جامعه و سلامت روان | آرمان امروز


سلامت روان از مهم‌ترین مباحث روز است که در جوامع گوناگون در سطوح مختلف به آن پرداخته می‌شود، به‌ویژه جوامعی که با معضلات بسیار از جمله اقتصادی و فروپاشی اجتماعی و سیاسی مواجه‌اند. به‌تازگی در یک نظرسنجی، بیش از 99 درصد تهرانی‌ها، فاقد سرزندگی نشان داده شده‌اند؛ این تنها یک مورد از عدم توجه به سلامت روان جامعه از سوی حاکمیت و نهادهای علمی و فرهنگی است. از این رو است که خوانش کتابِ «مغاک جنون» [The abyss of madness] نوشته  جرج اتوود [George E. Atwood] (ترجمه پیوند جلالی و آرش مهرکش در نشر نو) می‌تواند در این زمینه به ما کمک کند.

خلاصه رمان مغاک جنون» [The abyss of madness]   جرج اتوود [George E. Atwood

«مغاک جنون» یک کاوش وجودی در مسائل مربوط به سلامت روان از دیدگاه پدیدارشناسی است. اَتوود همه‌چیز را از افسردگی، تروما، روان‌پریشی و اضطراب از یک پایگاه انسان‌محور بررسی می‌کند. درک او ریشه در فلسفه با تأکید ویژه بر رشته پدیدارشناسی دارد. اگرچه این کتاب سال‌ها قدمت دارد، اما حاوی چندین دهه تجربه و دانش درمورد چگونگی نشستن و گوش‌دادن به تجربه شخصی رنج‌دیده و درحال درمان است.

اَتوود، از نظر بالینی، در دهه‌های 60 و 70 با مشاهده تأثیر غالب جنبش‌های روانپزشکی و روانکاوی در بیمارستان‌های بهداشت روان بزرگ شد. او براساس این باورهای جزمی و نیروهای درمانِ شناختی-رفتاری و سایر شیوه‌های «مبتنی بر شواهد»، اندیشه خود را توسعه می‌دهد. اَتوود ایده افسردگی را به‌عنوان یک بیماریِ قابل درمان، به چالش می‌کشد و بیان می‌کند که «افسردگی یک واکنش طبیعی و بخشی عادی از زندگی است – و پاسخی سالم به چیزهای افسرده‌کننده‌ای است که برای ما اتفاق می‌افتد.» وقتی اَتوود از جنون صحبت می‌کند، به روان‌پریشی و اسکیزوفرنی یا حتی اختلال دوقطبی در مرحله شیدایی آن اشاره می‌کند. اَتوود فکر می‌کند اینها موارد افسردگی ساده نیستند، اگرچه مطمئناً شباهت‌هایی با شدت بسیار کمتر وجود دارد. و همه این اصطلاحات چیزهایی هستند که او آنها را به‌عنوان مکانیسم‌های دفاعی و درعین‌حال علمی در برابر ترس خودمان از پرتگاه و معنای مشترک ما از انسان‌بودن است: «از نظر پدیدارشناسی، دیوانه‌شدن، موضوعی از تکه‌تکه‌شدن روح، سقوط در نیستی، تبدیل‌شدن به حس محو و نابودی است. سقوط در ورطه جنون، هنگامی که رخ می‌دهد، چیزی نامتناهی و ابدی احساس می‌شود. شخص، بی‌حدوحصر، در خود گم می‌شود، به نیستی مطلق می‌افتد.»

آنچه در اندیشه اَتوود می‌گذرد این است که جنون یک بیماری یا اختلال نیست. جنون ورطه است. یک تجربه نابودی مطلق است. همه این‌ها از نظر عقلی غیرقابل دفاع هستند، و اَتوود فکر می‌‌کند به‌دلیل وحشت رخ می‌‌دهند. وحشتی که اَتوود از آن صحبت می‌کند چیست؟ این خودِ وحشت جنون است، یعنی اضطرابی که ممکن است فرد در نیستی بیفتد. این پرتگاه در افق دنیای هر فرد یا فراتر از آن قرار دارد و هیچ‌چیز ترسناک‌تر از آن وجود ندارد؛ زیرا از نظر اَتوود حتی مرگ نیز برای ما وحشتی قابل مقایسه با آنچه در پرتگاه جنون است، ندارد. او پیشنهاد می‌کند که مرگ یک پیوند بالقوه با عزیزان یا برعکس، رهایی یا رهایی از غم‌ها و دردهای زندگی ماست. ما می‌توانیم در برابر مرگ خشمگین باشیم یا از طریق توانایی تفکر از مرگ خود شگفت‌زده شویم یا حتی جهان را بدون خود تصور کنیم، اما جنون ورطه‌ای است که در آن گیر می‌افتیم و راه فراری نیست و با درد تدریجی خود را نابود می‌کنیم.

اَتوود همه آسیب‌ها را به‌عنوان درهم‌شکستن جهان‌بینی ما می‌داند، و بنابراین همه آسیب‌ها را، تحت‌عنوان آسیب معرفت‌شناختی یا درهم‌شکستن فهم، قاب‌بندی می‌کند. او به اهمیت تلاش یک روانشناس به‌عنوان درمانگر اشاره می‌کند تا از آسیب‌رساندن به خود یا خودکشی بیماران خود جلوگیری کند. به‌جای وادارکردن بیماران به امضای قراردادهایی که واقعاً برایشان مهم نیست، به آنها اجازه داده شود تا وظایف‌شان را بدون تأثیر عاطفی بر روان درمانگر انجام دهند، اَتوود پیشنهاد می‌‌دهد که «با همدلی گوش کنیم و به‌دنبال درک این مساله باشیم که چرا کسی می‌خواهد خود را نابود کند؟»

اصول اصلی رویکرد اَتوود درک تجربه فرد و قراردادن آن در زمینه فرهنگ، جامعه و تاریخ است. یعنی به‌جای اینکه افراد در دسته‌های تشخیصی طبقه‌بندی شوند، می‌توانیم از منظر بیمار ببینیم که آنها چگونه دنیا را می‌بینند؟ و چگونه به جهان خود معنا می‌دهند؟ حتی باید روان‌درمانگر تلاش کند تا بر مبارزات و زخم‌های بیمار از چیزی که اغلب به‌عنوان بیماری روانی رنج می‌برد، غلبه کند. این فلسفه «آسیب‌شناسی فرد» است و با هر بیمار به‌عنوان فردی منحصربه‌فرد و با عزت و احترام رفتار می‌شود.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...