در قلمرو مکانیک | شرق


آنچه می‌دانیم قطره‌ای است و آنچه نمی‌دانیم اقیانوس (آیزاک نیوتن)
کتابی که قصد داریم معرفی کنیم، به یکی از زیباترین بخش‌های فیزیک تعلق دارد. مکانیک کهن‌ترین دانش منظم در میان دانش‌های طبیعی است. نام مکانیک برگرفته از نامی یونانی به معنای مکانیسم یا سازوکار است. موضوع مورد بحث در مکانیک، به‌عنوان شاخه‌ای از دانش، پژوهش و بررسی حرکت اجسام و تعادل آنها بر اثر نیروی اعمال‌شده است. با در نظر گرفتن بستگی مکانیک به ماهیت اجسام، می‌توان مکانیک را به سه شاخه تقسیم کرد:



الف: مکانیک عمومی که با رفتار مکانیکی نقاط مادی و اجسام صلب یا به روایت مترجمان این کتاب سخت‌پا در ارتباط است
ب: مکانیک شاره‌ها یا مکانیک محیط‌های پیوسته، در ارتباط با شاره‌های آرمانی و گرانرو
پ: مکانیک محیط‌های تغییرشکل‌پذیر که به بررسی تغییر شکل اجسام جامد در اثر نیروهای اعمال‌شده خارجی می‌پردازد.

کتابی که معرفی‌ آن پیش‌روی شماست، سال پیش در ایران چاپ شده است. ناشر کتاب انتشارات گوتنبرگ است که پیشینه‌ای طولانی در چاپ آثار دانشگاهی دارد و مترجمان آن، وحدت محب‌ملکی و حسن فتاحی هستند. این دو پیش از این هم کتابی درباره نظریه میدان کوانتومی ترجمه کرده‌اند. نویسندگان کتاب هم سه نفر هستند که نویسنده اول آن فیزیک‌دان برجسته‌ ایرانی‌الاصل است. چاپ این کتاب درخشان و شناخته‌شده فراز و فرود زیادی داشته است، اما سه نفر به روایت مترجمان در چاپ آن نقش داشتند: محمدمهدی شیخ‌جباری و یاسمن فرزان، استادان فیزیک پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و زهرا زرین که بسیار برای آن کوشیده و ترجمه فارسی را تایپ کرده است. همچنین از شش نفر در کتاب نام برده شده که اگر همدلی آنان نبود، امروز این کتاب در دستان استادان ایرانی برای تدریس نبود. به جهان مکانیک با طعم فیزیک و ریاضی خوش آمدید. نام نسخه فارسی کتاب «درس‌نامه‌ی جامع مکانیک» است.

داستان چاپ کتاب به فارسی
داستان ترجمه این کتاب هم شنیدنی‌ است. ما نام این داستان را «تلخند مکانیک» گذاشته‌ایم. یعنی، از یک‌ سو تلخ است و از سوی دیگر همت کسانی که به چاپ کتاب کمک کردند، لبخند بر لب می‌نشاند. اجازه دهید بخشی از داستان را از زبان مترجمان در مقدمه‌شان روایت کنیم. اگر بخواهیم بی‌لکنت و بدون ملاحظه‌گری و در یک‌ کلام بگوییم، این کتاب شناخته‌شده در سطح بین‌المللی و در میان فیزیک‌دانان، برای ما به‌واقع «رنج‌نامه جامع مکانیک» است.

مترجمان در مقدمه‌شان به کوتاهی نوشته‌اند که چرا چاپ این کتاب برای‌شان رنج‌نامه جامع مکانیک شده است. از یک‌ سو به خاطر شرایط دشوار اقتصادی، ناشران مایل نبودند روی چاپ کتابی چنین پرصفحه که مخاطب خاص هم دارد، سرمایه‌گذاری کنند و از سوی دیگر برخی ناشران دانشگاهی گفته بودند باید اسم شخص خاصی روی جلد کتاب باشد تا چاپ کنند. مترجمان کامل روایت کرده‌اند که چه داستان‌ها داشته‌اند. حتی نوشته‌اند که نهادهای دولتی بوده‌اند که از مترجمان خواسته‌اند بودجه چاپ کتاب را فراهم می‌کنند و مترجمان هم نام فرزند یکی از مسئولان آن نهاد را به‌عنوان مترجم در کتاب قرار دهد. اجازه دهید جمله را از زبان حسن فتاحی بگوییم: با مدیر اصلی فلان جا قرار گذاشتم. قرار را هم از طریق یکی از دوستان رده‌بالا تنظیم کرده بودم. سر ساعت مقرر رفتم. بسیار خوش‌برخورد بودند.

کامل توضیح دادم که این کتاب چرا برای ایران مهم است و تاکنون کسی همت نکرده بود آن را ترجمه کند. گفتم که از گردش زمین به گرد خورشید یا موشک‌های هایپرسونیک و پهپادهای فراصوت، این کتاب حرف برای گفتن دارد. بسیار تشکر کرد از زحمتی که کشیدیم و گفت شما که تا اینجای راه را آمدی و برای این مملکت کاری کردی، کنار اسم خودت اسم یک جوان لایق را هم بگذار که تشویق و دلگرم شود برای خدمت به مملکت. هزینه چاپ کتاب هم با ما. دست‌آخر پس‌ از اینکه مترجمان از چاپ کتاب ناامید شده بودند، دوستان‌شان در خارج از کشور پیشنهاد داده بودند هزینه چاپ بر‌عهده آنان باشد. دوستان‌شان که نام‌شان در کتاب و در بخش سپاسگزاری آمده، کل بودجه چاپ کتاب را تأمین کردند و انتشارات گوتنبرگ که از ناشران خوب کشورمان است، چاپ کتاب را عهده‌دار شد.

کتاب «درس‌نامه‌ی جامع مکانیک» در صد نسخه، تمیز و زیبا چاپ شد و مترجمان تقریبا به‌ جز چند نسخه، به تعداد انگشتان یک دست که برای خودشان نگه‌ داشته‌اند، مابقی را به استادان دانشگاه‌های کشور هدیه دادند تا در تدریس استفاده کنند. کتاب اگرچه چاپ‌تمام شده و با این روند افزایش قیمت کاغذ نمی‌دانیم بار دیگر چاپ خواهد شد یا نه، و با چه قیمتی! اما حالا در کنار دیگر کتاب‌ها، استادان از روی آن درس می‌دهند. نکته‌ای که مایلیم به آن اشاره ‌کنیم، این است که اگرچه بخش تلخ ماجرا این است که ناشران دولتی قدر کتاب را ندانستند و ناشران خصوصی انگیزه سرمایه‌گذاری نداشتند؛ اما همدلی دوستان دانش‌دوست مترجمان که همگی ایرانی هستند، این کتاب را به چاپ رساند. این رفتار نشان می‌دهد ایرانی‌ها و به‌ویژه جامعه‌ علمی آن، می‌توانند کارهایی بزرگ را پیش ببرند که چاپ کتاب یکی از آنهاست. اگر ایرانی‌ها دست در دست هم بدهند، می‌توانند بسیاری از کارها را که نشدنی به نظر می‌آید، شدنی کنند. جامعه علمی داخل و خارج از کشور که حالا چندین میلیون نفر است، شبکه‌ای هستند که می‌توانند کارهای ماندگاری را در ایران به سرانجام برسانند و به توسعه ایران کمک کنند.

نگاهی کلی به کتاب
کتاب درس‌نامه‌ی جامع مکانیک، عنوانی که مترجمان ایرانی آن برایش برگزیده‌اند، در سال 2012 در انتشارات اشپرینگر چاپ شد. عنوان انگلیسی کتاب را اگر واژه به واژه ترجمه کنیم، باید بگوییم: مکانیک-دوره فشرده؛ اما کتاب چون در مقایسه با دیگر کتاب‌هایی که به فارسی برگردانده شده، از جامعیت بسیار بالایی برخوردار است، مترجمان و ناشر نام آن را اندکی تغییر دادند. این کتاب در شش فصل نوشته‌ شده که در بخش بعد درباره هر فصل کمی بیشتر خواهیم گفت؛ اما در این بخش می‌خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که این کتاب برای چه کسانی نوشته‌ شده و مفید است. اگر بخواهیم به کوتاهی بگوییم که این کتاب برای چه کسانی است، باید از سه دسته نام ببریم؛ نخست دانشجویان سال آخر کارشناسی فیزیک، همچنین دانشجویان کارشناسی تا دکترای ریاضی کاربردی، ریاضیات محض و ریاضیات صنعتی حتی. برخی شاخه‌های مهندسی هم شامل خوانندگان این کتاب در دوره‌های کارشناسی و بالاترشان می‌شوند.

شاخه‌هایی مانند مهندسی هوا-فضا، مهندسی هسته‌ای، مهندسی مکانیک و نیز بخش‌هایی از مهندسی‌های میان‌رشته‌ای. دسته دیگر دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترای فیزیک هستند. این دسته از دانشجویان می‌توانند کل کتاب را از اول تا پایان آن، بدون حذف حتی یک بخش بخوانند. استادانی که درس مکانیک تحلیلی پیشرفته یا مکانیک کلاسیک پیشرفته هم ارائه می‌دهند، می‌توانند بخش‌هایی از این کتاب درجه‌یک را تدریس کنند. دراین‌باره هم کمی بیشتر خواهیم گفت. دسته دیگری که می‌توانند از این کتاب بهره‌مند شوند، پژوهشگرانی هستند که نیاز دارند بخش‌هایی از مکانیک را ژرف و دقیق یاد بگیرند و در جای دیگر به کار ببرند.

بخش‌هایی در این کتاب وجود دارد که در دیگر آثار فارسی چاپ‌شده در مکانیک وجود ندارد؛ بنابراین مرجعی بسیار کاربردی است. از پژوهشگران فیزیک نظری گرفته تا پژوهشگران دانش‌های ارتشی، مانند محاسبات انواع پرنده‌ها (موشک‌ها و پهپادها و...) می‌توانند از بخش‌های مورد نیازشان در این کتاب استفاده کنند. در این بخش می‌خواهیم به نکته‌ای هم درباره ترجمه فارسی این کتاب اشاره‌ کنیم. مترجمان در این کتاب تا آنجا که ممکن بوده، از واژگان دانشیِ فارسی استفاده کرده‌اند. برخی واژگانی که فارسی‌اش را نوشته‌اند، در هیچ کتاب دیگری در فارسی استفاده نشده و این جسارت مترجمان بوده است. اگر تعارف را کنار بگذاریم، گاهی اوقات مترجمان برخی واژگان را که خیال می‌کنند برابر فارسی ندارد یا ترجمه نمی‌کنند و رد می‌شوند یا آن واژه را در قالب نیم‌خط یا یک خط توضیح می‌دهند؛ اما برابر فارسی و انگلیسی آن را به کار نمی‌برند و گاهی هم همان انگلیسی آن را با الفبای فارسی می‌نویسند؛ اما در این کتاب مترجمان تا آنجا که ممکن بوده و به خوانش روان کتاب آسیب نزده، از واژگان دانشی فارسی استفاده کرده‌اند. سزاوار است دو مرجعی را که از آن استفاده کرده‌اند و خودشان هم نام برده‌اند، برای آشنایی هرچه بیشتر خوانندگان معرفی کنیم. یکی کتاب «فرهنگ واژگان فیزیک» است که عبدالحسن بصیره، فیزیک‌دان بازنشسته دانشگاه کردستان آن را نوشته و پربارترین مرجع چاپ‌شده کنونی است و دیگری فرهنگ ریشه‌شناختی اخترشناسی-اخترفیزیک زنده‌یاد محمد حیدری‌ملایری است که چندین ماه پیش در پاریس چشم از جهان فروبست. او یک‌تنه برای زبان دانشی فارسی، یک فرهنگستان بود.

جان کلام کتاب
درس‌نامه‌ی جامع مکانیک در شش فصل نوشته‌ شده است و نسخه فارسی آن 550 صفحه است. نخست فصل‌ها را معرفی می‌کنیم و سپس درباره هر فصل کمی بیشتر می‌گوییم.

فصل اول: بنیاد مکانیک نیوتنی
فصل دوم: اصول مکانیک تحلیلی
فصل سوم: کاربرد صورت‌بندی لاگرانژی در مطالعه دستگاه‌های ناپیوسته ذرات
فصل چهارم: مکانیک جسم صلب
فصل پنجم: صورت‌بندی هامیلتونی
فصل ششم: مکانیک محیط‌های پیوسته تغییرشکل‌پذیر

کتاب چند پیوست هم دارد که عبارت‌اند از: نظریه نسبیت خاص، نظریه کوانتومی و اتم، فرایندهای تصادفی و معادله لانژوین، اساس جبر برداری و تانسوری، اساس آنالیز برداری و تانسوری. در ترجمه فارسی هم دو پیوست هست که عبارت‌اند از: واژه‌نامه انگلیسی-فارسی و برابرنهاده‌های فارسی برخی از واژگان دانشی.

فصل اول کتاب با انگاشت‌ها، اصول و قضایای بنیادی مکانیک نیوتنی آغاز می‌شود. در پی آن اصول مکانیک نیوتنی می‌آید که به سه قانون نیوتن شهره‌اند و قضایای عمومی مکانیک نیوتنی معرفی می‌شود. برخی از این قضایا عبارت‌اند از قضیه تکانه خطی و تکانه زاویه‌ای، قضیه مساحت‌ها و قضیه انرژی جنبشی و مواردی دیگر. بخش پایانی فصل اول کتاب قضایای عمومی برای دستگاه‌های ذرات است. این قضایا شامل مواردی مانند تکانه خطی، تکانه زاویه‌ای کل، انرژی جنبشی کل، مرکز جرم و قضیه‌های کونیگ است. ناگفته نماند که آموختن این فصل برای کل کتاب ضروری است و چون کمتر از 30 صفحه است، پیشنهاد می‌کنیم از هر دسته از خوانندگان کتاب که هستید (در ادامه خواهد آمد) این فصل را بخوانید.

فصل دوم با عنوان اصول مکانیک تحلیلی دربرگیرنده هشت موضوع اساسی است. نخست قیدها معرفی می‌شود و جابه‌جایی‌های مقدماتی. سپس اصل کار مجازی در ذره‌ها و دستگاه‌ها بررسی می‌شود تا خواننده آماده مختصات تعمیم‌یافته شود. در بخش مختصات تعمیم‌یافته، نیروها و انرژی جنبشی بررسی می‌شود. بخش دیگر به اصول دیفرانسیلی و انتگرالی در مکانیک تحلیل اختصاص دارد. مترجمان به پیروی از واژه‌سازی محمد حیدری‌ملایری، در کنار واژه تحلیلی برای واژه Analytical از واژه مکانیک آنالسی هم استفاده کرده‌اند. بخش بعدی این فصل حساب تغییرات است و اصل هامیلتون. در این دو بخش به ترتیب دو موضوع مهم گفته شده؛ یکی مسئله کوتاه‌زمان و دیگری کِهین‌ره‌ها یا همان ژئودزیک‌ها و نیز معادلات اویلر-لاگرانژ. در این بخش از نسخه فارسی کتاب چند غلط تایپی به چشم می‌خورد که به مترجمان یادآور شدیم در چاپ بعدی اصلاح کنند. همچنین نیم‌فاصله عبارت «کوتاه‌زمان» چند جا اعمال نشده است. بخش مهم بعدی این فصل ویژگی‌های تقارنی و قضایای پایستگی است که در آن یکی از مهم‌ترین قضیه‌ها یعنی قضیه نوتر بیان می‌شود. نام نوتر برگرفته از نام بانوی ریاضی‌دان آلمانی، امی نوتر گرفته شده است.

فصل سوم کاربرد صورت‌بندی لاگرانژی در مطالعه دستگاه‌های ناپیوسته ذرات است. در این فصل از کتاب هفت موضوع بررسی‌ شده است. نخست میدان‌های نیروی مرکزی گفته‌ شده و سپس پراسه یا مسئله کپلر بیان شده است. «پراسه» هم واژه‌ای است که مترجمان برای «مسئله» برگزیده‌اند و البته هر دو را به‌ کار برده‌اند تا خوانندگان دچار سخت‌فهمی نشوند. نظریه کلاسیکی برخورد میان ذرات و حرکت تناوبی ذره در اثر گرانش، دو موضوع بعدی است. حرکت ذره تخت نیروی کشسان هم یکی دیگر از بخش‌های این فصل است که دانشجویان باید بیاموزند. دو بخش پایانی این فصل نوسان‌هایی کوچک حول موقعیتی با ترازمندی یا تعادل پایدار است و مقایسه‌ای میان دستگاه‌های مکانیکی و الکتریکی.

فصل چهارم کتاب به «مکانیک جسم صلب» اختصاص دارد که مترجمان برای واژه صلب از واژه «سخت‌پا» بهره جسته‌اند. پس‌ از این، در این فصل نکات ابتدایی درباره جسم سخت‌پا یا صلب گفته شد، توزیع سرعت و شتاب در جسم سخت‌پا بیان‌ شده و نیروهای لَختی بررسی شده‌اند. محوریت این فصل از کتاب با حرکت جسم سخت‌پا حول یک نقطه ثابت است و کاربردهای مکانیک جسم سخت‌پا.

فصل پنجم کتاب «صورت‌بندی هامیلتونی» است. از اهمیت این فصل در مکانیک تحلیلی یا به قول مترجمان مکانیک آنالسی، هرچه بگوییم کم است؛ پس اگر این کتاب را به دیده کتاب درسی می‌خوانید، این فصل را دوچندان با دقت بخوانید. فصل پنجم هفت مبحث یا موضوع کلیدی را می‌شکافد. نخست معادلات بندادی یا کانونی، سپس معادلات روث و براکت‌های پواسون، سپس تبدیلات بندادی به‌صورت کلی و تبدیلات بندادی بی‌نهایت کوچک، در پایان هم ناورداهای انتگرالی و صورت‌بندی هامیلتون-ژاکوبی.

فصل پایانی و ششم کتاب درباره «مکانیک محیط‌های پیوسته تغییرشکل‌پذیر» است. این فصل هم 10 موضوع اساسی را بررسی می‌کند و دربردارنده مطالبی است که در کمتر کتابی پیدا می‌شود. مثل دیگر فصل‌های کتاب با ملاحظه‌ها و برداشت‌های عمومی درباره ماهیت فصل مورد نظر آغاز می‌شود. سپس سینماتیک و دینامیک محیط‌های پیوسته تغییرشکل‌پذیر بررسی می‌شود و تغییر شکل محیط پیوسته حول یک نقطه با جزئیات واکاوی می‌شود. محیط کشسان و شاره کامل دو بخش بعدی هستند که برای بسیاری از شاخه‌های مهندسی از اهمیت برخوردارند. همچنین در همین فصل شاره گرانرو هم با محاسبات معرفی شده که در مهندسی‌ها بسیار مهم است. پایان‌بخش فصل‌های کتاب و این فصل، صورت‌بندی لاگرانژی و هامیلتونی و معادلاتشان برای دستگاه‌های پیوسته است. آخرین موضوع هم به قضیه نوتر برای دستگاه‌های پیوسته اختصاص دارد.

کتاب در مجموع 120 تمرین دارد که حل‌کردن‌ تک‌تکشان نیاز به زمان و چندباره مرور مطالب دارد. تمرین‌ها اگرچه اندک اما کار‌بَر و نیازمند احاطه به مطالب کتاب است.

چگونه این کتاب را بخوانیم
خواندن کتاب، آن‌هم به شیوه و روشی درست، هنر است. حال اگر کتابی دانشگاهی باشد، باید در چگونه خواندن آن مواردی را رعایت کرد. تجربه سالیان دراز نویسندگان این مقاله، در امر تدریس فیزیک و ریاضی نشان داده، دانشجویان بیشتر وقت‌ها نمی‌دانند چگونه باید یک کتاب دانشگاهی را بخوانند؛ بنابراین می‌خواهیم به خوانندگان جوانی که مشتاقانه قصد دارند این کتاب را بنا بر نیازشان بخوانند چند توصیه کنیم. اگر دانشجوی فیزیک هستید و مایلید کتاب را کامل بخوانید، مهم‌ترین توصیه ما این است که کتاب را از ابتدا و با ترتیب نویسندگان بخوانید. یعنی هر فصل را بخوانید و به ترتیب کتاب پیش بروید. این نکته را فراموش نکنید که باید فیزیک را بفهمید؛ بنابراین کاغذ و خودکار داشته باشید و تک‌تک معادله‌ها و فرمول‌ها را گام‌به‌گام استخراج کنید و بیاموزید.

در خواندن کتاب و یاد‌گرفتن مفاهیم آن حوصله به خرج دهید و اگر این کتاب، مرجع درسی است و بناست از آن امتحان میان‌ترم و پایان‌ترم بدهید، بسیار جدی توصیه می‌کنیم که خواندن پیوسته و مرور مطالب را در اولویت قرار دهید. محال ممکن است بتوانید کتابی چنین پرمایه را دو هفته مانده به امتحان بخوانید. نکته مهم اینکه کتاب تمرین‌های زیادی ندارد. برای نمونه فصل اول و دوم، همان‌طور که بالاتر اشاره کردیم، هرکدام بیست تمرین دارد؛ اما برخی تمرین‌ها برای حل به‌شدت نیاز به صرف وقت و تمرکز دارد. اگر دانشجوی رشته ریاضی هستید، با ریاضیات کتاب چندان به مشکل برنخواهید خورد اما ممکن است برخی مفاهیم فیزیکی برایتان نامأنوس و ناآشنا باشد.

پیشنهاد ما این است که نخست مفاهیم را در ویدئوهای درسی در یوتیوب یاد بگیرید یا از روی کتاب‌های مکانیک دیگر بخوانید؛ سپس به این کتاب بازگردید. اگر در رشته‌های دیگر درس می‌خوانید و قصد ندارید این کتاب را پیوسته بخوانید، می‌توانید بدون اینکه درگیر از کجا آمدن معادلات و جزئیات استخراج آن شوید، آنچه را نیاز دارید بیاموزید. ممکن است فهم فیزیک و ریاضی آن بخش مورد نیاز شما به پیش‌نیاز محتاج باشد؛ بنابراین چاره‌ای ندارید کمی آن را بیاموزید یا اینکه از کسی بخواهید به شما توضیح دهد. همان‌طور که چند خط بالاتر هم گفتیم، درس‌نامه‌های مقدماتی یوتیوب را جدی بگیرید؛ زیرا در زمان صرفه‌جویی کرده و زودتر آنچه را لازم است از این کتاب یاد بگیرید، در اختیار شما قرار می‌دهد.

چگونه این کتاب را درس بدهیم
تدریس این کتاب بیش از هر چیزی حوصله و ظرافت نیاز دارد. در دوره کارشناسی بسیار بعید می‌دانیم استادی بتواند در یک ترم این کتاب را به‌طور کامل درس بدهد؛ بنابراین پیشنهاد ما این است برای درس مکانیک تحلیلی1 و 2، سه فصل نخست و سه فصل پایانی کتاب درس داده شود. سطح ریاضی کتاب، کمی از کتاب‌هایی که این روزها در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود، بالاتر است و بنابراین استادان باید زمان زیادی را صرف کنند تا مطلب جا بیفتد. همچنین باید از دانشجویان بخواهند تلاشی بیش از معمول را برای خواندن این اثر به‌ کار گیرند. پیشنهاد ما این است که حتی اگر فرصت نشد کل کتاب را در دو ترم درس بدهید، اولویت را با فهماندن دقیق مطلب مبنا قرار دهید. برای دانشجویان رشته ریاضی هم می‌توان بیشتر روی جنبه‌های ریاضیاتی تأکید کرد و بنابراین گلچینی از مطالب را ارائه کرد.

برای نمونه می‌توان خاستگاه ریاضیاتی مکانیک تحلیلی و نسبیت خاص را گفت و سپس آن را به مکانیک کوانتومی و نسبیت عام گره زد. دو نکته دیگر را هم می‌خواهیم به استادان محترم که حالا از این ترم تحصیلی این اثر را درس می‌دهند، یادآور شویم. نخست اینکه هر دو هفته یک‌ بار از آنچه گفته‌ شده، آزمون بگیرید تا مطالب برای دانشجویان دوره شود. دیگر اینکه تمرین‌های پایانی کتاب را خیلی موشکافانه بررسی کنید و از دانشجویان بخواهید دقیق و با جزئیات حل کنند. حتی برای امتحان پایان‌ترم هم می‌توانید عین همین تمرین‌های پایانی هر فصل را برگزینید. ساختار کتاب و تمرین‌ها طوری نیست که کسی بتواند حفظ کند و طوطی‌وار پاسخ دهد؛ بنابراین اگر در طول ترم دانشجویان تمرین‌ها را حل کرده و یاد گرفته باشند، از عهده آزمون پایان‌ترم هم برخواهند آمد و مهم نیست که پرسش‌ها همان پرسش‌های داخل کتاب باشد.

خوشبختانه کتاب حل تمرین چاپ‌شده مثل بسیاری از کتاب‌ها ندارد و دانشجویان و استادان باید خودشان دست‌به‌کار شوند تا پرسش‌ها را حل کنند. همین فرایند حل مسئله میان دانشجویان-استاد، یکی از فرایندهای خوب آموزش است. این نکته را هم اضافه کنیم که اگر استادی دانشجوی دکترای باسواد و با‌ذوقی داشت، می‌تواند برای این کتاب کلاس حل تمرین هم داشته باشد که در آن صورت هم فال است و هم تماشا.

درباره نویسندگان
مسعود چایچیان [Masud Chaichian] به سال 1943 میلادی، یعنی در میانه جنگ جهانی دوم، برابر با سال 1322 خورشیدی، در خانواده‌ای دانش‌دوست و فرهیخته ایرانی چشم به جهان گشود. پدرش هم اهل فرهنگ بود و چاپخانه چاپ کتاب داشت. چایچیان سال‌های کودکی و نوجوانی را در ایران و در کنار دیگر خواهران و برادرانش سپری کرد. به سال 1960میلادی از دبیرستان هدف که از شناخته‌شده‌ترین مدارس ایران است، دیپلم گرفت. او سپس راهی کالج سلطنتی امپریال کالج لندن شد. یک سال را در آنجا گذراند و پنج سال آینده را بین سال‌های 1961 تا 1966، تا دوره دکترای تخصصی فیزیک را در دانشگاه دولتی مسکو در شوروی که آن زمان نام دقیقش اتحاد جماهیر شوروی بود، سپری کرد. او سپس راهی دانشگاه دورهام انگلستان شد و پس از اتمام دوره دکترای فیزیک، دستیار پژوهشی آن دانشگاه شد. مسعود چایچیان از سال 1971 تا 1974 را در مرکز پژوهشی دِزی در هامبورگ آلمان گذراند و دو سال پس از آن را به سرن رفت. او سال‌های 1976 تا 1980 را یعنی همان سال‌هایی که ایران به‌شدت دستخوش تغییرات سیاسی شد، به‌عنوان پژوهشگر به انستیتوی فیزیک نظری دانشگاه هلسینکی فنلاند پیوست. به سال 1980 به کرسی استادتمامی دانشگاه هلسینکی تکیه زد و سال‌های پربار آموزشی و پژوهشی را در آنجا سپری کرد.

پروفسور مسعود چایچیان اگرچه از دانشگاه بازنشسته شده است، کماکان هدایت و راهنمایی فیزیک‌دانان جوان را در کارنامه خود دارد. مسعود چایچیان در قامت فیزیک‌دانی طراز اول، هشت کتاب دانشگاهی نوشته است که سه تای آنها از شهرتی جهانی برخوردارند. یکی همین کتاب «درس‌نامه‌ی جامع مکانیک» است. دیگری «الکترودینامیک» یا اگر بخواهیم عنوانی فارسی برایش برگزینیم «درس‌نامه جامع الکترودینامیک» و «مفاهیم پایه در فیزیک». این سه کتاب در دانشگاه‌های سراسر دنیا تدریس می‌شوند. بد نیست این توضیح را بدهیم که کتاب «درس‌نامه‌ی جامع مکانیک» و «الکترودینامیک» در ردیف آثار شاخصی قرار دارند که فیزیک‌دانان ناموری درباره‌شان گفته‌اند و نوشته‌اند. پروفسور مسعود چایچیان در زمینه فیزیک نظری و فیزیک ریاضیاتی مقالات مهم و پرشماری را چاپ کرده است.

یوآن مِرکِش [Ioan Merches] در تاریخ 16 آوریل 1937 میلادی، برابر با 27 فروردین 1316 خورشیدی، در کشور رومانی امروزی به دنیا آمد. پس از پایان دبیرستان، به سال 1959 میلادی کارشناسی فیزیک را از دانشگاه الکساندرو یوآن کوزا در رومانی دریافت کرد. 11 سال بعد هم به سال 1970 دکترای خود را در فیزیک نظری با موضوع دینامیک مغناشاره (مغنا اشاره به مغناطیس دارد) کسب کرد. بین سال‌های 1970تا 1995 در دانشگاه‌های نیویورک، آکسفورد در بریتانیا و میامی در آمریکا به پژوهش پرداخت. سپس به دانشگاه یوآن کوزا پیوست و تا پنج سال رئیس گروه فیزیک نظری بود. مرکش از سال 2015 پروفسور مدعو است و به هدایت فیزیک‌دانان جوان مشغول است. زمینه پژوهشی پروفسور مرکش رومانیایی عبارت‌اند از: دینامیک شاره مغناطیسی یا مغناشاره، نسبیت خاص و عام، مکانیک تحلیلی کاربردی و الکترودینامیک کلاسیک و کوانتومی. یوآن مرکش تاکنون 19 کتاب تخصصی نوشته است. برخی را با همکاری و مشارکت دیگر فیزیک‌دانان همچون مسعود چایچیان و برخی را به‌تنهایی. مرکش تاکنون 45 مقاله پر‌ارجاع چاپ کرده و در حال حاضر، در کنار خانواده‌اش در رومانی زندگی می‌کند.

آنکا تورآنو [Anca Tureanu]، فیزیک‌دان اصالتا اهل رومانی است و استادتمام فیزیک نظری دانشگاه هلسینکی فنلاند. او به تاریخ 9 سپتامبر 1974 میلادی برابر با 18 شهریور 1353 خورشیدی در رومانی به دنیا آمد. کارشناسی ارشد فیزیک را به سال 1988 از دانشگاه کوزا دریافت کرد. سپس به دانشگاه هلسینکی رفت. او دوره دکترایش را با سرپرستی و راهنمایی پروفسور مسعود چایچیان به سال 2004 تمام کرد. از سال 2005 هم در همان دانشگاه و دانشکده فیزیک به دوره‌های کارشناسی و بالاتر تدریس می‌کند. آنکا تورآنو در سال 2018 جایزه استاد برتر دانشکده فیزیک را کسب کرد. پژوهش‌های تورآنو روی فیزیک ذرات بنیادی نظری، نظریه میدان کوانتومی، تئوری‌های گرانش و فیزیک ریاضیاتی متمرکز است. او تاکنون سه کتاب را با همکاری مسعود چایچیان و دیگر فیزیک‌دانان، ازجمله استاد راهنمایش، یوآن مرکش نوشته است.