نسل سوخته | آرمان ملی


توپ چرکی از آسمان روی زمین می‌خوابد و داستان دخترهای نوجوان «سنگ یشم» از زمین والیبال شروع می‌شود. زمین والیبالی محقر در دبیرستان دخترانه که هر کدام از بازیکنان حاضر در این زمین در حال تمرین برای نبرد در زمین مسابقه‌ اصلی هستند؛ مسابقه‌ای که چند روز آینده برگزار خواهد شد. به موازات این تمرینات جدی داستان شخصیت‌های اصلی دومین رمان مریم جهانی یعنی سهیلا، نسیم و الناز روایت می‌شود تا به بهانه‌ آن دغدغه‌های جدی و اصلی این نسل روایت شود، تا به بهانه آن دغدغه‌های پنهان، زندگی راکدشان دچار تحول بشود؛ گرچه امری ناممکن است.

مریم جهانی سنگ یشم

مریم جهانی در «سنگ یشم» سراغ نسلی رفته که در هردوره زمانی شاخصه‌های رفتار اجتماعی و حساسیت‌های مربوطه، در تک‌تک آدم‌ها نهادینه شده و هویدا است؛ به همین دلیل در فرآیند رسیدن به یک معنا، همواره دچار نوعی آسیب اجتماعی می‌شوند و این آسیب و نگرانی در آنها تداوم می‌یابد. نوجوانی نقطه‌ آغاز چالش‌هایی ا‌ست که افراد در زندگی با آن روبه‌رو می‌شوند؛ آینده‌ای مه‌گرفته پیش رو ظاهر می‌شود و چه کسی می‌تواند همیار این نسل پریشان بشود تا آنها را از برهه‌های مختلف عبور دهد؟ برای نسیم، سهیلا، الناز و دیگر دخترهای نوجوانِ «سنگ یشم»، مدرسه و خانه آوردگاه مبارزه برای رسیدن به آنچه می‌خواهند می‌شود. یعنی دو رکن اساسی در تربیت و شکل‌دهی به شخصیت فرد که شالوده‌ آنچه در آینده می‌شود، بنا می‌نهد. اما از یک‌سو مدرسه و از طرف دیگر خانه و خانواده خودآگاه یا ناخودآگاه دست به سرکوب می‌زنند. درواقع این شخصیت‌های نوجوان درگیر سیستمی معیوب می‌شوند که به‌جای پروبال‌دادن به آنها همان جوانه‌های امیدشان را تیغ می‌زنند تا بنا به صلاح‌دید خود آینده‌ای تضمین‌شده برایشان را رقم بخورد.

نویسنده با گزینش چالش‌هایی متفاوت برای هر شخصیت دست به نقد سیستم تربیتی جاری در خانواده و مدرسه به‌عنوان دو نظام تاثیرگذار آموزشی در جامعه‌ی امروز می‌زند. نسیم با تمام توان و انرژی‌اش برای برد یک مسابقه‌ والیبال تلاش می‌کند، الناز عاشق‌پیشه فکر و خیالی جز وصال ندارد و سهیلا از پرداخت پول به مدرسه سر باز می‌زند تا بتواند با همین اندوخته در باشگاه مورد علاقه‌اش ثبت‌نام کند؛ اما مشکل اصلی جای دیگری ا‌ست: مخالفت اولیای مدرسه و خانواده‌ها و این تبدیل می‌شود به یک معضل بزرگ؛ معضلی که در مقابل آرزوهای آن‌ها قد می‌کشد و سد راهشان می‌شود. از این روی دختران درمی‌یابند در مقابل آنها چالش‌های بزرگی قرار دارد که مربوط می‌شود به پیچیدگی‌های سیستم تربیتی حاکم بر تمام امور. در بخشی از رمان در تایید چنین نگرشی از زبان راوی داستان که نسیم است می‌خوانیم:

«با خودم فکر می‌کنم اگر من نان و آب نخواهم کی را باید ببینم؟ چرا پدر فکر می‌کند هر چیزی ته‌اش باید برسد به نان و آب؟ مگر خودش همیشه حسرت نمی‌خورد چرا پدربزرگ اجازه نداده کُشتی را ادامه بدهد؟

جوابی برای سوال‌هایم ندارم، نگاهی به جفت گوش شکسته‌اش می‌اندازم، از کُشتی فقط حسرتش برای پدر مانده، حسرت و یک جفت گوش شکسته و دوبنده‌ کهنه‌ای که ته یکی از کشوهای دراور نگه داشته...»

گو‌اینکه تجربیات نسل گذشته قرار نیست کاری از پیش ببرد و اوضاع را برای آیندگان بهتر کند، چراکه با گذر زمان افراد در عبور از مراحل مختلف زندگی هر فرد نقش‌های مختلفی را بر عهده می‌گیرد که هر کدام از آنها هم مناسبات خودش را می‌طلبد؛ پدری که وضعیت مالی اسف‌باری دارد و آینده‌ای کم‌ریسک برای دخترش طلب می‌کند، مادری که مانع رابطه‌ دخترش با پسر مورد علاقه‌اش می‌شود، درحالی‌که آزادی‌های زیادی و خارج از عرفی در اختیار دخترش قرار داده و نمونه‌های مشابه اینکه در «سنگ یشم» شاهدش هستیم.

چیزی که در رفتار شخصیت‌ها جالب توجه است نوع اعتراض آنها به پیشامدها و موانع است، شکل اعتراض این نوجوانان متفاوت است، این اعتراض را با خشونت و پرخاشگری بروز نمی‌دهند، ‌بلکه تلاش می‌کنند به هر طریقی کاری را که می‌خواهند انجام دهند؛ درنتیجه به دروغگویی، پنهان‌کاری و... روی می‌آورند. در این مرحله‌ گذار چیزهایی شکل می‌گیرد که تعیین‌کننده‌ رفتارها و تلاش‌های پنهان شخصیت‌هاست. و این خود نمونه‌هایی از زیرساخت‌های تربیت غلط و فهم‌نشدن نسلی ا‌ست که قرار است خود را در روند زندگی معنا کند. اگر آنها نتوانند بر دغدغه‌های خود فائق آیند‌، فردای پیش رو تیره و گاه عذاب‌دهنده خواهد بود؛ چراکه خود این شخصیت‌ها در آینده‌ای نزدیک باید برای فرزندانشان تصمیم بگیرند، آن‌ هم در روزگارانی که هنوز بر آنها معلوم نیست که در چرخه زندگی آیا مادر خوبی خواهند بود یا نه!

در بخشی از داستان همه‌چیز در همان کلاغی خلاصه می‌شود که روی کاغذ نقاشی شده؛ کلاغی که اجازه‌ی رویاپردازی ندارد و هربار که از قانون تخطی می‌کند محکوم به سفیدشدن یکی از پرهایش می‌شود، رویاها همچنان به راه خودشان ادامه می‌دهند تا کلاغ سفید بدون دستیابی به رویاها فقط بار آنها را به دوش بکشد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

محبوب اوباش محلی و گنگسترها بود. در دو چیز مهارت داشت: باز کردن گاوصندوق و دلالی محبت... بعدها گفت علاوه بر خبرچین‌ها، قربانی سیستم قضایی فرانسه هم شده است که می‌خواسته سریع سروته پرونده را هم بیاورد... او به جهنم می‌رفت، هر چند هنوز نمرده بود... ما دو نگهبان داریم: جنگل و دریا. اگر کوسه‌ها شما را نخورند یا مورچه‌ها استخوان‌هایتان را تمیز نکنند، به زودی التماس خواهید کرد که برگردید... فراری‌ها در طول تاریخ به سبب شجاعت، ماجراجویی، تسلیم‌ناپذیری و عصیان علیه سیستم، همیشه مورد احترام بوده‌اند ...
نوشتن از دنیا، در عین حال نوعی تلاش است برای فهمیدن دنیا... برخی نویسنده‌ها به خود گوش می‌سپارند؛ اما وقتی مردم از رنج سر به طغیان برآورده‌اند، بدبختیِ شخصیِ نویسنده ناشایست و مبتذل می‌نماید... کسانی که شک به دل راه نمی‌دهند برای سلامت جامعه خطرناک‌اند. برای ادبیات هم... هرچند حقیقت، که تنها بر زبان کودکان و شاعران جاری می‌شود، تسلایمان می‌دهد، اما به هیچ وجه مانع تجارت، دزدی و انحطاط نمی‌شود... نوشتن برای ما بی‌کیفر نیست... این اوج سیه‌روزی‌ست که برخی رهبران با تحقیرکردنِ مردم‌شان حکومت کنند ...
کسی حق خروج از شهر را ندارد و پاسخ کنجکاوی افراد هم با این جمله که «آن بیرون هیچ چیز نیست» داده می‌شود... اشتیاق او برای تولید و ثروتمند شدن، سیری ناپذیر است و طولی نمی‌کشد که همه درختان جنگل قطع می‌شوند... وجود این گیاه، منافع کارخانه را به خطر می‌اندازد... در این شهر، هیچ عنصر طبیعی وجود ندارد و تمامی درختان و گل‌ها، بادکنک‌هایی پلاستیکی هستند... مهمترین مشکل لاس وگاس کمبود شدید منابع آب است ...
در پانزده سالگی به ازدواج حسین فاطمی درمی‌آید و کمتر از دو سال در میانه‌ی اوج بحران‌ ملی شدن نفت و کودتا با دکتر زندگی می‌کند... می‌خواستند با ایستادن کنار خانم سطوتی، با یک عکس یادگاری؛ خود را در نقش مرحوم فاطمی تصور کرده و راهی و میراث‌دار او بنمایانند... حتی خاطره چندانی هم در میان نیست؛ او حتی دقیق و درست نمی‌دانسته دعوی شویش با شاه بر سر چه بوده... بچه‌ی بازارچه‌ی آب منگل از پا نمی‌نشیند و رسم جوانمردی را از یاد نمی‌برد... نهایتا خانم سطوتی آزاد شده و به لندن باز می‌گردد ...
اباصلت هروی که برخی گمان می‌کنند غلام امام رضا(ع) بوده، فردی دانشمند و صاحب‌نظر بود که 30 سال شاگردی سفیان بن عیینه را در کارنامه دارد... امام مثل اباصلتی را جذب می‌کند... خطبه یک نهج‌البلاغه که خطبه توحیدیه است در دربار مامون توسط امام رضا(ع) ایراد شده؛ شاهدش این است که در متن خطبه اصطلاحاتی به کار رفته که پیش از ترجمه آثار یونانی در زبان عربی وجود نداشت... مامون حدیث و فقه و کلام می‌دانست و به فلسفه علاقه داشت... برخی از برادران امام رضا(ع) نه پیرو امام بودند؛ نه زیدی و نه اسماعیلی ...