علیه فراموشی | اعتماد


بهاره حجتی در اولین مجموعه‌داستان خود «نورگَوَن» که از سوی نشر نی منتشر شده است، نوید ظهور نویسنده‌ای قصه‌گو را به مخاطبان داستان فارسی می‌دهد. «نورگون» مجموعه‌ای است علیه فراموشی؛ مرثیه‌ای برای رفتگان و صدای سوگ بازماندگان. نورگون 9 داستان دارد که هرکدام مستقل و در عین حال یکپارچه هستند. در این مجموعه ما با شخصیت‌هایی همراه می‌شویم که از غیبت کسی یا چیزی سخن می‌گویند؛ حالا یا شخصیت مرده یا گمشده یا به هر دلیلی نیست.

نورگَوَن بهاره حجتی

این مجموعه صداها و لحن‌های متفاوتی را به گوش مخاطب می‌رساند‌؛ تعدد راوی از جذابیت‌های نورگون است. تنها در داستان «آبشار پری‌دا» ما چهار راوی داریم که از گم‌شدن دختری به نام توسکا سخن می‌گویند. یا در «راه جهنم با نیت‌های خیر سنگفرش شده» سه نسل متفاوت از نابودی سینمای وطن‌آباد می‌گویند. در «چراغ خاموش» خانم معلم پی دلیل برای غیبت شاگردش خورشید است و در «بی‌برگی سرخدارها» دارنسای پیر چشم‌به‌راه گمشده‌اش صنوبر است و در «سفیدچاه» سه زن که هر یک در پی پسر، برادر و نامزد خود هستند.

نورگون تلاشی‌ برای بقاست. تلاشی برای ماندن و فراموش نشدن. حالا می‌خواهد این یاد‌آوری تصویری از شخص غایب باشد یا طبیعتی که از دست رفته با مرگ شخصیت‌ها طبیعت مجموعه هم می‌میرد. سرخدار‌ها قطع می‌شوند و پرندگان میان‌کاله یکی‌یکی می‌میرند. اما نورگون مرگ را پایان ماجرا نمی‌داند. مساله‌اش فراموشی‌ است: «وقتی سنگ قبر نداشته باشی دو بار می‌میری، یک بار وقتی که از دنیا می‌روی و یک بار وقتی که فراموش می‌شوی.»

نورگون می‌گوید حادثه هواپیمایی یاک چهل، ریزش تونل سوادکوه، مرگ کارگران معدن را یادتان باشد. گویی نورگون آتشی روشن کرده که خاموش نمی‌شود. تصاویری زنده با قاب‌های سینمایی خبر از ماندگاری و بقا حین نابودی فضا و مرگ شخصیت‌ها را می‌دهد. بستری فراهم می‌کند تا نویسنده تاریخ سیاسی اجتماعی جفرافیای خود را هنرمندانه بازگو کند: « ماه‌جان اصرار دارد که باور کنم آشور قبلا این‌طور نبوده. دیروز هی تکرار می‌کرد: «الانش را نبین که متروکه شده و هیبتش آش‌ولاش. این خاک چند قحطی و تاج‌گذاری و تغییر سلسله دیده، زمانی برای خودش یلی بوده و کلی برو بیا داشته.»

نورگون مجموعه‌ای مکان‌مند است. تمام داستان‌های آن در شمال ایران و مازندران رخ می‌دهد که این جغرافیای سبز و زیست‌بوم غنی در تار و پود مجموعه ریشه کرده و فضایی را فراهم ساخته که نویسنده داستان‌های رازآلود و پر از معمای خود را روایت کند‌؛ سرخدارهای تنومندی که در خاک مجموعه ریشه کرده‌اند و غزل‌قوهایی که با گردنی افراشته در آسمان تمام قصه‌ها بال‌بال می‌زنند. این درخت‌های حقیقی و پرندگان خیالی نوید داستان‌هایی ما‌بین واقعیت و خیال را به ما می‌دهند: «زمین می‌لرزد و شکاف برمی‌دارد و از میان شکاف‌ها سرخداری در خاک ریشه می‌کند. تنه و شاخه‌های درخت بلند و بلندتر می‌شود و برگ‌هاش در چشم ‌برهم‌زدنی بار می‌دهند.»

این تعلیق و شناوربودن بین واقعیت و خیال ابزاری می‌شود که ما با فریدونِ داستان «نورگون» به روستا‌های شمال برویم و گون‌ها را آتش بزنیم و پایکوبی کنیم و به‌ بند کشیدن ضحاک را جشن بگیریم. یا در «بی‌برگی سرخدار‌ها» موجودی افسانه‌ای یار و غمخوارمان شود تا با دارنسای پیر در انتظار دخترش صنوبر بنشینیم. این تعلیق در داستان «هذا مقام خلدآشیان» به اوج می‌رسد تا جایی که دیگر تشخیص واقعیت از خیال هم سخت می‌شود: «انگار کابوس‌هام تمامی ندارد. به عروسک ماتروشکا می‌مانند لعنتی‌ها، همیشه کابوس دیگری توی آنهاست، شاید هم به‌جای اینکه در کابوس اول بیدار شوم در کابوس دوم از خواب پریده‌ام.»

این حقه تا جایی ادامه دارد که در داستان «هفت قدم بعد از سندرم کلاین لِوین یا سندرم زیبای خفته» راوی عینا بر این موضوع تأکید می‌کند جوری که انگار از زبان مجموعه سخن می‌گوید: «حتی این تعلیق برایم خوشایند است. هر چیزی را که بود و نبودش برایم مشخص نباشد دوست دارم. مثل مه که می‌پیچد دور چیزی نامعلوم. آن‌وقت آن چیز هم هست و هم نیست.»
نورگون تقابلی میان افسانه و خرافات با منطق و درس و دانشگاهست. افسانه‌های قدیمی به نوعی نگهدارنده و بازدارنده شخصیت‌ها هستند. مثل ماه‌دیوا که دارنسای پیر را به زندگی چسبانده و او را همواره چشم‌به‌راه دخترش نگه داشته: «بروید خودتان بپرسید. محلی‌ها همه می‌دانند که جنگل پلنگ‌پا بزدیو دارد. پای آبشار پری‌دا، بزدیو‌ها جاگیر شده‌اند تا بتوانند ریشه سرخدارها را بجوند و از آبشار پری‌دا سیراب شوند.»

از طرفی درس و دانشگاه نقش پررنگی در مجموعه دارد و به شکل سوخت برای شخصیت‌ها عمل می‌کند. گویی محرک آنهاست. جایی که شخصیت‌ها دگرگون می‌شوند و به کشف و شهودی می‌رسند و حرکت می‌کنند. در «چراغ خاموش» راوی معلم است. در «هفت قدم» پدر معلم است. در «راه‌ جهنم» روجا برای تحصیل به گرگان مهاجرت می‌کند. در «پنج‌‌تن» نیز جهانگیر که اهل کتاب و مطالعه است به خارج از کشور مهاجرت می‌کند. در «آبشار پری‌دا» توسکا با انجمن حفاظت از محیط زیست به مدارس سر می‌زنند و بروشور و جزوه پخش می‌کند؛ انگار توسکا هم می‌داند که محل تغییر و حرکت مدرسه و دانشگاهست. در داستان «سفیدچاه» این تقابل شدت می‌گیرد:
می‌پرسم: «روی خاکش هم کار کردید؟ اینکه چرا مرده‌ها آن‌جا نمی‌پوسند؟»
از توی آینه نگاهی به آقاجان می‌اندازد و می‌گوید: «می‌خواستیم، اما نشد. تعصب و خرافات زیاد بود.»
تا بوده همین بوده. هر از چندگاهی چند جوان الکی‌خوش به اسم پایان‌نامه و پروژه مدتی آن‌جا را قرق می‌کنند با چندتا تحقیق زپرتی و آبکی و بعد می‌روند، آخرش هم هیچی به هیچی، انگار نه انگار. جواب می‌دهم: «ولی ما عقیده داریم.»

بزرگ‌ترین المان باورهای قدیمی و خرافات شخصیت ابراهیم میرزاست که به قول شخصیت‌های مجموعه نفسش حق است و در اکثر داستان‌ها شخصیت‌ها سری به او می‌زنند تا دعا بگیرند و برایشان سر کتاب باز کند. ابراهیم میرزا آنقدر پررنگ می‌شود که نویسنده داستان «سفیدچاه» را کامل به او و پسرش اختصاص می‌دهد. انگار این شخصیت همراه با غزل‌قوها در آسمان مجموعه پرواز می‌کند و هر از گاهی در داستانی فرود می‌آید. ابراهیم میرزا و طبیعت شمال و دریای خزر نخ تسبیح داستان‌های مجموعه می‌شوند. درنهایت نورگون با آن همه حقیقت‌های تاریخی و قصه‌های خیالی، با تصویر‌های زنده و پویا و پیوند ناگسستنی‌اش با هنر و سینما، با افسانه‌ها و بارو‌های قدیمی مازندران، با عطر بنجی‌نان و سبزی سرخدار و رعد و برق آسمان شمال، پیشنهادی ویژه برای مخاطبان جدی داستان فارسی ا‌ست. مجموعه‌ای خوش خبر که مژده ظهور نویسنده‌ای با قلم پخته و نثری تراش‌خورده را می‌دهد که بلدِ کار است و می‌تواند داستان بگوید.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...