سیاحت برزخ | وطن امروز


«آن سوی مرگ» رمان نیست، اگر چه ادبیاتی داستانی دارد و به همان واسطه خواننده را با خودش همراه می‌کند اما روایتی مستند از زندگی 3 نفر است که تجربه دنیای پس از مرگ را داشته و بعد از آن بار دیگر به دنیا بازگشته‌اند. جمال صادقی رو در رو مقابل آنها نشسته و چشم در چشم انسان‌‌‌های بازگشته از برزخ، از جزئی‌‌‌‌‌ترین مشاهدات آنها پرسیده است. پشت تمام این سوال‌ها دنیایی از جواب‌‌‌هایی است که خواننده را مبهوت خودش می‌کند و اگر چون منی در مترو یا اتوبوس فرصت مطالعه داشته باشد، قطعا باید به دستاویزی چنگ بزند تا سستی پاهایش از این روایت‌‌های عجیب او را به زمین نزند.

آن سوی مرگ جمال صادقی

پرسشگر در همان ابتدا با مخاطب اتمام‌حجت می‌کند که این سوال‌ها و جواب‌ها واقعی است. فیلم‌شان هم ضبط شده اما نمی‌توانم قسم بخورم عین به عین این جملات واقعیت‌‌های بلا تغییری است که در عالم برزخ رخ خواهد داد ولی همه مشاهدات این افراد است که از آن دنیا برای ما روایت می‌کنند. در انتها نیز اذعان می‌کند که این کتاب به محضر برخی مراجع تقلید و علمای دینی رسیده و آنها نیز به‌رغم برخی تفاوت نظرهای جزئی، اصل آن را مورد تایید قرار داده‌‌‌اند. با این وجود موقع خواندن کتاب، خواننده بیشتر از هر چیزی دوست دارد تصور کند که این جملات و خاطره‌ها بیشتر محصول تخیل نویسنده باشد نه واقعیت‌‌های گوینده. تصور ما از مرگ و عالم پس از آن چیزی است که عمدتا از منبرها شنیده یا از فیلم‌‌های سینمایی دیده‌‌‌‌‌‌ایم اما به‌راستی به تصویر کشیدن جزء به جزء آن کاری بسیار دشوار است و مهم‌‌‌‌‌ترین دلیلش هم دقیقا همین است که هرکس تنها فرصت دارد یک بار آن را تجربه کند؛ چیزی در مایه‌‌های سقوط بدون چتر از برج میلاد. با این وجود بازگشتن به دنیا برای برخی می‌تواند عالم برزخ را تبدیل به تجربه‌ای منحصربه‌فرد کند که به همین واسطه می‌توانند پیام‌آور از آن سوی مرگ باشند. در این کتاب نه با استدلال‌‌های فقهی مواجهیم نه فلسفی، بلکه با روایتی قصه‌طور رو به روییم که نویسنده سعی دارد قسمت به قسمت آن را به صورت دقیق از زبان گوینده ترسیم کند. از همین رو بیش از هر اثر دیگری می‌توان چشید که در آن سوی مردن چه خبر است. تلاش پسندیده نویسنده برای ترسیم دقیق مفاهیمی که گویندگان به زبان می‌آورند و ما تقریبا چیزی از آن نمی‌فهمیم، بسیار ستودنی است؛ مفاهیمی که نسبت چندانی با دنیای مادی ندارند و به همین جهت تخیل آن نیز چندان میسر نیست. علاوه بر این، اتفاق مهم دیگری در «آن سوی مرگ» رخ می‌دهد که خواندنش را دوچندان ضروری می‌کند، آن هم جواب دادن صریح و ساده به سوال‌‌‌هایی است که قرن‌ها فلاسفه و فقها بر سر آن اختلاف‌نظر دارند. مسائلی مثل عالم ذر، هبوط آدم، چگونگی سقوط شیطان و بسیاری از سوالات از این قبیل که پای لنگ فلسفه به آنها جواب دقیقی نمی‌دهد.

در بخشی از روایت دوم آمده است:
«... راستی خاطرنشان می‌کنم که شیطان، مطلقا زندگی آرامی ندارد. به‌خاطر حمله‌‌های مداوم فرشتگان و صدمه‌‌‌هایی که مکررا به او وارد می‌کنند؛ به‌خاطر ترسی عظیم که از مرگ دارد. بویژه ترس از اینکه گرفتار مرگ ناگهانی شود.
بی‌آنکه چشم از صورتش بردارم، گفتم:
- ولی شیطان می‌داند که تا روز قیامت زنده خواهد ماند. او از خدا خواست که بگذارد تا روز قیامت زنده باشد.
- چه کسی گفته که خدا درخواست شیطان را قبول کرد؟! بله! شیطان تا روز قیامت از خدا مهلت خواست اما خداوند نه تا روز قیامت، تا زمانی نامعلوم به او مهلت داد، بنابراین شیطان، دائم در هراس است که مرگش به طور ناگهانی فرا رسد.
تصمیم گرفتم حرف دیگری را پیش بکشم...»

آن سوی مرگ برای همه خواندنی است، هر چند زبان بسیار ساده آن و مفاهیمی که باورپذیر نیستند کمی از اطمینان مخاطب نسبت به محتوای کتاب می‌کاهد. اما بار دیگر به یاد آوردن اینکه همه این عبارات عین گفت‌وگویی است که از تجربه واقعی مرگ برخاسته، باعث می‌شود خواننده دست از تمام کردن کتاب برندارد. روایت از آن سوی مرگ 3 مرحله تکاملی را دنبال می‌کند، درواقع هر راوی بخشی از برزخ را تجربه کرده که از روایت کوتاه نفر اول تا روایت تفصیلی نفر سوم داده‌ها و عبرت‌‌های بسیاری نصیب خواننده می‌شود. قوت قلم نویسنده در کنار حوادث شگفت‌انگیزی که از جانب راوی‌ها بیان شده باعث می‌شود تا آن سوی مرگ یک کتاب خواندنی و درخشان در عرصه ادبیات مابعدالطبیعه محسوب شود که قطعا با معرفی بهتر در بازار نشر موفقیت‌‌های بیشتری را به دست خواهد آورد.

«....جمله‌‌‌‌اش را که تمام کرد، عده‌ای سیاه‌پوش وارد قبرستان شدند. آنها تابوتی را با خود حمل می‌کردند. شخص مرده، یک زن بود. روحش را بر فراز تابوت دیدم. صورتی دراز و اسبی‌شکل داشت با آشفتگی زیاد و با جیغ‌‌های وحشتناک؛ می‌کوشید وارد تابوت شود. در واقع، وارد جسدش. مرتب، عقب می‌رفت، بعد با سرعت به سمت جسدش می‌دوید و رویش شیرجه می‌زد. تلاشش هیچ فایده‌ای نداشت. در عین حال، دست‌بردار نبود. دوباره برمی‌خاست، عقب می‌رفت، شیون کنان جلو می‌دوید و دیوانه‌وار شیرجه می‌زد...».

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...