«سانسور» با پیشینه‌یی به اندازه عمر بشر، را می‌توان عجیب‌ترین کلمه قرن بیستویکم نامید؛ چراکه دیگر با ظهور شبکه‌های اجتماعی عملا هیچ چیزی را نمی‌توان از دیده‌ها پنهان کرد. اما چرا هنوز برخی حکومت‌ها و دولت‌ها سعی در اعمال سانسور در همه حوزه‌ها و اشکال زندگی بشر دارند؟
پیش از ورود به شبکه‌های اجتماعی، شما به همین خیابان انقلاب تهران نگاهی بیاندازید. در کتابفروشی‌ها کتاب‌های دارای مجوز را می‌توانید ببیند، کتاب‌هایی که تقریبا در اکثر مواقع سانسور شده‌اند یا به قول وزارت ارشاد، اصلاحیه خورده یا ممیزی شده‌اند. بیرون از کتابفروشی‌ها، کتاب‌هایی هستند که بدون سانسور به فروش می‌روند. این کتاب‌ها مربوط به پیش از انقلاب یا دوره اول انقلاب هستند که هنوز وزارت ارشادی نبود و کتاب‌ها بدون سانسور منتشر می‌شدند و یا کتاب‌هایی هستند که از روی نسخه الکترونیکی آنها چاپ شده‌اند.
در همان خیابان انقلاب که هستید، بمانید. از همانجا از طریق گوشی همراهتان به اینترنت وصل شوید. تقریبا اکثر نویسنده‌ها و مترجم‌ها، موارد اصلاحی یا ممیزی کتاب‌هایشان را روی صفحات شخصیشان در اینستاگرام، فیسبوک، تلگرام یا دیگر وبسایت‌ها بازنشر می‌کنند: به این صورت شما با خرید کتاب از کتابفروشی‌ها، می‌توانید با رجوع به صفحات مولفان و مترجمان، بخش‌های سانسورشده کتاب‌ها را به نسخه خریداری‌شده اضافه کنید.
این تصویری از وضعیت سانسور کتاب در وزارتخانه ارشاد است؛ تصویری که وقتی به آن نگاه می‌کنید نمی‌توانید به بی‌اثر و بی‌فایده‌بودن آن پی نبرید. اما چه اصراری است که هنوز آثار خلاقه را باید سانسور کرد؟
سانسور مهمترین علت خشکاندنِ قوه خلاقه هر هنرمند و نویسنده است: از وقتی که شما دست به قلم می‌برید مدام باید به این فکر کنید چه چیزی را بنویسید یا ننویسید. چه چیزی را ترجمه کنید یا ترجمه نکنید. یکی از آخرین مواردی که شخصا به آن برخوردم، سانسور دوبیتی‌های یکی از شاعران کلاسیک جنوب است: این دوبیتی‌سرا در دهه چهل خورشیدی درگذشته است و می‌توان او را بعد از فایر دشتی بزرگ‌ترین دوبیتی‌سرای جنوب معرفی کرد. حالا ممیزچی وزارت ارشاد در ابلاغیه‌اش نوشته که «لب یار» اصلاح شود. درحالی‌که «لب یار» پیش از این در تمامی آثار کلاسیک فارسی استفاده شده است. واقعا پرسش اینجا است که چرا یک ممیزچی باید به خودش اجازه بدهد که یک اثر کلاسیک فارسی را سانسور کند؟
اما معضل فقط اینجا نیست. سه سال پیش به یکی از موارد نادر برخوردم. به وزات ارشاد رفتم تا پیگیر وضعیت یک رمان خارجی باشم که ممیزچی در نامه پیوست آن نوشته بود: غیرقابل انتشار. در متن نامه آمده بود: درصورتی به این کتاب باید مجوز داد که پایان آن عوض شد. فکرش را کنید. رمانی از یک نویسنده اروپایی که زنده است، چطور یک نفر در ایران می‌تواند به خودش اجازه بدهد پایان رمان او را عوض کند؟
اما این سانسور به اینجا ختم نمی‌شود. زمانی دردآور است که یک جوانِ ناشناسی که هیچ تخصصی هم ندارد، بخواهد درباره کتاب‌هایی که از نویسنده‌های بزرگی چون محمود دولت‌آبادی، گلی ترقی، بهرام بیضایی، سیدجواد طباطبایی و... اظهارنظر کند و موارد اصلاحیه برای آنها مشخص کند.
حالا با ذکر این موارد، باز باید پرسید برای کتابی که تیراژ پانصد یا هزارتایی دارد، و خواننده آن هم مشخص است و با گوشی تلفن همراهش دسترسی به همه‌چیز دارد، این سانسور چه کمکی به انسان امروزی کرده است. چه کمکی به وضعیت اجتماعی، سیاسی و اخلاقی جامعه ما کرده است. آیا از فروپاشی اخلاق در جامعه ما جلوگیری کرده است؟ واقعا چرا مسئولین ما بعد از چهار دهه سانسور کتاب، هنوز به آن اصرار دارند؛ به ویژه طی دو سه سال اخیر این وضعیت بدتر هم شده است. یعنی شما با موارد عجیبی از سانسور مواجه می‌شوید که به کلی دلسرد می‌شوید برای چاپ کتاب در ایران. در آن صورت تصمیم می‌گیرید کتا‌تان را در فضای نت منتشر کنید یا بدهید ناشران ایرانی مقیم خارج که با تبلیغ «کتاب بدون سانسور»، کتاب‌های مولفان و مترجمان ایرانی را منتشر می‌کنند. برای نمونه، امیرحسن چهلتن، شهریار مندنی‌پور، شکوفه آذر، قاضی ربیحاوی، نسیم خاکسار، امیر احمدی‌آریان یا آثار خارجی مثل جیمز جویس، جی.ام. کوتسی و... نکته جالب هم اینکه، نسخه کاغذی همه این کتاب‌ها را، می‌توانید یا در دستفروش‌های انقلاب پیدا کنید یا از طریق سایت آن ناشران بخرید و آنها با پست برای شما ارسال می‌کنند.
بهترین راه دورزدن سانسور!
پس وقتی این تصویر بزرگ پیشِ روی ماست، چرا هنوز اصرار به سانسور داریم؟ سانسور برای چه کسی یا برای چه هدفی؟
اگر آن فرد، روشنفکر و نخبه جامعه باشد که خواننده این کتاب‌ها است، که به نظر سانسور در این جا بی‌معنا است. اگر با هدف سالم نگه‌داشتن جامعه است، که باز بی‌معنا است؛ چون تاثیری را که شبکه‌های اجتماعی دارند فراموش کرده‌ایم. شما در گوشی تلفن همراهتان هرچیزی بخواهید می‌توانید در کمتر از یک دقیقه به دست آورید.
اگر سانسور برای مخاطب عام است، که باز هم این کار بی‌معنا است؛ چراکه بیش از پنجاه میلیون نفر ایرانی دسترسی به گوشی تلفن همراه و اینترنت دارند.
حالا در پایان این یادداشت به این فکر می‌کنم، واقعا این همه وقت و هزینه برای سانسورکردن کتاب، آن‌هم در قرن بیستویکم، عصر ارتباطات که بشر به فکر سفرهای فضایی و اسکان در فضا است، چه چیزی عاید ما شده است. آیا این همه هزینه را نمی‌توانستیم درجاهای بهتری خرج کنیم برای مثلا شناساندن آثار ادبی فارسی به جهان؛ کاری که بعد از صدسال ادبیات معاصر فارسی، هنوز در آن موفق نشده‌ایم و می‌توان گفت یک قرن است داریم با سانسور خود، درجا می‌زنیم.
سازندگی
