محمود کریمی؛ عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) در گفتوگو با ایبنا، با اشاره به جدیدترین اثر خود در موضوع تفسیر قرآن، بیان کرد: کتاب «تفسیر القرآن الکریم» در واقع تفسیری از شیخ صدوق از دانشمندان و عالمان قرن چهارم است. تمامی منابع اصلی معرفتی و فقهی ما در مذهب شیعه به سه دانشمند بازمی‌گردد که یکی از آنها شیخ صدوق است. ایشان بیشتر به‌عنوان یک دانشمند حدیث‌شناس و جمع‌آوری کننده حدیث مشهور است، ولی در بین کتاب‌هایش یک کتاب تفسیر داشت که به دلیل مشکلات قرون اولیه اسلامی از بین رفته و در دست نیست، فقط اسم این کتاب در کتاب‌های دیگر وجود داشت.
وی ادامه داد: کاری که ما کردیم این بود که از بین حدود 20 اثر به‌جای مانده از شیخ صدوق، تمام روایات، اقوال و سخنانی که درباره این تفسیر بود، با ذکر منبع، شماره صفحات و شماره حدیث استخراج کردیم و به نوعی کتابی را که از بین رفته بود، برای شیعه بازسازی کردیم. این احادیث و روایات براساس سوره‌ها و آیات قرآن مرتب‌سازی کردیم و شکل یک تفسیر قرآن را به خود گرفت. نتیجه آن دو جلد 700 صفحه‌ای شد.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه علوم قرآن و حدیث، افزود: علاوه بر جمع‌آوری و تدوین و تنظیم این اقوال تفسیری، در ابتدای مجلد اول یک مقدمه علمی مفصل ارائه شده که درباره بحث طبقه‌بندی و گونه‌شناسی روایات تفسیری در کتاب‌های شیخ صدوق بوده و مبانی و روشی که این عالم قرن چهارم هجری داشته را بیان می‌کند. این مقدمه برای کسانی که به بحث‌های تفسیری در بین علمای متقدم و به‌ویژه شیخ صدوق که یکی از سه دانشمندی است که تمام فقه و معارف‌مان را به نوعی مدیون آنها هستیم، علاقه‌مند باشند، مفید و کاربردی خواهد بود.
کریمی گفت: برای تهیه این کتاب، پنج سال کار متراکم صورت گرفت، به این دلیل که باید تمام جزئیات 20 کتاب شیخ صدوق را مطالعه می‌کردیم و هرچه نکته، روایت یا سخن تفسیری وجود داشت، با ذکر منبع استخراج کنیم. این کتاب، اولین اثر مشترک بین دانشگاه امام صادق (ع) و یک مرکز علمی در لبنان است که به زبان عربی در بیروت به چاپ رسید. از این‌جهت که کتاب در بیروت چاپ شده، یک بُعد بینالمللی پیدا می‌کند، چون آنها از نظر توزیع بین دانشگاه‌های عربی و ... توانایی بیشتری دارند.
وی تصریح کرد: این کتاب هم در لبنان و هم در ایران وارد بازار نشر شده و در ایران برای نخستین‌بار هم از سوی ناشران لبنانی و هم از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) در نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران عرضه شد. البته قیمت این کتاب در ایران ارزان‌تر از قیمتی است که ناشران لبنانی براساس دلار درنظر گرفته‌اند. با توجه به اینکه این کتاب به زبان عربی و تخصصی است، ولی در نمایشگاه کتاب، استقبال خوبی از آن صورت گرفت.
این عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع)، افزود: کتاب جزو کتاب‌های منبع و مرجع هم محسوب می‌شود، به این دلیل که جزو آثار علمای متقدم ما است و می‌تواند برای کسانی که می‌خواهند تقاسیر جدیدی بنویسند و آرا و نظرات مفسران پیشین را داشته باشند، مفید باشد.
نویسنده کتاب «تفسیر القرآن الکریم» در ادامه با اشاره به برخی دیگر از تفاسیر متقدم و متأخر قرآن کریم، گفت: تفاسیر را به دو دسته میتوانیم تقسیم کنیم؛ یک دسته تفاسیری که نقش منبع و مرجع داشتند که این دسته از تفاسیر اعتبارشان همیشه باقی است و علمای شیعه هیچوقت نسبت به آنها احساس بی‌نیازی نکرده‌اند؛ مانند تفسیر «التبیان» شیخ طوسی یا تفسیر «مجمع‌البیان» طبرسی. غیر از مرجع بودن، اینکه بتوانیم تفسیر قرآن را به مسائل روز و مشکلات جامعه و جوانان ارتباط دهیم و در این زمینه‌ها از قرآن پیامی را استخراج کنیم، مهم است. در این زمینه در تفاسیر متأخر، تفسیر «المیزان» از علامه طباطبایی که روش آن تفسیر قرآن با استفاده از خود قرآن است، کاری ارزشمند است.
وی درباره روش کار علامه طباطبایی در تفسیر «المیزان»، توضیح داد: این نوع تفسیر کار سختی است، به این دلیل که کسی که می‌خواهد آیه‌ای را به آیه‌ای دیگر از قرآن ارجاع دهد، باید به کل قرآن تسلط داشته باشد که در یک موضوع خاص، بداند مصداق‌های آن در کدام سوره‌ها و آیات وجود دارد. این‌کار، حافظه قوی و قدرت تحلیل بالایی هم نیاز دارد.
کریمی ادامه داد: بعد از «المیزان»، تفسیر «تسنیم» از آیت‌الله جوادی آملی را داریم که براساس سوره‌های قرآن تنظیم شده است. این تفسیر و تفسیر موضوعی ایشان هم میتوانیم بگوییم بی‌نظیر است. در بین تفاسیری که امروز در عالم شیعه و سنی نوشته می‌شود، از باب اینکه ایشان توانسته آیات را به مسائلی که امروز در جامعه وجود دارد، ارتباط دهد و پیام را برای استفاده جامعه استخراج کند، می‌توان گفت از تفاسیر بی‌نظیر است و نمونه آن‌را نداریم. آیت‌الله جوادی آملی تخصصی وارد این موضوع شده، چون کلاس‌های تفسیر دارد و غیر از تخصص در تفسیر، در زمینه مباحث فقهی، فلسفی و عرفان نظری و ... هم تخصص دارد. شخصیت علمی آیت‌الله جوادی آملی برای هیچ‌کس جای تردید ندارد و با یک طیف مخاطبان گسترده‌ای روبه‌رو است و در جامعه مقبولیت دارد. ما کمتر شخصیت‌هایی داشتیم که به همه معارف حوزوی تسلط داشته باشند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع)، اظهار کرد: یکی دیگر از تفاسیر خوبِ متأخر، تفسیر «راهنما» از آیت الله هاشمی رفسنجانی است. یکی از نکاتی که می‌تواند به تفسیر و فهم از قرآن تازگی ببخشد، این است که مسأله جدیدی را داشته باشیم و با آن به قرآن رجوع کنیم. مثلا تا بانکداری را نفهیده باشیم، نمی‌توانیم مصادیق آن‌را از قرآن استخراج کنیم؛ این‌کار تخصص می‌خواهد. یکی از ویژگی‌هایی که آیت‌الله هاشمی داشتند این بود که از ابتدای انقلاب و حتی قبل از آن، در کوران مسائل سیاسی و اقتصادی بوده و بعد هم در منسب ریاست‌جمهوری و ریاست مجلس، با انواع مسائل روبه‌رو بودند، همچنین با پیشینه فقهی و حوزوی که داشتند، خودبه‌خود این ترکیب باعث می‌شد که هم مسائل جدیدی به ذهن ایشان بیاید و براساس تاملاتی که پیش‌تر در قرآن داشتند، مطالبی به ذهنش تبادر کند که تفسیر عرضه و آن مساله سیاسی یا اقتصادی را پوشش دهد.
وی با اشاره به دیگر کتاب تفسیری که پیش از این تالیف کرده، افزود: چند سال پیش، کتاب دو جلدی «تفسیر امام رضا (ع)» را تدوین و چاپ کردیم که در آن روایات تفسیری که از امام رضا (ع) در کتاب‌های مختلف وجود داشته، مجموعه روایات، سوال‌هایی که درباره قرآن از امام شده و جواب‌هایی که امام داده را جمع‌آوری کردیم.
کریمی همچنین درباره اثر در دست چاپ خود، گفت: بخاطر تجربه تدریسی که در متون تخصصی برای رشته‌های فقه و اصول داشتم، یک سری مقالات و مطالب دانشمندان غربی و یک سری مطالب فارسی را توضیح و احساس کردیم جای یک فرهنگنامه در این حوزه خالی است و لذا به‌صورت مشترک با یک از همکارانم، نخستین فرهنگ دوزبانه (انگلیسی و فارسی) فقه و اصول و حقوق خصوصی را تدوین کردیم. این کتاب همانطور که از نامش پیداست، اصطلاحات و برخی قواعد فقهی، اصول فقه و حقوق خصوصی را دربر دارد. این اثر تا دو ماه آینده راهی بازار نشر خواهد شد.
این نویسنده و پژوهشگر علوم قرآن و حدیث در پایان بیان کرد: حوزه تخصصی من علوم قرآن و حدیث است و به زبان‌های انگلیسی و عربی هم تسلط دارم. یک کتاب به زبان انگلیسی در زمینه علوم قرآنی، علوم حدیث و روش تفسیر به سفارش جامعة‌المصطفی در دست تدوین و چاپ است. در این کتاب درایة‌الحدیث و فقه‌الحدیث تشریح و مصداق‌هایی برای هر کدام ذکر شده است. هنوز برای عرضه آن در خارج از کشور برنامه‌ریزی صورت نگرفته، ولی اگر امکان آن وجود داشته باشد، شاید بتوانیم آن‌را به‌صورت سه‌زبانه (فارسی، انگلیسی و عربی) چاپ و در خارج از کشور هم عرضه کنیم. رایزنی‌هایی با نشر فرهنگ معاصر داشته‌ایم که این کتاب با همکاری مشترک دانشگاه امام صادق (ع) و نشر فرهنگ معاصر به چاپ برسد.
