زندگی در زمانه دیکتاتوری | سازندگی


یکی از دستاوردهای قابل توجه داستان معاصر آرژانتین ترکیبِ تاریخِ سیاهِ اخیرِ این کشور با داستان‌های اشباح است. برای مثال در داستان کوتاه ماریانا انریکز، اشباح روزهای تلخ قدیم، «مهمان خانه» یعنی همان هتل توریستی شهر که در طول دیکتاتوری، پادگان ارتش بوده، تسخیر کرده‌اند؛ در رمان سزار آیرا به‌نام «ارواح»، گروهی از اشباح ساختمانی درحال ساخت در بوئنس‌آیرس را تسخیر می‌کنند تا برای کارگران و خانواده‌های آنها مریی و برای ثروتمندانی که پس از ساخت می‌خواستند ساکن آن شوند نامریی باشد. این داستان‌ها فقط بخشی از سنتی هستند که منتقدان آن را «گوتیک آرژانتینی» می‌نامند و نام‌هایی مانند سیلوینا اوکامپو، خولیو کورتاسار و خورخه لوئیس بورخس بنیان‌گذار آن هستند.

خلاصه کتاب معرفی جهان مُردگان، آرژانتین» [Hades, Argentina] رمان دنیل لودل [Daniel Loedel]

«جهان مُردگان، آرژانتین» [Hades, Argentina] اولین رمان دنیل لودل [Daniel Loedel] است که به‌تازگی با ترجمه شهرزاد بیات‌موحد از سوی نشر خوب منتشر شده است. این رمان در سال 2021 منتشر شد و برای نویسنده‌اش موفقیت چشمگیری به ارمغان آورد. کامیلا شمسی نویسنده پاکستانی و خالق رمان تحسین‌شده «آتشی در خانه» درباره آن نوشت: «رمانی قابل توجه که به یک اندازه از جنبه‌ اخلاقی پیچیده و از جنبه‌ تخیلات، جسورانه است.» فیل کلی نویسنده «اعزام مجدد» هم نوشت: «دنیل لودل رمانی زیبا و مسحورکننده نوشته است.»

دنیل لودل با نگارش یک «گوتیک آرژانتینی» اعتماد‌به‌نفسِ ستودنی‌اش را به رخ کشیده است: عاشقانه‌ای کمیاب بین راوی یعنی توماس و ایزابل که هردو در دهه‌ هفتاد میلادی در دوران دیکتاتوری «ناپدید» شده‌اند. واژه‌ «ناپدیدشده» برای توماس که یک جاسوس است، به‌معنای گرفتن گذرنامه‌ جعلی به کمک یکی از دوستانش در ارتش و فرستاده‌شدن به تبعید است، اما برای محبوبش ایزابل که یک مبارز مخالف دولت است، به‌معنای کشته‌شدن است. هنگامی‌که در سال ۱۹۸۶، پس از بازگشت رسمی دموکراسی، این دو بار دیگر به‌هم می‌رسند، ایزابل مُرده است، احساسات توماس نابود شده و فقط شبح یک مرد از او باقی مانده است. لودل نوع خاصی از طنز تلخ را از پیشوایان ادبی‌اش در آمریکای جنوبی به ارث برده است، برای مثال وقتی توماس رونالد ریگان را («رئیس‌جمهور آمریکا؟ بازیگر اهل کالیفرنیا؟») می‌خواند، ایزابل «هیچ نشانی از شناختن» بروز نمی‌دهد.

شخصیت ایزابل آروزتگوی تا حد زیادی براساس یک زن واقعی خلق شده است. لودل این کتاب را به خواهر ناتنی‌اش یعنی ایزابل مایزتگوی، یک مبارز در سال ۱۹۷۸ که در ۲۲سالگی رژیم دیکتاتوری او را به قتل رساند، تقدیم کرده است. نویسنده در بیانیه‌هایش می‌نویسد: «اگر فداکاری او نبود، این رمان هم هرگز نوشته نمی‌شد.»

شاید احساس تعهد لودل نسبت به ایزابل واقعی، دلیلِ وظیفه‌شناسانه و ماهرانه نگاشته‌شدن بعضی از قسمت‌های داستانِ «جهان مردگان، آرژانتین» حینِ نشان‌دادن فساد رژیمی که ایزابل با آن مبارزه می‌کرده است را نشان دهد. توضیحات مفصلی از روش‌های مختلف شکنجه، حتی تعداد ولت‌هایی که برای واردکردن شوک استفاده می‌کرده‌اند موجود است – برای مثال در یک مورد 14000 ولت - اما اطلاعات کمی درباره‌ ذهنیت شکنجه‌گران وجود دارد. قطعه‌ای از رویه‌ی دیکتاتوری در انداختن قربانیانش از هواپیما «به اعماق ریودولا پلاتا» اواسط کتاب جای گرفته و به نثری تند نوشته شده است: «یکی‌یکی افتادند» شرح جامع لودل از جنایات حکومت نظامی ممکن است ادای احترامی به تاریخچه‌ طولانی خشونت علیه زنان در رمان «2666» روبرتو بولانیو ـ آدرس خیابانی که اغلب در رمان لودل تکرار می‌شود «ریونگرو 2166» است ـ و همچنین یاد خواهر ناتنی او باشد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ایده اولیه عموم آثارش در همین دوران پرآشوب جوانی به ذهنش خطور کرده است... در این دوران علم چنان جایگاهی دارد که ایدئولوژی‌های سیاسی چون مارکسیسم نیز می‌کوشند بیش از هر چیز خود را «علمی» نشان بدهند... نظریه‌پردازان مارکسیست به ما نمی‌گویند که اگرچه اتفاقی رخ دهد، می‌پذیرند که نظریه‌شان اشتباه بوده است... آنچه علم را از غیرعلم متمایز می‌کند، ابطال‌پذیری علم و ابطال‌ناپذیری غیرعلم است... جامعه‌ای نیز که در آن نقدپذیری رواج پیدا نکند، به‌معنای دقیق کلمه، نمی‌تواند سیاسی و آزاد قلمداد شود ...
جنگیدن با فرهنگ کار عبثی است... این برادران آریایی ما و برادران وایکینگ، مثل اینکه سحرخیزتر از ما بوده‌اند و رفته‌اند جاهای خوب دنیا مسکن کرده‌اند... ما همین چیزها را نداریم. کسی نداریم از ما انتقاد بکند... استالین با وجود اینکه خودش گرجی بود، می‌خواست در گرجستان نیز همه روسی حرف بزنند...من میرم رو میندازم پیش آقای خامنه‌ای، من برای خودم رو نینداخته‌ام برای تو و امثال تو میرم رو میندازم... به شرطی که شماها برگردید در مملکت خودتان خدمت کنید ...
رویدادهای سیاسی برای من از آن جهت جالبند که همچون سونامی قهرمان را با تمام ایده‌های شخصی و احساسات و غیره‌اش زیرورو می‌کنند... تاریخ اولا هدف ندارد، ثانیا پیشرفت ندارد. در تاریخ آن‌قدر بُردارها و جهت‌های گونه‌گون وجود دارد که همپوشانی دارند؛ برآیندِ این بُردارها به قدری از آنچه می‌خواستید دور است که تنها کار درست این است: سعی کنید از خود محافظت کنید... صلح را نخست در روح خود بپروران... همه آنچه به‌نظر من خارجی آمده بود، کاملا داخلی از آب درآمد ...
می‌دانم که این گردهمایی نویسندگان است برای سازماندهی مقاومت در برابر فاشیسم، اما من فقط یک حرف دارم که بزنم: سازماندهی نکنید. سازماندهی یعنی مرگ هنر. تنها چیزی که مهم است استقلال شخصی است... در دریافت رسمی روس‌ها، امنیت نظام اهمیت درجه‌ی اول دارد. منظور از امنیت هم صرفاً امنیت مرز‌ها نیست، بلکه چیزی است بسیار بغرنج‌تر که به آسانی نمی‌توان آن را توضیح داد... شهروندان خود را بیشتر شبیه شاگرد مدرسه می‌بینند ...
عدالت در یک جامعه پسادیکتاتوری چگونه باید تأمین شود؟... آلمان پیش از این نیز مجبور شده بود با بقایای حکومت دیکتاتوری هیلتر و جرائم آنها مواجه شود... آیا باید دست به پاکسازی ادارات دولتی از افرادی زد که با حکوت کمونیستی همکاری داشته‌اند؟... احکام بر اساس قانونی تنظیم می‌شدند که کمترین مجازات را مقرر کرده بود... رسیدگی به هتک حیثیت افراد در رژیم گذشته... بسیاری از اساتید و استادیاران به عنوان خبرچین برای اشتازی کار می‌کردند ...