ورود به جهان شخصی آقای نویسنده! | الف


داوود غفارزادگان اهل تجربه است، نویسنده‌ای با سابقه که سبک‌ها و گونه‌های مختلفی را در روایت داستان تجربه کرده است. از روایت‌های سر راست ساده گرفته تا داستانگویی های کلاسیک و پر جزئیات و نهایتا استفاده از شیوه های ساختار شکنانه در داستان‌‌نویسی که به روایت های مدرن و حتی پست مدرن پهلو می زنند؛ نمونه اش کتاب «بی نام اعتراف» که در نوع خود تجربه متفاوت و توجه برانگیزی بود.


تا از سخن دور نیفتیم داوود غفارزادگان

 

این گوناگونی را از منظر گروه‌های سنی مخاطبان آثار نیز می‌توان شاهد بود، غفارزادگان علاوه بر بزرگسالان برای کودکان و بخصوص نوجوانان نیز دست به قلم برد که حاصل آن آثاری موفق و خواندنی بوده‌اند و بارها تجدید چاپ شده‌اند. در سالهای اخیر نشر نیستان به شکلی هدفمند، به بازچاپ مجموعه آثار غفارزادگان پرداخته و این رویکرد ناشر علاوه بر امکان دسترسی دوباره به آثاری که بعضا چند سالی بود که منتشر نشده بودند، فرصتی را در اختیار علاقمندان آثار این نویسنده قرار داده‌ است تا با کنارهم قراردادن این آثار نگاهی دقیق تر به تغییر و تحولها و تجربه گرایی غفارزادگان در قامت نویسنده ای جستجوگر داشته باشند.

«تا از سخن دور نیفتیم» که اخیرا به همت نشر نیستان وارد بازار کتاب شده است، یکی از تجربه های متفاوت همین نویسنده است که گفتیم در کارنامه متنوع خود کار متفاوت کم ندارد و کتاب حاضر نیز لااقل به ‌لحاظ ایده اصلی شکل‌گیری آن و فرم ارائه‌اش نامتعارف محسوب می‌ شود. این کتاب در واقع مجموعه‌ای از یادداشت‌های کوتاه و پراکنده است به قلم غفارزادگان یا به انتخاب او از منابع مختلف درباره موضوعات گوناگون، موضوعاتی که هریک بنا به دلیلی در موقعیتی خاص به ذهن او خطور کرده و یا از دیگر متون گزیده شده است. این نوشته ها تابع نظم خاصی تقسیم بندی موضوعی نشده اند، اتفاقا همین مسئله یکی از جذابیت های کتاب محسوب می شود، چرا که خواننده به واسطه کیفیت غیر‌منتظره‌ای که هر یک از این یادداشتها می‌توانند داشته باشند وارد یک بازی کشف و شهودی با جهان فکری نویسنده می‌شود.

دیگر ویژگی منحصر به فرد این یادداشتها آن است که مخاطب در آنها با جنبه هایی کمتر دیده شده از زندگی یک نویسنده روبه رو می شوند. یک جور ورود بدون مقدمه چینی به دنیای یک نویسنده که فرصت خوانش یکسری تأملات و یا خرده روایت هایش که اغلب مجال منتشر شدن پیدا نمی کنند (و نزد خود نویسنده باقی می‌ماند) پیش کشیده شده است.

ساختار کتاب یادداشت محور است، بریده متن هایی کوتاه که گاه چند جمله اند و گاه (حداکثر) چند پاراگراف. چنانکه خود غفارادگان نیز اشاره کرده، «تا از سخن دور نیفتیم» در واقع مجموعه یادداشت‌های کوتاهی است درباره موضوعات مختلف، موضوعاتی که هریک در زمان یا موقعیتی خاص ذهن او را درگیر کرده است. این یادداشت ها گاه شرح خاطره و مشاهدات او هستند، گاه بریده ای از یک متن ، شعر یا جمله قصاری و خلاصه هر آنچه با کلمه و کلام ارتباط دارد و محتوای آن توجه نویسنده را به خود جلب کرده و او نیز آن را ثبت و ضبط کرده است.غفارزادگان سالها معلمی کرده و اگر در مقام آموزگار شیوه‌های گوناگون سخن گفتن با مخاطبش را آزموده؛ این مهم ناشی از دغدغه‌های او به عنوان آموزگاری است که در عین حال دست به قلم دارد. سایه حضور این معلم و نویسنده را در جای جای این نوشته ها بخصوص آنجا که شرح مشاهدات و خاطرات خود اوست به روشنی می توان دید؛ خرده روایت‌هایی فکری و ذهنی که گاه از پتانسیل دستمایه خلق داستان شدن نیز برخوردارند.

به عبارت دیگر در این یادداشت‌های کوتاه که غفارزادگان ترجیح داده بدون تقسیم بندی موضوعی و یا اشاره به تاریخ نوشته شدن هر یک از آنها، منتشرشان کند؛ خواننده روایت و مشاهدات او از موقعیت‌های فکری و فیزیکی گوناگونی هستیم که او در مقام نویسنده و معلم در آن قرار گرفته است و غفارزادگان از زاویه دید حساس و دقیق یک نویسنده بدانها پرداخته است. علاوه بر زاویه دید و حساسیت یک نویسنده، زبان طناز غفارزادگان و نیز طبع و خوی آذری او نیز در جای جای این خرده روایت ها قابل ردیابی است و نقش مهمی در جذابیت و خواندنی شدن آنها دارد.

در این یادداشت‌ها مخاطب شاهد جنبه های کمتر دیده شده از زندگی و زیست فکری یک نویسنده هستند که آنها را به هزارتو اندیشه ها و دریافت های خود دعوت کرده است تا خواننده ایده هایی باشند که در هر داستان شاید تنها چند نمونه انگشت شمار از این ایده ها را سراغ گرفت، اما در این اثر خواندنی و منحصر به فرد با مجموعه ای خواندنی و در خور تامل از آنها روبه رو هستیم.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

در قرن بیستم مشهورترین صادرات شیلی نه استخراج از معادنش که تبعیدی‌های سیاسی‌اش بود. در میان این سیل تبعیدی‌ها چهره‌هایی بودند سخت اثرگذار که ازجمله‌ی آنها یکی‌شان آریل دورفمن است... از امید واهی برای شکست دیکتاتور و پیروزی یک‌شبه بر سیاهی گفته است که دست آخر به سرخوردگی جمعی ختم می‌شود... بهار پراگ و انقلاب شیلی، هردو به‌دست نیروهای سرکوبگر مشابهی سرکوب شده‌اند؛ یکی به دست امپراتوری شوروی و دیگری به دست آمریکایی‌ها ...
اصلاح‌طلبی در سایه‌ی دولت منتظم مطلقه را یگانه راهبرد پیوستن ایران به قافله‌ی تجدد جهانی می‌دانست... سفیر انگلیس در ایران، یک سال و اندی بعد از حکومت ناصرالدین شاه: شاه دانا‌تر و کاردان‌تر از سابق به نظر رسید... دست بسیاری از اهالی دربار را از اموال عمومی کوتاه و کارنامه‌ی اعمالشان را ذیل حساب و کتاب مملکتی بازتعریف کرد؛ از جمله مهدعلیا مادر شاه... شاه به خوبی بر فساد اداری و ناکارآمدی دیوان قدیمی خویش واقف بود و شاید در این مقطع زمانی به فکر پیگیری اصلاحات امیر افتاده بود ...
در خانواده‌ای اصالتاً رشتی، تجارت‌پیشه و مشروطه‌خواه دیده به جهان گشود... در دانشگاه ملی ایران به تدریس مشغول می‌شود و به‌طور مخفیانه عضو «سازمان انقلابی حزب توده ایران»... فجایع نظام‌های موجود کمونیستی را نه انحرافی از مارکسیسم که محصول آن دانست... توتالیتاریسم خصم بی چون‌وچرای فردیت است و همه را یکرنگ و هم‌شکل می‌خواهد... انسانها باید گذشته و خاطرات خود را وا بگذارند و دیروز و امروز و فردا را تنها در آیینه ایدئولوژی تاریخی ببینند... او تجدد و خودشناسی را ملازم یکدیگر معرفی می‌کند... نقد خود‌ ...
تغییر آیین داده و احساس می‌کند در میان اعتقادات مذهبی جدیدش حبس شده‌ است. با افراد دیگری که تغییر مذهب داده‌اند ملاقات می‌کند و متوجه می‌شود که آنها نه مثل گوسفند کودن هستند، نه پخمه و نه مثل خانم هاگ که مذهبش تماما انگیزه‌ مادی دارد نفرت‌انگیز... صدا اصرار دارد که او و هرکسی که او می‌شناسد خیالی هستند... آیا ما همگی دیوانگان مبادی آدابی هستیم که با جنون دیگران مدارا می‌کنیم؟... بیش از هر چیز کتابی است درباره اینکه کتاب‌ها چه می‌کنند، درباره زبان و اینکه ما چطور از آن استفاده می‌کنیم ...
پسرک کفاشی که مشغول برق انداختن کفش‌های جوزف کندی بود گفت قصد دارد سهام بخرد. کندی به سرعت دریافت که حباب بازار سهام در آستانه ترکیدن است و با پیش‌بینی سقوط بازار، بی‌درنگ تمام سهامش را فروخت... در مقابلِ دنیای روان و دلچسب داستان‌سرایی برای اقتصاد اما، ادبیات خشک و بی‌روحی قرار دارد که درک آن از حوصله مردم خارج است... هراری معتقد است داستان‌سرایی موفق «میلیون‌ها غریبه را قادر می‌کند با یکدیگر همکاری و در جهت اهداف مشترک کار کنند»... اقتصاددانان باید داستان‌های علمی-تخیلی بخوانند ...