متولدِ تاریخِ گل‌آلود | سازندگی


سعد محمدرحیم [Saad Mohammed Raheem] نویسنده عراقی دانش‌آموخته رشته اقتصاد، مدرس و روزنامه‌نگار بود. او شش مجموعه‌داستان و سه رمان در کارنامه ادبی خود دارد. سعید محمدرحیم برای رمان «گرگ و میش آبچران» برنده جایزه اولین نوآوری رمان عراق در سال 2000 شد. رمان‌های شناخته‌شده او یعنی «نغمه‌ یک زن، شفق دریا» در سال 2012 و «کشتن کتاب‌فروش» [مقتل بائع الكتب] در سال 2016 به چاپ رسید.

 سعد محمدرحیم [Saad Mohammed Raheem] کشتن کتاب فروش» [مقتل بائع الكتب]

محمدرحیم در پژوهش مطبوعاتی عراق نیز جایزه‌ بهترین‌ها را از آن خود کرده است. او در داستان کوتاه نیز مهارت خاصی از خود نشان داده و جایزه خلاقیت در داستان کوتاه را برای مجموعه‌داستان «گل بادام» گرفته است. رمان «کشتن کتاب‌فروش» در سال 2017 در فهرست نهایی بوکر عربی راه یافت. بعد از مرگ این نویسنده دو کتاب دیگر از او با نام‌های «وقتی کوزه شکست» و «قطاری به سوی خانه‌‌ هانا» چاپ و منتشر شد. «کشتن کتاب‌فروش» یکی از مهم‌ترین و پرفروش‌ترین رمان‌های این نویسنده است. طی یک سال این کتاب بیش از ده‌بار تجدید چاپ شد و در کشورهای زیادی ترجمه و انتشار یافت.

«کشتن کتاب‌فروش» کتابی که در گونه‌ ادبی نوآر نوشته شده و داستانی پرکشش دارد. قهرمان داستان کارآگاه، قربانی، مظنون یا مجرم نیست. قهرمانی خود‌ساخته است. روزنامه‌نگاری که طی اتفاقات و درگیری‌ها در مواجهه با زندگی امروزی از راز زندگی و مرگ یک کتابفروش پرده‌برداری می‌کند. در خلال اینکه این روزنامه‌نگار لایه‌های جنایت را کالبدشکافی می‌کند، انبوهی از نابسامانی‌های اجتماعی و اقتصادی و طبقاتی را برای خواننده به تصویر می‌کشد. ماجد روزنامه‌نگاری است که در تماسی از طرف فرد ناشناس و با نفوذ، تحریک می‌شود تا در قبال مبلغ پشم‌گیری، برای ثبت گزارش از مرگ یک کتابفروش به شهری دیگر به نام بعقوبه برود. با تحقیق و تفحص در بین یادداشت‌های روزانه‌ کتابفروش و نامه‌های او، متوجه ارتباط مقتول با زنی فرانسوی به نام ژانت می‌شود و به این ترتیب پرده از زندگی سیاسی و جهت‌گیریِ فکری و هنری او برمی‌دارد. نویسنده در مسیر داستان به اتفاقات و وقایع امروز جهان اشاراتی دارد. نزدیکی اتفاقات و درگیری‌ها با ایران و همچنین آشنابودنِ شخصیت‌ها و وقایع با اطراف ما موجب شده ‌است که خواننده ایرانی به سمت خواندن این کتاب کشیده شود و وقایع داستان برایش ملموس جلوه کند و به نحوی با شخصیت‌ها همذات‌پنداری نماید.

در «کشتن کتاب‌فروش» با رگه‌هایی از عشق نیز مواجه می‌شویم. حتی ورود عشق به داستان نیز با موضوعات اجتماعی و فرهنگی اطراف ما ارتباط پیدا کرده است. نویسنده‌ در کتاب به جایگاه زنان، ورود مردم عادی به سیاست و نوع ارتباطات در جامعه‌ای نزدیک به ایران نیز توجه داشته است.

«کشتن کتاب‌فروش» نثر و زبانی روان دارد و قصه‌ جذب‌کننده‌ آن به همراه نزدیکی اتفاقات با ایران شیرینی داستان را چندبرابر کرده است. تعدد اتفاقات در داستان موجب شده است ریتم قصه بالا برود و سرعت خوانش بیشتر شود. جریان کشته‌شدن محمد المرزوق در دهه هفتاد به وقوع می‌پیوندد. کتابفروشی که نویسنده و نقاش است. کتابفروش روشنفکری که حرف‌هایش برای اطرافیان قابل درک و فهم نیست. او در زیرزمینی متروک و خلوت کتاب می‌فروشد یا بهتر است بگوییم بیشتر در مقابل مبلغی اندک کتاب به امانت می‌دهد. مخاطب با داستان همراه می‌شود و به عراق می‌رود. نشان‌دادن وضعیت مردمی که حتی از جنازه‌ همسایه‌ خود فرار می‌کنند و به خانه‌هایشان پناه می‌برند. در «کشتن کتاب‌فروش» هیچ شخصیتی بیهوده وارد قصه نمی‌شود. هریک از شخصیت‌ها باری از قصه را به دوش می‌کشند. شخصیت‌هایی که هریک در قالب خود به خوبی جا گرفته‌اند. نویسنده در پردازش شخصیت‌های داستان موفق بوده‌ است.

............... تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

مشاوران رسانه‌ای با شعار «محصول ما شک است» می‌کوشند ابهام بسازند تا واقعیت‌هایی چون تغییرات اقلیمی یا زیان دخانیات را زیر سؤال ببرند. ویلیامسن در اینجا فلسفه را درگیر با اخلاق و سیاست می‌بیند: «شک، اگر از تعهد به حقیقت جدا شود، نه ابزار آزادی بلکه وسیله گمراهی است»...تفاوت فلسفه با گفت‌وگوی عادی در این است که فیلسوف، همان پرسش‌ها را با نظام‌مندی، دقت و منطق پی می‌گیرد ...
عوامل روان‌شناختی مانند اطمینان بیش‌ازحد، ترس از شکست، حس عدالت‌طلبی، توهم پولی و تاثیر داستان‌ها، نقشی کلیدی در شکل‌گیری تحولات اقتصادی ایفا می‌کنند. این عوامل، که اغلب در مدل‌های سنتی اقتصاد نادیده گرفته می‌شوند، می‌توانند توضیح دهند که چرا اقتصادها دچار رونق‌های غیرمنتظره یا رکودهای عمیق می‌شوند ...
جامعیت علمی همایی در بخش‌های مختلف مشخص است؛ حتی در شرح داستان‌های مثنوی، او معانی لغات را باز می‌کند و به اصطلاحات فلسفی و عرفانی می‌پردازد... نخستین ضعف کتاب، شیفتگی بیش از اندازه همایی به مولانا است که گاه به گزاره‌های غیر قابل اثبات انجامیده است... بر اساس تقسیم‌بندی سه‌گانه «خام، پخته و سوخته» زندگی او را در سه دوره بررسی می‌کند ...
مهم نیست تا چه حد دور و برِ کسی شلوغ است و با آدم‌ها –و در بعضی موارد حیوان‌ها- در تماس است، بلکه مهم احساسی است که آن شخص از روابطش با دیگران تجربه می‌کند... طرفِ شما قبل از اینکه با هم آشنا شوید زندگی خودش را داشته، که نمی‌شود انتظار داشت در زندگی‌اش با شما چنان مستحیل شود که هیچ رد و اثر و خاطره‌ای از آن گذشته باقی نماند ...
از فروپاشی خانواده‌ای می‌گوید که مجبور شد او را در مکزیک بگذارد... عبور از مرز یک کشور تازه، تنها آغاز داستان است... حتی هنگام بازگشت به زادگاهش نیز دیگر نمی‌تواند حس تعلق کامل داشته باشد... شاید اگر زادگاهشان کشوری دموکرات و آزاد بود که در آن می‌شد بدون سانسور نوشت، نویسنده مهاجر و آواره‌ای هم نبود ...