نماد مبارزه خاموش زنان | هم‌میهن


کتاب «عمه رزا» [Tante Rosa] نوشته سوگی سویسال [Sevgi Soysal] در سال 1968 منتشر شده و یکی از آثار برجسته و تأثیرگذار ادبیات مدرن ترکیه محسوب می‌شود. نشر چشمه این رمان را در سال‌جاری و برای اولین‌بار با ترجمه عین‌له غریب روانه بازار نشر ایران کرده است.



این کتاب با نثری شاعرانه، طنزآمیز و درعین‌حال اجتماعی، تصویری عمیق از وضعیت زنان در جامعه‌ای مردسالار و سنت‌زده ارائه می‌دهد. سوگی سویسال در این اثر با تمرکز بر شخصیت عمه رزا، نشان می‌دهد که چگونه زنان در زندگی روزمره با محدودیت‌های اجتماعی، خانوادگی و سیاسی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و درعین‌حال ذهنی آزاد، خلاق و انتقادی دارند.

فمینیست و آوانگارد
سوگی سویسال، به‌عنوان نویسنده‌ای که زندگی عمه رزا را روایت می‌کند، زنی مدرن و تحصیلکرده بود که او هم در جامعه‌ای سنت‌زده زندگی می‌کرد. در سال ۱۹۳۶ در استانبول متولد شد و پس از تحصیل در رشته باستان‌شناسی، سپس ادبیات نمایشی، وارد دنیای ادبیات شد.

سوگی سویسال با نگاهی سوسیال دموکرات، دغدغه مسائل اجتماعی و زنان را در آثارش منعکس کرد و حتی سانسور، تبعید و زندان نیز مانع از فعالیت‌های فرهنگی و ادبی او نشد. بااین‌حال تجربه‌های شخصی او ازجمله زندان و تبعید، تأثیر مستقیمی بر نگرش اجتماعی و ادبی او گذاشت و موجب شد تا شخصیت‌هایی واقع‌گرایانه و ملموس خلق کند.

سوگی سویسال نه‌تنها نویسنده‌ای فمینیست بود، بلکه نگاه فلسفی او نیز سبب شد تا دغدغه‌های بنیادین انسان‌ها ازجمله آزادی، عدالت و هویت، در آثارش برجسته شوند. سویسال برخلاف برخی نویسندگان که به بیان مسائل با خشونت، اغراق یا دشوارنویسی می‌پردازند، با نثری ساده، صریح و طنزآمیز، موضوعات اجتماعی و انسانی را در نوشته‌هایش بازنمایی می‌کند.

او واقعیت‌ها را همان‌طور که هستند به تصویر می‌کشد و از این طریق، رمانش به اثری واقع‌گرایانه و روان‌شناختی تبدیل می‌شود. شخصیت عمه رزا هم که به اقرار خود نویسنده با الهام از زندگی واقعی خاله‌اش نوشته شده، با شوخ‌طبعی خاص خود، نوعی مقاومت خاموش در برابر مردسالاری و محدودیت‌های اجتماعی را نشان می‌دهد؛ مقاومتی‌که نه با خشونت، بلکه با تفکر، طنز و خلاقیت انجام می‌شود. «عمه رزا» در سال 1968 چاپ شده و تاکنون اثری از سوگی سویسال در ایران به فارسی منتشر نشده است.

بااین‌حال عین‌له غریب، مترجم زبان ترکی که در سال‌های اخیر با انتخاب آگاهانه‌ نویسندگان کمتر شناخته‌شده‌ ترک، سعی کرده تا چهره‌های تاثیرگذار ادبیات ترکیه را به فارسی‌زبان‌ها معرفی کند، «عمه رزا» را برای ترجمه انتخاب کرد. او درباره ترجمه‌ این کتاب در مصاحبه‌ای گفت، دغدغه‌اش معرفی نویسندگانی است که به‌جای آثار پرفروش، به‌لحاظ فکری و هنری ارزشمندند. از نگاه غریب، سویسال نویسنده‌ای آوانگارد، سوسیال‌دموکرات و فمینیست است که رئالیسم اجتماعی را با طنزی فلسفی و نگاه اگزیستانسیالیستی درهم‌می‌آمیزد.

زنان، آزادی و خیال
عمه رزا، زنی است که پس از تجربه طلاق و مواجهه با فشارهای اجتماعی، به دنیایی درونی و غنی از تخیل خودش پناه می‌برد. عمه رزا نه‌تنها نماینده یک فرد، بلکه نماد نسلی از زنان است که در سکوت زندگی کرده‌اند، اما همچنان در ذهن خود شور آزادی و اعتراض را حفظ کرده‌اند. او در مواجهه با محدودیت‌های خانواده و جامعه، به‌تدریج به درک عمیقی از هویت زنانه و جایگاه خود در جهان دست می‌یابد. طنز خاص و سبک آیرونیک او باعث می‌‌شود که خواننده بتواند هم‌زمان با همدلی با رنج‌های او، بر واقعیت‌های تلخ جامعه نیز تأمل کند.

رمان «عمه رزا» ساختاری درهم‌تنیده و چندلایه دارد و همواره میان واقعیت بیرونی و جهان ذهنی شخصیت اصلی در نوسان است. سوگی سویسال از طریق خاطرات، گفت‌وگوهای درونی و مشاهدات عمه رزا، مفاهیمی چون ازدواج، طلاق، مادری، سیاست، دین و هویت زنانه را بررسی می‌کند. زبان اثر ساده و صریح است، اما سهل و ممتنع؛ به‌طوری‌که در ظاهر ساده به‌نظر می‌رسد، اما عمق فلسفی و اجتماعی زیادی دارد.

این سادگی آگاهانه، اجازه می‌دهد تا مضامین سنگین اجتماعی و روان‌شناختی بدون اغراق و دشوارنویسی منتقل شوند. سویسال درعین‌حال با طنزی تلخ و ظریف، درد و رنج انسانی را به‌گونه‌ای بیان می‌کند که خواننده با وجود تلخی مسائل، احساس دلزدگی نمی‌کند و ارتباط عاطفی با شخصیت‌ها برقرار می‌سازد.

یکی از محورهای اصلی رمان، هویت زنانه در جامعه‌ای مدرن است که هنوز با سنت‌های مردسالارانه دست‌وپنجه نرم می‌کند. عمه رزا، به‌عنوان یک زن طلاق‌گرفته، در جامعه‌ای قرار دارد که نه‌تنها آزادی او محدود است، بلکه هر حرکت و انتخابش تحت‌نظر است و به‌نوعی سیاسی محسوب می‌شود.

سویسال با تمرکز بر تجربه‌های روزمره زنان، تصویری اجتماعی و روان‌شناختی از مبارزه زنان برای استقلال و حق اندیشیدن ارائه می‌دهد. تضاد میان سنت و مدرنیته، دیگر محور مهم رمان است. جامعه‌ای‌که در آن زنان باید میان محدودیت‌های سنتی و خواسته‌های مدرن خود تعادل برقرار کنند و این موضوع اغلب با تنش، رنج و طنز همراه است.

رمان «عمه رزا» بیش از آنکه داستان فردی باشد، بازتاب تجربه جمعی زنان در جامعه‌ای درگیر مدرنیته و سنت است. این اثر خواننده را به تأمل درباره جایگاه زنان، روابط انسانی، مرزهای آزادی و حقوق فردی در جامعه مدرن دعوت می‌کند. پیام رمان این است که زنان، حتی در سکوت و محدودیت، دارای ذهنی فعال، خلاق و انتقادی هستند و می‌توانند با آگاهی و اندیشه، تغییر ایجاد کنند.

سبک شاعرانه، طنز تلخ و نگاه فلسفی سویسال، این اثر را به یکی از مهم‌ترین نمونه‌های رمان مدرن ترکیه تبدیل کرده است. خواندن «عمه رزا» برای کسانی که دنبال ادبیات اجتماعی با طعم فلسفه، طنز و نقد فرهنگی هستند و می‌خواهند نگاه تازه‌ای به زندگی زنان و جامعه مدرن ترکیه داشته باشند، گزینه مناسبی خواهد بود. نشر چشمه این رمان را در 135 صفحه، به قیمت 190 هزارتومان چاپ کرده و در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است.