تلاش برای حفظ قدرت کلیسا | الف


نمایش‌نامه‌ی «دُن‌ کامیلو» بازخوانی کتاب «دنیای کوچک دُن‌کامیلو» [Don Camillo and the prodigal son‬‏‬] نوشته‌ی جووانی گوارسکی (Giovannino Guareschi) به ترجمه‌ی جمشید ارجمند است. نویسنده‌ی مجموعه داستان‌های دُن‌کامیلو، روزنامه‌نگار، کاریکاتوریست، طنزپرداز و نویسنده‌ای است که به تضاد و تقابل فکری با رژیم فاشیستی ایتالیا و مخالفت با موسولینی شهرت دارد. از این رو بیشتر آثارش نیز در این راستا خلق شده‌اند و در بسیاری از کشورها به عنوان طنز سیاسی و اجتماعی بازشناخته می‌شوند. شاید در نگاه اول موضوع آثار جووانی گوارسکی، معطوف و مربوط به دوره‌ی‌خاصی از تاریخ کشور ایتالیا و نقد تفکرات حاکم بر آن به نظر برسد، اما دلیل جهانی شدن و محبوبیت او و شخصیت‌های معروفش شاید این باشد که در طول تاریخِ زندگی سیاسی و اجتماعی بشر و در پهنه‌ی گسترده‌ی جغرافیایی که قاره‌ها و کشورهای متعددی را در بر می‌گیرد، انسانِ متفکرِ اجتماعی همواره با مسائلی مشابه دست و پنجه نرم کرده است؛ حکومت‌های خودکامه، رشد تفکرات فاشیستی و ناسیونالیستی و مهم‌تر از همه جامعه‌ای که به این نوع از تفکر مجال بروز می‌دهد. قدرت خلق شخصیت‌های جاودانی همچون دُن‌کامیلو، پپونه و سایر همشهریان‌شان به همراه شناخت دقیق و عمیق گوارسکی از انواع طنز و کاربردهای آن از دیگر عوامل شهرت و معروفیت اوست که به ترجمه‌ی آثارش به زبان‌های مختلف انجامید. در ایران نیز چهار مجموعه داستان به نام‌های «دنیای کوچک دُن‌کامیلو» به ترجمه‌ی جمشید ارجمند، «دُن‌کامیلو و پسر ناخلف»، «دُن‌کامیلو بر سر دوراهی» و «دُن‌کامیلو و شیطان» به ترجمه‌ی مرجان رضایی به چاپ رسیده‌اند. رمان‌های «شوهر مدرسه‌ای»، «کارلوتا و عشق» و «خانه‌ی نینو» نیز از دیگر آثار ترجمه‌شده‌ی این نویسنده به زبان فارسی هستند.

نمایش‌نامه‌ی «دُن‌ کامیلو» به قلم کوروش نریمانی از سویی بازتابی وفادارانه به جان کلام نویسنده است و از دیگر سو، نمایش‌نامه‌ای است که با دقت و ظرافت، برای اجرا نوشته شده است؛ متنی گفتگو‌محور شامل دیالوگ‌های کوتاه برای بازیگران مختلف که به خلق فضایی دینامیک و پُر گفت‌وگو می‌انجامد. فضایی که در آن مخاطب پیوسته در حال مشاهده‌ی برخوردها و هم‌کلام شدنِ بازیگران با هم است. در حین خواندن این نمایش‌نامه‌ی سلیس و روان، ذهن مخاطب فرصت کافی می‌یابد تا به بازبینی برهم‌کنش‌های انسانی و حتی تحلیل رابطه‌ی میان کنش‌های انسان زمینی و واکنش‌های مسیح آسمانی بپردازد. شخصیت کشیش دهکده، دُن‌کامیلو، نماد مذهب پدرسالار و متظاهری است که پیوسته در راستای حفظ قدرت سیاسی کلیسا از راه تأمین منافع مالی است و در این راه از هیچ نیرنگی فروگذار نمی‌کند؛ از فریب مردم عادی گرفته تا زد و بند با اصحاب قدرت سیاسی. و پپونه، شهردار دهکده و دوچرخه‌ساز پیشین، نماینده‌ی فاشیسم ساده‌انگارانه‌ای است که از سویی نوید سعادت توده را به همراه دارد و از دیگر سو به دنبال تطمیع ارباب قدرت مذهبی و ترجیح منافع شخصی بر نفع عموم است. نماینده‌ی توده‌ی فریب‌خورده‌ای که در لایه‌های وجودی‌اش استعداد فریب‌کاری، ریا، دزدی و رذالت، ریشه‌هایی به عمق تجربه‌ی تکرارشونده‌ی تاریخ زندگی سیاسی- اجتماعی بشر دارند. تقابل ظاهری این دو شخصیت که در باطن بسیار به هم شبیه‌اند، در جای جای گفت‌وگوهای آن‌ها دیده می‌شود:

«- پپونه: گفتی کودک ... یادم اومد ... (کالسکه را جلو می‌آورد) بنده‌زاده رو هم آوردم خدمتت، واسه غسل تعمید.
- دُن‌کامیلو: (خوش‌خلق) جداً؟ ... ببینمش ... اوه ... خدا حفظش کنه ... چه صورت نورانی‌ام داره ... مطلقا به باباش نرفته! ... خب، خب، خب، ... حالا به سلامتی چه اسم مبارکی براش انتخاب کردین؟
- پپونه: (ذوق‌زده) با اجازه‌ی شما پدر، ... استالین بوتزاتی.
(خنده از لبان دُن‌کامیلو می‌پرد و به سختی جلوی خشمش را می‌گیرد.)
- دُن‌کامیلو: راه رو اشتباهی اومدی فرزندم! ... ورمی داری صاف می‌بری‌ش کرملین روسیه، اون جا رفیق استالین‌ت واسه‌ت غسل تعمیدش می‌ده!»

در نمایش‌نامه‌ی «دن‌ کامیلو» علاوه بر شخصیت‌های محوری دُن‌کامیلو و پپونه که کشمکش‌های اصلی نمایش را بر می‌سازند، مسیح، بشکه (کافه‌چی لال)، بروسکو (وردست پپونه)، اوریانا (همسر پپونه) و دوشیزه روبینیا (معلم پیر دهکده) نیز حضور دارند. به جز مسیح که سمبل وجدان بیدار دُن‌کامیلو است، سایر شخصیت‌ها هر کدام قشری از توده‌ی جامعه را نمایندگی می‌کنند؛ مردم کم‌سوادی که با شعارهای حزبی به آسانی فریفته می‌شوند و تحت تأثیر جوِ خلق‌شده توسط مردان حکومت قرار می‌گیرند، ساده‌لوحانی که به طمع ثروت و قدرتی که هرگز هم به دست نمی‌آید، اربابان فاشیسم را حمایت می‌کنند، گروهی ترس‌خورده و پرخاشجو که در هر شرایط سیاسی و اجتماعی ناکارآمدی کورکورانه به دامان دینداری مزورانه پناه می‌برند و در نهایت، اربابان قدرت سیاسی و قدرت مذهبی.

این نمایش یک بار در آذر و دی 1384 در تالار چهارسوی تئاتر شهر تهران به کارگردانی کوروش نریمانی به روی صحنه رفته و جایزه‌ی نمایش‌نامه‌ی برگزیده‌ی سال 84 از سوی کانون ملی منتقدان ایران، جایزه‌ی کارگردان برگزیده‌ی سال 84 از سوی انجمن کارگردانان خانه‌ی تئاتر و انجمن نویسندگان و منتقدان خانه‌ی تئاتر را به دست آورده است. این تئاتر در اردیبهشت و خرداد 1393 در تالار اصلی تئاتر شهر و به کارگردانی نریمانی برای بار دوم بر روی صحنه رفته است.