ تصاویری که امروز ما را احاطه کرده‌­اند ـ قرار داده و برخی پرسش‌­های بنیانی در این باره طرح کرده‌­ام: اینکه چگونه و چرا چنین تصاویری خلق شده‌­اند؟ چرا از دوران رنسانس به بعد، هنرمندان تصمیم به بازنمایی و به‌تصویرکشیدن این شخصیت­‌های باستانی، آن هم چنین پرشمار و چنین گونه­‌گون، گرفته‌­اند؟ چرا مجموعه­‌داران خواهان خرید چنین تصاویری هستند؟ پرتره­‌هایی که شهرت­‌شان در شرارت بوده و نه جوانمردی، برای مخاطبان امروزی چه معنایی دارند؟»

ماری برد در این کتاب به بازتفسیر آثار هنرمندانی چون نقاش هلندی قرن پانزدهم، هانس مملینگ (Hans Memling) و هنرمند رنسانسی آندریا مانتگنا (Andrea Mantegna) مبتنی بر پرتره‌های «آدمکشان خودکامه» تاریخ ـ ازجمله جولیوس سزار و امپراتور دومیتیان ـ می­‌پردازد. همچنین چهره امپراتوران سلسله تیتان ـ یازده پرتره که برای کاخ دوکال در مانتووا، نقاشی شده بودند ـ و پرده­‌های نقاشی­ از جشن­‌های امپراتوران، از نگاه این پژوهشگر دور نمی‌مانند.



سیمای قدرت چگونه است؟ هنر چه چهره­‌هایی را ماندگار می­‌کند و چرا؟ و واکنش به تمثال و تصویر صاحبان قدرت و سیاستمدارانی که نقدشان می­‌کنیم چیست؟ نویسنده در این کتاب ـ و در واکنش به جنگ‌­­های امروز؛ جنگ­‌های میان مجسمه­‌های (سیاستمداران) امروز ـ روایت می­‌کند که چگونه بیش از دو میلیون پرتره تصویرشده از صاحبان ثروت و قدرت و شهرتِ جهان غرب، براساس و مبتنی بر ساختار تصویر امپراتوران روم، به­‌ویژه «دوازده امپراتور» ـ از جولیوس سزار بی­رحم تا دومیتیان شکنجه‌­گر ـ کار شده­‌اند. کتاب این پرسش را مطرح می­‌کند که چرا این آدم‌­کشانِ خودکامه از دوران باستان و رنسانس تا امروز این چنین در هنر جای گرفته­‌اند؟

کتاب با تشریح اهمیت پرتره‌­های امپراتوران روم باستان آغاز می‌­شود و با مروری گذرا بر 2000 سال تاریخ هنر و فرهنگ، نگاهی تازه به آثار هنرمندان قدیم و جدید ـ از مملینگ و مانتگنا گرفته تا مجسمه‌­ساز آمریکایی در قرن نوزدهم، ادمونیا لوییس (Edmonia Lewis) و تا نسل هنرمندان عرصه پارچه و چوب و نقره و سرامیک و نیز نقاشان ـ دارد. این پژوهشگر به­‌جای روایت داستانی تکراری از تصاویر متین و خوشایند مردان و زنان امپراتور، روایتی غیرمنتظره از تغییر و تحولات هویّتی، هویت­‌های تعمداً دروغین و بازنمایی‌­های اغلب مبهم از «قدرت» ارائه می‌‌دهد؛ از بازسازی شکست غیرعادی امپراتوران تیتان گرفته تا بازتفسیرِ پرده­‌های شاهانه هِنری هشتم. کتاب دربرگیرنده تحقیقی جذاب و کارآگاهانه و راوی داستانی گیرا از برخی چالش­‌انگیزترین پرتره­‌های تاریخ هنر ـ پرتره­‌های «قدرت» ـ است.

منبع: وبسایت انتشارات پرینستون ـ وبسایت آمازون