نبرد با فراموشی | اعتماد


مهم‌ترین چیزی که نویسنده باید داشته باشد صبوری است. «جویس کارول اوتس»

آثار همیشگی زخم‏های عمیق اما بهبود یافته‏‌ی آدمی انگار استعاره‌‏ای از زخم‏های روحی انسان است. آنچه بر روان آدمی‏زاد زخم می‌‌زند چون زخمی عمیق که بر جسم آدمی می‌‌نشیند به لطف زمان درمان می‌‏شود اما اثری همیشگی از خود به جا می‌‌گذارد. زخم‏هایی که فراموش هم اگر شود مقطعی‌ است چون بیماری‏های مزمن دوباره عود می‌کند و به جان آدمی می‌افتد تا دوباره فروکش کند.

افتاده بودیم در گردنه‌‏ی حیران حسین لعل‏ بذری

مجموعه داستان «افتاده بودیم در گردنه حیران» اولین اثر داستانی آقای حسین لعل ‏بذری داستان‌هایی را روایت می‌کند از زخم‏هایی که درمان نمی‏‌شود، از دردهای بی‌‏درمان؛ آنچه از گذشته بر دوش مانده و می‌خواهد تا ابد بر شانه‌ها سنگینی کند. داستان‌هایی برآمده از گذشته‌هایی پر درد که بیان نشده، باقی مانده تا ناگفته‌هایی بسازد هزاران بار ارزشمندتر از گفته شده‌ها که ناگفته‌ها در امتداد سکوت بهادار می‌شوند. فنی که به نظر می‌رسد نویسنده در نگارش داستان‌ها نیز از آن بهره برده باشد؛ بیان یک از هزار و ناگفته گذاشتن آنچه لازم است مخاطب خود چاره‌‏ای برای دانستنش بیندیشد، یعنی تحریک تخیل مخاطب. اصلی که نویسنده به بیشترین داستان‌های مجموعه‌‏اش تعمیم داده و داستان‌هایش را پرکشش ساخته است. در تکه‌‏ای از داستان گوش ماهی می‌خوانیم:

«سانگالا را می‌گیرم جلوتر و به آن حفره‏‌ی زرد و نارنجی خیره می‌شوم.
سانگالا! ...سانگالا! ... پری توی کدام دریا گم شد؟»
3 روز تمام با آصف همه‏‌ی دریاها و اقیانوس‏های علامت‏‌زده شده‏‌ی روی اطلس جغرافیا را گشتیم ولی هیچ ردی از پری ‏سیما پیدا نکردیم. آن‏قدر شنا کردیم و جلو رفتیم که عضله‌های پایمان گرفت. آصف گفت:
- رفیق بی‌‏جهت خودت را هلاک نکن! دریا چیزی را که گرفته، باز پس نمی‌دهد. مگر کاکای مرا پس داد طیران؟»

علیرغم تحریر داستان‌ها در بازه‌های زمانی متفاوت خوشبختانه در تمامی داستان‌ها نوعی یکپارچگی در بافت و لحن دیده می‌شود؛ وحدتی که لازمه‌ی یک مجموعه داستان است در کنار تنوع در فرم و زبان. با خواندن داستان‌ها مخاطب خود را در برابر مجموعه‏‌ای با فرم‏های ابداعی می‌بیند که مشخص است، نویسنده برای دست یافتن به آنها تلاش زیادی داشته است. نخستین و شاید بهترین تجلی از فرم‏هایی که نویسنده سعی در تجربه‌‏ی آنها داشته است در داستان «افتاده بودیم در گردنه‌‏ی حیران» نمودار شده که بیشترین توفیق نویسنده را نیز در پی داشته است. داستان فرمی ویژه دارد که درآمده همچنین از چند راوی بهره می‌برد؛ گزارش راویان مختلف از یک سفر بی‌‏سرانجام برای رساندن جسدی به زادگاهش. روایت خونسرد و بی‏طرفانه‏‌ی روایت از سوی چند راوی کار دشواری به نظر می‌رسد که نویسنده در این داستان به خوبی از عهده‌‏ی آن برآمده برخلاف داستان «موقوف فراموشی ایام» که علیرغم فرم فوق‌العاده‏‌ی داستان، احساس نویسنده از میان روایت بیرون زده است.

از دیگر داستان‌های قابل توجه مجموعه داستان «اندوهی دور گردن» و «سطرهایی از منقار پرنده‌‏ای گنگ» است که اولی حکایت پدری است که درگذشته و هر چند صدایش فراموش شده و علیرغم تلاش اعضای خانواده پیدا نمی‏‌شود در دست‌‏نوشته‌هایش زنده می‌شود و داستان دوم حکایت قهرمانی‏ است که روزگاری از سر مصلحت ‏اندیشی(یا ترس؟) احساسش را بیان نکرده و حالا با خواندن داستانی از دوستی قدیمی تمام خاطراتش تداعی می‌شود. عصیانی بر ضد فراموشی که فراموشی درمان یک درد نیست و شاید تنها تسکینی باشد؛ فراموشی 20 ساله شکست می‌خورد تا به یاد قهرمان بیاورد که چه می‌خواسته باشد و چه هست.

«چیزی که حال من را بد کرد، گم کردن مژگان بود توی آن حال و احوال. دختر سیزده چهارده ساله‌ای که جربُزه‌‏اش از منی که از یک شهر بزرگ مثل تبریز آمده بودم دانشگاه تهران بیشتر بود. نصف او جسارت نداشتم که وقتی از کلانتری زنگ زدند به پدرم و او سراسیمه خودش را رساند آنجا، راحت بایستم و بگویم من خاطر این پسر جنوبی را می‌خواهم. سرم را انداختم پایین و مثل یک بره‌‏ی آرام تن دادم به خواست پدر و مادرم که انتقالی‏‌ام را برای دانشگاه تبریز گرفتند و من با یک حفره‏‌ی خالی در بطنِ سمت چپ سینه‌‏ام برگشتم کنار کوه‌های دلگیر عینالی.»

داستان‌های مجموعه میان ذهنیت و عینیت نوسان دارند اما بیشتر به عینیت گرایش دارند و همین نویسنده را از افتادن در دام نوشتن داستان‌هایی که صرفا نوعی تک‏‏گویی ملال‏‌آور است، نجات داده. از طرفی با صرفه‏‌جویی در تصویرپردازی، ارایه‏‌ی اطلاعات و حتی دیالوگ‏های غیرضروری که نقشی در پیشبرد روایت ندارند، مواجه هستیم که حاصل از بینش هنرمندانه‌‏ی نویسنده‌‏ای است که صبر پیشه کرده تا به پختگی در داستان‏گویی برسد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...