«سانسور» با پیشینه‌یی به اندازه عمر بشر، را می‌توان عجیب‌ترین کلمه قرن بیست‌و‌یکم نامید؛ چراکه دیگر با ظهور شبکه‌های اجتماعی عملا هیچ چیزی را نمی‌توان از دیده‌ها پنهان کرد. اما چرا هنوز برخی حکومت‌ها و دولت‌ها سعی در اعمال سانسور در همه حوزه‌ها و اشکال زندگی بشر دارند؟

سانسور

پیش از ورود به شبکه‌های اجتماعی، شما به همین خیابان انقلاب تهران نگاهی بیاندازید. در کتابفروشی‌ها کتاب‌های دارای مجوز را می‌توانید ببیند، کتاب‌هایی که تقریبا در اکثر مواقع سانسور شده‌اند یا به قول وزارت ارشاد، اصلاحیه خورده‌ یا ممیزی شده‌اند. بیرون از کتابفروشی‌ها، کتاب‌هایی هستند که بدون سانسور به فروش می‌روند. این کتاب‌ها مربوط به پیش از انقلاب یا دوره اول انقلاب هستند که هنوز وزارت ارشادی نبود و کتاب‌ها بدون سانسور منتشر می‌شدند و یا کتاب‌هایی هستند که از روی نسخه الکترونیکی آنها چاپ شده‌اند.

در همان خیابان انقلاب که هستید، بمانید. از همانجا از طریق گوشی همراه‌تان به اینترنت وصل شوید. تقریبا اکثر نویسنده‌ها و مترجم‌ها، موارد اصلاحی یا ممیزی کتاب‌هایشان را روی صفحات شخصیشان در اینستاگرام، فیسبوک، تلگرام یا دیگر وبسایت‌ها بازنشر می‌کنند: به این صورت شما با خرید کتاب از کتابفروشی‌ها، می‌توانید با رجوع به صفحات مولفان و مترجمان، بخش‌های سانسورشده کتاب‌ها را به نسخه خریداری‌شده اضافه کنید.

این تصویری از وضعیت سانسور کتاب در وزارتخانه ارشاد است؛ تصویری که وقتی به آن نگاه می‌کنید نمی‌توانید به بی‌اثر و بی‌فایده‌بودن آن پی نبرید. اما چه اصراری است که هنوز آثار خلاقه را باید سانسور کرد؟

سانسور مهم‌ترین علت خشکاندنِ قوه خلاقه هر هنرمند و نویسنده است: از وقتی که شما دست به قلم می‌برید مدام باید به این فکر کنید چه چیزی را بنویسید یا ننویسید. چه چیزی را ترجمه کنید یا ترجمه نکنید. یکی از آخرین مواردی که شخصا به آن برخوردم، سانسور دوبیتی‌های یکی از شاعران کلاسیک جنوب است: این دوبیتی‌سرا در دهه چهل خورشیدی درگذشته است و می‌توان او را بعد از فایر دشتی بزرگ‌ترین دوبیتی‌سرای جنوب معرفی کرد. حالا ممیزچی وزارت ارشاد در ابلاغیه‌اش نوشته که «لب یار» اصلاح شود. درحالی‌که «لب یار» پیش از این در تمامی آثار کلاسیک فارسی استفاده شده است. واقعا پرسش اینجا است که چرا یک ممیزچی باید به خودش اجازه بدهد که یک اثر کلاسیک فارسی را سانسور کند؟

اما معضل فقط اینجا نیست. سه سال پیش به یکی از موارد نادر برخوردم. به وزات ارشاد رفتم تا پیگیر وضعیت یک رمان خارجی باشم که ممیزچی در نامه پیوست آن نوشته بود: غیرقابل انتشار. در متن نامه آمده بود: درصورتی به این کتاب باید مجوز داد که پایان آن عوض شد. فکرش را کنید. رمانی از یک نویسنده اروپایی که زنده است، چطور یک نفر در ایران می‌تواند به خودش اجازه بدهد پایان رمان او را عوض کند؟

اما این سانسور به اینجا ختم نمی‌شود. زمانی دردآور است که یک جوانِ ناشناسی که هیچ تخصصی هم ندارد، بخواهد درباره کتاب‌هایی که از نویسنده‌های بزرگی چون محمود دولت‌آبادی، گلی ترقی، بهرام بیضایی، سیدجواد طباطبایی و... اظهارنظر کند و موارد اصلاحیه برای آنها مشخص کند.

حالا با ذکر این موارد، باز باید پرسید برای کتابی که تیراژ پانصد یا هزارتایی دارد، و خواننده آن هم مشخص است و با گوشی تلفن همراهش دسترسی به همه‌چیز دارد، این سانسور چه کمکی به انسان امروزی کرده است. چه کمکی به وضعیت اجتماعی، سیاسی و اخلاقی جامعه ما کرده است. آیا از فروپاشی اخلاق در جامعه ما جلوگیری کرده است؟ واقعا چرا مسئولین ما بعد از چهار دهه سانسور کتاب، هنوز به آن اصرار دارند؛ به ویژه طی دو سه سال اخیر این وضعیت بدتر هم شده است. یعنی شما با موارد عجیبی از سانسور مواجه می‌شوید که به کلی دلسرد می‌شوید برای چاپ کتاب در ایران. در آن صورت تصمیم می‌گیرید کتا‌تان را در فضای نت منتشر کنید یا بدهید ناشران ایرانی مقیم خارج که با تبلیغ «کتاب بدون سانسور»، کتاب‌های مولفان و مترجمان ایرانی را منتشر می‌کنند. برای نمونه، امیرحسن چهلتن، شهریار مندنی‌پور، شکوفه آذر، قاضی ربیحاوی، نسیم خاکسار، امیر احمدی‌آریان یا آثار خارجی مثل جیمز جویس، جی‌.ام. کوتسی و... نکته جالب هم اینکه، نسخه کاغذی همه این کتاب‌ها را، می‌توانید یا در دستفروش‌های انقلاب پیدا کنید یا از طریق سایت آن ناشران بخرید و آنها با پست برای شما ارسال می‌کنند.

بهترین راه دورزدن سانسور!
پس وقتی این تصویر بزرگ پیشِ روی ماست، چرا هنوز اصرار به سانسور داریم؟ سانسور برای چه کسی یا برای چه هدفی؟
اگر آن‌ فرد، روشنفکر و نخبه جامعه باشد که خواننده این کتاب‌ها است، که به نظر سانسور در این جا بی‌معنا است. اگر با هدف سالم نگه‌داشتن جامعه است، که باز بی‌معنا است؛ چون تاثیری را که شبکه‌های اجتماعی دارند فراموش کرده‌ایم. شما در گوشی تلفن همراهتان هرچیزی بخواهید می‌توانید در کمتر از یک دقیقه به دست آورید.

اگر سانسور برای مخاطب عام است، که باز هم این کار بی‌معنا است؛ چراکه بیش از پنجاه میلیون نفر ایرانی دسترسی به گوشی تلفن همراه و اینترنت دارند.
حالا در پایان این یادداشت به این فکر می‌کنم، واقعا این همه وقت و هزینه برای سانسورکردن کتاب، آن‌هم در قرن بیست‌ویکم، عصر ارتباطات که بشر به فکر سفرهای فضایی و اسکان در فضا است، چه چیزی عاید ما شده است. آیا این همه هزینه را نمی‌توانستیم درجاهای بهتری خرج کنیم برای مثلا شناساندن آثار ادبی فارسی به جهان؛ کاری که بعد از صدسال ادبیات معاصر فارسی، هنوز در آن موفق نشده‌ایم و می‌توان گفت یک قرن است داریم با سانسور خود، درجا می‌زنیم.

سازندگی

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

کسی حق خروج از شهر را ندارد و پاسخ کنجکاوی افراد هم با این جمله که «آن بیرون هیچ چیز نیست» داده می‌شود... اشتیاق او برای تولید و ثروتمند شدن، سیری ناپذیر است و طولی نمی‌کشد که همه درختان جنگل قطع می‌شوند... وجود این گیاه، منافع کارخانه را به خطر می‌اندازد... در این شهر، هیچ عنصر طبیعی وجود ندارد و تمامی درختان و گل‌ها، بادکنک‌هایی پلاستیکی هستند... مهمترین مشکل لاس وگاس کمبود شدید منابع آب است ...
در پانزده سالگی به ازدواج حسین فاطمی درمی‌آید و کمتر از دو سال در میانه‌ی اوج بحران‌ ملی شدن نفت و کودتا با دکتر زندگی می‌کند... می‌خواستند با ایستادن کنار خانم سطوتی، با یک عکس یادگاری؛ خود را در نقش مرحوم فاطمی تصور کرده و راهی و میراث‌دار او بنمایانند... حتی خاطره چندانی هم در میان نیست؛ او حتی دقیق و درست نمی‌دانسته دعوی شویش با شاه بر سر چه بوده... بچه‌ی بازارچه‌ی آب منگل از پا نمی‌نشیند و رسم جوانمردی را از یاد نمی‌برد... نهایتا خانم سطوتی آزاد شده و به لندن باز می‌گردد ...
اباصلت هروی که برخی گمان می‌کنند غلام امام رضا(ع) بوده، فردی دانشمند و صاحب‌نظر بود که 30 سال شاگردی سفیان بن عیینه را در کارنامه دارد... امام مثل اباصلتی را جذب می‌کند... خطبه یک نهج‌البلاغه که خطبه توحیدیه است در دربار مامون توسط امام رضا(ع) ایراد شده؛ شاهدش این است که در متن خطبه اصطلاحاتی به کار رفته که پیش از ترجمه آثار یونانی در زبان عربی وجود نداشت... مامون حدیث و فقه و کلام می‌دانست و به فلسفه علاقه داشت... برخی از برادران امام رضا(ع) نه پیرو امام بودند؛ نه زیدی و نه اسماعیلی ...
شور جوانی در این اثر بیشتر از سایر آثارش وجود دارد و شاید بتوان گفت، آسیب‌شناسی دوران جوانی به معنای کلی کلمه را نیز در آن بشود دید... ابوالمشاغلی حیران از کار جهان، قهرمانی بی‌سروپا و حیف‌نانی لاف‌زن با شهوت بی‌پایانِ سخن‌پردازی... کتابِ زیستن در لحظه و تن‌زدن از آینده‌هایی است که فلاسفه اخلاق و خوشبختی، نسخه‌اش را برای مخاطبان می‌پیچند... مدام از کارگران حرف می‌زنند و استثمارشان از سوی کارفرما، ولی خودشان در طول عمر، کاری جدی نکرده‌اند یا وقتی کارفرما می‌شوند، به کل این اندرزها یادشان می‌رود ...
هرگاه عدالت بر کشوری حکمفرما نشود و عدل و داد جایگزین جور و بیداد نگردد، مردم آن سرزمین دچار حمله و هجوم دشمنان خویش می‌گردند و آنچه نپسندند بر آنان فرو می‌ریزد... توانمندی جز با بزرگمردان صورت نبندد، و بزرگمردان جز به مال فراهم نشوند، و مال جز به آبادانی به دست نیاید، و آبادانی جز با دادگری و تدبیر نیکو پدید نگردد... اگر این پادشاه هست و ظلم او، تا یک سال دیگر هزار خرابه توانم داد... ای پدر گویی که این ملک در خاندان ما تا کی ماند؟ گفت: ای پسر تا بساط عدل گسترده باشیم ...