یک ساعت کهنه که هنوز خوب کار میکند | جام جم
انتشار کتاب «تاریخ سینمای هنری» [Geschichte des Films] در سیوچند سال پیش، یک اتفاق مهم در حوزه ادبیات سینمایی بود.«تاریخ سینمای هنری» نوشته انو پاتالاس و اولریش گرگور [Ulrich Gregor & Enno Patalas] سالها نایاب بود و حالا چاپ چهارمش در بازار موجود است. کتابی که مرحوم هوشنگ طاهری در اوایل دهه60آن را ترجمه کرد.
![تاریخ سینمای هنری» [Geschichte des Films] اولریش گرگور [Ulrich Gregor]](/files/166617265765513027.jpg)
انوپاتالاس و اولریش گرگور، مؤلفان تاریخ سینمای هنری از شاخصترین منتقدان سینمایی آلمان هستند؛ چنان که در مقدمه مترجم آمده تسلط آنها به چندین زبان موجب شده است که آنان بتوانند تمامی آثار بزرگ و ارزشمند تاریخ سینما را به زبان اصلی تماشا کنند و از دگرگونیها و گاه تحریفهایی - چه از لحاظ عناوین و چه از لحاظ محتوایی آثار سینمایی- که معمولاً در زبان مادریشان میتوانسته بهوجود آید، دور بمانند و در نتیجه، بتوانند تصویر روشنتر و دقیقتری از حرکت تاریخ سینما را عرضه کنند.
این کتاب در دهه 70 میلادی در میان تعداد زیادی کتاب تاریخ سینما که به جشنواره ونیز ارسال شده بود، بهعنوان تحلیلیترین و جامعترین کتاب تاریخ سینمای هنری مورد تجلیل و ستایش فراوان قرار گرفت و جایزه اول کتابهای سینمایی این جشنواره را دریافت کرد؛ کتابی که سالها بعد به فارسی ترجمه شد و چند سالی هم در دفتر ناشر خاک خورد و در نهایت در انتهای دهه60 توسط نشر ماهور به چاپ رسید.
کتابی که سالها نایاب بود و نسخه زیراکسیاش در بساط دستفروشان مقابل دانشگاه به فروش میرسید در این سالها چند باری تجدید چاپ شده و حالا چاپ چهارمش در بازار موجود است. چاپ اول کتاب در مقطعی منتشر شد که تنها 2 تاریخ سینمای معتبر، قبل از آن در اینجا منتشر شده بود؛«تاریخ سینمای آرتور نایت» که در دهه40شمسی توسط نجف دریابندری ترجمه و بارها تجدید چاپ شده بود و «تاریخ سینمای اریک رُد» ترجمه وارزیک درساهاکیان که با رویکردی تحلیلی و با نگاهی که بهصورت توأمان زیباشناسانه و جامعهشناختی بود به بررسی تاریخ سینما پرداخته بود.
کتاب اول عملاً تا دهه50میلادی پیش رفته بود و کهنه بهنظر میرسید و کتاب دوم هم با وجود ارزشهای فراوانش، بهخاطر توزیع نامناسب، در آن مقطع، چنان که باید دیده نشد. مرحوم طاهری که خود مدرس دانشگاه بود، «تاریخ سینمای هنری»را به واقع بهعنوان یکی از منابع مورد نیاز محافل آکادمیک و دانشگاهی ترجمه کرد؛ کتابی که راهگشای دانشجویان رشته سینما باشد.
ویژگی بارز«تاریخ سینمای هنری» نسبت به کتابهای آرتور نایت و اریک رُد این است که بهصورت متعادل به تمام ادوار تاریخ سینما پرداخته شده است؛ درحالیکه در 2 کتاب فوقالذکر، بخش قابل توجهی را سالهای آغازین اختراع سینما و شکلگیری هنر هفتم تشکیل دادهاند و از دورههای متأخر بهسرعت گذر شده است.
«تاریخ سینمای هنری» این امتیاز را دارد که به دوره مورنائو و آیزنشتاین به همان اندازه دوره گدار و ژاکریوت اهمیت داده شده است؛ چنان که مؤلفان هم در پیشگفتار کتاب چنین آوردهاند: «مخاطب نویسندگان، خوانندهای آرمانی نیست که تمامی دورههای تاریخ سینما را از همان دیدگاه نویسندگان بنگرد. آن دو برخلاف آنچه تاکنون در بسیاری از کتب تاریخ سینما دیده شده است، در پی آن نیستند که دورههای آغازین تاریخ سینما را با دقتی عمیق و همهجانبه نشان دهند یا دورههای متأخر را- که هنوز از نظر تاریخی با آن فاصلهای پدید نیامده- در نهایت ایجاز و اختصار بیان کنند بلکه برعکس، توجهی عمیق به تفسیر و تشریح دورههای معاصر داشتهاند.مخاطبان این کتاب، دوستداران سینما در میان معاصرانند. البته آنچه در فهم سینمای هنری معاصر بیاهمیت مینموده یا بدان اشاره مختصری شده یا بدان اصلاً اشارهای نشده است برعکس آنچه در آفرینش سینمای مدرن بهصورت سنت و محرک، زنده و پایدار بوده است، در این کتاب عمیقاً مورد بحث قرار گرفته است.»
«تاریخ سینمای هنری» هم یک نمای کلی از وضعیت اجتماعی سیاسی و تأثیرات آن در فعالیت فیلمسازی در نقاط مختلف جهان بهدست میدهد. هم بهعنوان تاریخ سینما روایتی است از سیر تحولات هنر هفتم در گذر زمان و بهصورت توامان تصویری دقیق از فیلمسازان شاخص و معتبر دنیا بهدست میدهد.کتاب با آنکه درباره مقولات زیباییشناسانه و مفاهیم کاملاً جدی پیرامون تاریخ سینماست، لحن روایی جذابی دارد که آن را کاملاً خواندنی کرده است. بهعنوان مثال میتوان به فصل مرتبط با موج نوی سینمای فرانسه اشاره کرد که در آن جریان شکلگیری موج و ظهور فیلمسازانی چون تروفو، گدار، ریوت، شابرول و لوییمال با زبانی کاملاً روایی و داستانی مورد تحلیل قرار گرفته است.
ایجاز یکی از مهمترین ویژگیهای کتاب است. مؤلفان به واقع دریا را در پیاله جای دادهاند. چنانکه در صفحاتی محدود از جریانهای مهم سینمای هنری تحلیلهایی همهجانبه و دقیق بهدست داده شده است.
در کتاب، تحولات سینما تا دهه 60میلادی به دقت بررسی شده است و با توجه به زمان نگارش اثری از رخدادهای 40 سال اخیر در آن نیست. این شاید مهمترین ایراد «تاریخ سینمای هنری» باشد. با این همه و با وجود انبوه کتابهایی که در این سالها با موضوع تاریخ سینما منتشر شدهاند؛ «تاریخ سینمای هنری» همچنان اثری ارزشمند و خواندنی است. یک مرجع معتبر برای تمام دوستداران جدی سینما که بهواسطه تسلط مترجم بر موضوع، فاقد ضعفهای جدی برخی از ترجمههای متاخر تاریخ سینماست.
............... تجربهی زندگی دوباره ...............
