جهانی پر از اضطراب | سازندگی


بهرام صادقی متعلق به نسل پس از کودتای 28 مرداد است. نسلی که هراس و نگرانی را در همان نوجوانی خود به جان خرید تا شاهد جهانی پر از دروغ، دورویی و بی‌رحمی باشد. صادقی که با شاعری و نوشتن شعر آغاز کرد در ادامه، این داستان‌هایش بود که نام او را بر سر زبان‌ها انداخت تا با نوشتن ملکوت خبر از واقعه‌ای هولناک در جهان پراضطراب معاصر ما بدهد. هربار «ملکوت» را می‌خوانیم پی به معاصربودن آن می‌بریم و گویی بهرام صادقی جهان امروز و زمانه خود را پیش‌‌بینی می‌کرده است. اگر کافکا با رمان‌های خود خبر از فاشیسم و هیتلر می‌دهد، بهرام صادقی هم نشانه‌هایی از جنگ‌ فراگیر، خودکامگی، بیماری، یاس و پوچی این قرنی را گوشزد می‌‌کند.

ملکوت بهرام صادقی

نکته جالب آنجاست که صادقی، «ملکوت» را در یک نشست و در یک شبانه‌روز در روستای «ورپشت» اصفهان نوشت؛ ماجرایی که در یک روز اتفاق می‌افتد. قصه از یک باغ آغاز می‌شود باغی که بهرام صادقی بارها در «سیاسرد بروجن» با آن جیپ معروف امتحانش کرد و آنقدر شب‌وروز در آن زندگی کرد و روزنه‌های وهم‌آلود آن باغ در روح و جان آقای نویسنده نشست تا خالق آقای مودت و دکتر حاتم و دیگران باشد.
این نگاه از دل اضطراب صادقی به دنیای زمان خودش است دنیایی که گویی همچنان تغییری نکرده است: «شاید بشود جامعه‌ای ساخت که بتوان در آن زندگی کرد، اما بااین‌همه زندگی پوچ است. بی‌هدف است... اما معلوم نیست چرا؟»

مساله صادقی با جهان، دیگر مساله ابلیس و ملکوت و... نیست، مساله فراتر از این حرف‌‎هاست! بهرام صادقی از همان آغاز داستان ضربه را وارد می‌کند: «در ساعت یازده شب چهارشنبه آن هفته، جن در آقای مودت حلول کرد.» دوستان آقای مودت «منشی»، «مرد چاق» و «آقای ناشناس» هستند. دوستانی که دور هم در باغی جمع شده بودند اما با حلول جن در دوستشان قصد دارند او را به نزد پزشکی ببرند.
قرعه به‌نام دکتر حاتم می‌خورد. دکتری که اضطراب آلودست و قرار است آقای مودت را معالجه کند. دکتر حاتم سورئالیستی است. چراکه بدنش به دو قسمت تقسیم می‌شود. نیمی پیر و نیمی جوان. شب بیدار است. از سن خودش بی‌اطلاع است. بچه‌دار نمی‌شود. و همسران و شاگردانش را سربه‌نیست می‌کند و با جسم آنها صابون درست می‌کند.

انسان در همه حال به‌دنبال جاودانگی است و از کوچک‌ترین جمله‌ای که خبر از نامیرابودن می‌دهد استقبال می‌شود. دکتر حاتم هم دست ‌روی همین نگاه می‌گذارد. او با آمپولی که تزریق می‌کند ادعا می‌کند که طول عمرها و باروری را افزایش می‌دهد. درصورتی‌که نه‌تنها بارور نمی‌کند که به قتل می‌رساند و می‌کشد. نیت اصلی دکتر حاتم در این است که شهر را در طی هفت روز از مردار با قبرستان یکی کند. و این به معنی ایستادگی در برابر خداوندی است که جهان را در طی هفت روز خلق کرد.

دکتر حاتم اعتقاد دارد آدم‌های آگاه در هیچ زمانی به سراغش نمی‌آیند و این آدم‌های ناآگاه هستند که به علم پزشکی او ایمان دارند. دکتر حاتم نشانه‌های ابلیسی دارد و در نقطه مقابل آقای «ل.م» است. «ل.م» انسانی است که احساس گناه می‌کند. او که در طبقه دوم دکتر حاتم زندگی می‌کند نقش راوی یک دستی را دارد که تمام اعضای بدنش را به خواست خود قطع شده دیده است. «ل.م» از مرگ نمی‌ترسد و از مرگ خشنود است.

«هرکه وارد می‌شود، باید هیچ نداند.» دکتر حاتم با این نوشته بر سردر مطب خودش هشدار می‌دهد که فضای او فضای انسان‌های آگاه نیست و از هر آگاهی و دانشی متنفر است. دکتر حاتم با تزویر خود باعث می‌شود که «ل.م» پسر خودش را بکشد و حالا «ل.م» هم به‌دنبال گرفتن انتقام از دکتر حاتم است.

«ملکوت» گریزی به قصه آفرینش انسان و رانده‌شدن او از بهشت است. دکتر حاتم روح شیطان را داراست و نقطه ضعف انسان را به‌خوبی می‌داند و به‌خوبی از پس وسوسه‌های هر انسانی برمی‌آید.
«ملکوت» بر پایه مرگ و زندگی است. و دایما با همین کنش به برزخ خود ادامه می‌دهد و با پرسش‌گری‌ها و شک و تردید جاودانگی انسان سعی می‌کند همانند یک داستان روایتمند پیش برود تا یک کتاب فلسفی.
در پایان باید گفت که با همه اضطراب و مرگ‌اندیشی در «ملکوت» در جانمایه این اثر یک نوع گریز از مرگ می‌بینیم: «کجاست، کجاست آن روز گرامى که بیاید و روح مرا بشوید؟ زیرا که من مى‌خواهم زنده باشم و زندگى کنم و دوست بدارم و ببینم و بفهمم و حرف بزنم و از مرگ مى‌ترسم و مى‌گریزم که مرا پست مى‌کند و خاک مى‌کند و به دهان کرم‌ها و حشرات مى‌اندازد و...»

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

از فروپاشی خانواده‌ای می‌گوید که مجبور شد او را در مکزیک بگذارد... عبور از مرز یک کشور تازه، تنها آغاز داستان است... حتی هنگام بازگشت به زادگاهش نیز دیگر نمی‌تواند حس تعلق کامل داشته باشد... شاید اگر زادگاهشان کشوری دموکرات و آزاد بود که در آن می‌شد بدون سانسور نوشت، نویسنده مهاجر و آواره‌ای هم نبود ...
گوته بعد از ترک شارلوته دگرگونی بزرگی را پشت سر می‌گذارد: از یک جوان عاشق‌پیشه به یک شخصیت بزرگ ادبی، سیاسی و فرهنگی آلمان بدل می‌شود. اما در مقابل، شارلوته تغییری نمی‌کند... توماس مان در این رمان به زبان بی‌زبانی می‌گوید که اگر ناپلئون موفق می‌شد همه اروپای غربی را بگیرد، یک‌ونیم قرن زودتر اروپای واحدی به وجود می‌آمد و آن‌وقت، شاید جنگ‌های اول و دوم جهانی هرگز رخ نمی‌داد ...
موران با تیزبینی، نقش سرمایه‌داری مصرف‌گرا را در تولید و تثبیت هویت‌های فردی و جمعی برجسته می‌سازد. از نگاه او، در جهان امروز، افراد بیش از آن‌که «هویت» خود را از طریق تجربه، ارتباطات یا تاریخ شخصی بسازند، آن را از راه مصرف کالا، سبک زندگی، و انتخاب‌های نمایشی شکل می‌دهند. این فرایند، به گفته او، نوعی «کالایی‌سازی هویت» است که انسان‌ها را به مصرف‌کنندگان نقش‌ها، ویژگی‌ها و برچسب‌های از پیش تعریف‌شده بدل می‌کند ...
فعالان مالی مستعد خطاهای خاص و تکرارپذیر هستند. این خطاها ناشی از توهمات ادراکی، اعتماد بیش‌ازحد، تکیه بر قواعد سرانگشتی و نوسان احساسات است. با درک این الگوها، فعالان مالی می‌توانند از آسیب‌پذیری‌های خود و دیگران در سرمایه‌گذاری‌های مالی آگاه‌تر شوند... سرمایه‌گذاران انفرادی اغلب دیدی کوتاه‌مدت دارند و بر سودهای کوتاه‌مدت تمرکز می‌کنند و اهداف بلندمدت مانند بازنشستگی را نادیده می‌گیرند ...
هنر مدرن برای او نه تزئینی یا سرگرم‌کننده، بلکه تلاشی برای بیان حقیقتی تاریخی و مقاومت در برابر ایدئولوژی‌های سرکوبگر بود... وسیقی شوئنبرگ در نگاه او، مقاومت در برابر تجاری‌شدن و یکدست‌شدن فرهنگ است... استراوینسکی بیشتر به سمت آیین‌گرایی و نوعی بازنمایی «کودکانه» یا «بدوی» گرایش دارد که می‌تواند به‌طور ناخواسته هم‌سویی با ساختارهای اقتدارگرایانه پیدا کند ...