کوریانولوس در ردای پسا‌مدرن | ترجمه نیلوفر رحمانیان


هنر یرژی کاشینسکی [ج‍رزی‌ ک‍وزی‍ن‍س‍ک‍ی‌ Jerzy Kosinski] شبیه به زندگی‌‌اش تنشی ابدی میان امر خصوصی و امر سیاسی است. از یک‌‌سو به اندازه‌‌ی سلینجر خلوت‌‌گزین است، و از دیگر سو در مصاحبه‌‌های تلویزیونی بسیاری شرکت کرده است. شخصیت اول داستان‌‌های کاشینسکی اغلب آدمی است دورافتاده از جامعه و ساختارهای ایدئولوژیکش. «بودن» [Being There] سیاسی‌‌ترین رمان کاشینسکی است که شخص رئیس‌‌جمهور آمریکا هم در آن شخصیتی پررنگ است. ارتباطی بین «بودن» و «کوریولانوس» سیاسی‌‌ترین نمایشِ شکسپیر وجود دارد و خود کاشینسکی با نقل قولی از این نمایش در داستان بر آن صحه می‌‌گذارد. جایی از داستان بوکلرک، رئیس هیئت‌‌مدیره‌‌ی شبکه‌‌ی بی‌‌بی‌‌سی رو به چَنس می‌‌گوید: «از رک‌‌گویی‌‌تان در تلویزیون بسیار لذت بردم. آدم فوق‌‌العاده باهوشی هستید! انگار دلشان نمی‌‌خواهد آدم کارش را درست انجام بدهد، منظورم در ارتباط‌‌های تلویزیونی‌‌ست. طوری حرف می‌‌زنید که انگار از ما انسان‌‌ها نیستید.» جمله‌‌ی آخر از پرده‌‌ی سوم تراژدی شکسپیر آمده است، آنجا که کوریولانوسْ پاتریسی‌‌ها را سرزنش می‌‌کند که خواستِ توده‌‌ی مردم را پذیرفته‌‌اند و بروتوس می‌‌گوید: «طوری از مردم صحبت می‌‌کنید که پنداری خود از خدایان‌‌اید و مترصد کیفردهی‌‌شان، نه انباز عجز و ضعفشان.»

یرژی کاشینسکی [ج‍رزی‌ ک‍وزی‍ن‍س‍ک‍ی‌ Jerzy Kosinski حضور بودن» [Being There]

چنس مردی است با خانواده‌‌ای نامعلوم که بگویی‌‌نگویی در انزوای کامل رشد کرده و تنها کسی که دیده پیرمردی ثروتمند و بیمار بوده است. چنس آدمِ کم‌‌وبیش ابلهی است. اینی که کاشینسکی چنین شخصیتی را هم‌‌ردیف شخصیت کوریولانوس، جنگ‌‌آورِ قهرمان و شخصیتِ تراژیکِ شکسپیر قرار داده باشد خیال خامی است. هرچند کسانی که با نمایش شکسپیر آشنایند کنایی بودنِ همین خیال خام را هم شیرین می‌‌یابند. ریشه‌‌های کوریولانوس در جمع سیاسی روم استوار است. خاندانِ او خدمات بسیاری به خاندان سلطنتی کرده‌‌اند و او هم خود را چنین می‌‌شناسد. جاه‌‌طلبیِ کوریولانوس این است که «مردی [باشد] که خود راقمِ خویش بود».

«بودن» کاشینسکی نشان‌‌مان می‌‌دهد آن سیاست‌‌هایی که کوریولانوس با قدرت علیه‌‌شان مبارزه می‌‌کرد، به وضعیت امروزیِ ما بدل شده است. برای آسیب‌‌شناسی بهتر این وضعیت، کاشینسکی شخصیت چنس را ساخته که چنان با کوریولانوس متفاوت و در عین حال مشابه است تا دید بهتری به وضعیت سیاسی داستان فراهم آورد. کوریولانوس می‌‌کوشد ورای تنش‌‌هایی که بین «کسی که نزد خویشتن» است با «کسی که در نزد دیگران» است زندگی کند، و در این سو چنس را داریم که بی هیچ شرمی فاقد چنین دغدغه‌‌ای است. آنچه او در نزد خود است، با بی‌‌شمار تصور ازهم‌‌گسسته‌‌ای که دیگران از او می‌‌سازند، همسان و در عین حال متفاوت است و او به هیچ صورت در قیدوبند تحمیل تعریفی از خود نیست. چنس هرگز از مرحله‌‌ی «بودن» عبور نمی‌‌کند و به مرحله‌‌ی «شدن» نمی‌‌رسد و از این رو چندان به آدمیزاد نمی‌‌ماند. تنها در فرهنگی که سیاست منسوخ شده ممکن است او را با آدمیزاد اشتباه بگیرند.

تا زمان مرگ پیرمرد در همان فصل اول، چنس در عمارتی بزرگ زندگی می‌‌کرده است. تنها کار او مراقبت از باغ بزرگ بوده و انفعال بزرگش تماشا کردنِ تلویزیون. جالب اینکه چنس به هر دوی این خصوصیات به یک اندازه می‌‌بالد: «مهم‌‌ترین حُسن باغ این بود که چنس روی باریکه‌‌راه‌‌ها یا بین بوته‌‌ها و درخت‌‌ها که می‌‌ایستاد می‌‌توانست گم شود، هیچ‌‌وقت نمی‌‌فهمید دارد جلو می‌‌رود یا عقب، نمی‌‌دانست باید عقب برود یا جلو، مهم حرکتش بود، مثل گیاه در حال رشد.» سطوری از این دست ما را بر آن می‌‌دارد تا چنس را شبیه به «آدم» شخصیتی پیشاتاریخی و پیشاخودآگاهی بپنداریم. گیریم با ورود الیزابت ایو او از این باغ خارج می‌‌شود، اما به تاریخ و خودآگاهی گام نمی‌‌گذارد. گامِ چنس گامی سطحی و کوتاه از باغ به پای تلویزیون است: «چنس با عوض کردنِ کانالْ خودش را عوض می‌‌کرد. مثل گیاهان باغ می‌‌توانست مراحل مختلفی را بگذراند، به همان سرعتی که کانال‌‌ها را عوض می‌‌کرد می‌‌توانست عوض شود. بعضی وقت‌‌ها بی‌‌درنگ روی صفحه‌‌ی تلویزیون ظاهر می‌‌شد، درست همان‌‌طور که آدم‌‌ها روی صفحه دیده می‌‌شدند. با تغییر کانال می‌‌توانست دیگران را ببیند. برای همین به این باور رسید که او، یعنی چنس است که خود را به بودن وا می‌‌دارد نه کس دیگر.» تعویضِ کانال مثل گشت‌‌وگذار در باغ است، مبارزه‌‌ای علیه توالی زودگذر اتفاقات، و هم‌‌زمان راهی برای انزوای چنس در واقعیتی فاقد ساختار اخلاقی. کاشینسکی تلفیق غریبی بین وضعیت پیشاتاریخی و وضعیت پسامدرن ساخته است. وقتی چنس به چهره‌‌ای عمومی تبدیل می‌‌شود، دستگاه‌‌های اطلاعاتی آمریکا و شوروی موفق نمی‌‌شوند چیزی از تاریخچه‌‌ی او پیدا کنند.

و این برخلاف وضعیت کوریولانوسی که اعتبارش را از جامعه‌‌ای که نسل در نسل در آن خدمت کرده بودند می‌‌گیرد، در وضعیت پسامدرن، می‌‌شود «تنها شانسِ» جهان سیاست. فردی آزاد از کشاکش آنچه که نزد خویشتن است و آنچه می‌‌بایست در نزد جامعه باشد چرا که «هیچ» کس نیست و هیچ میلی ندارد چرا که در مرحله‌‌ی «بودن» مانده و میل در قلمروی «شدن» می‌‌زید.

[این کتاب ابتدا با عنوان «ح‍ض‍ور» و سپس با عنوان «عروج» ترجمه و در ایران منتشر شده است.]

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...