چاپ دوم کتاب «حکمرانی شایسته» شرح استاد محمد سروش محلاتی بر عهدنامه‌ی مالک اشتر منتشر شد.



به گزارش کتاب نیوز، چاپ دوم کتاب «حکمرانی شایسته»، که حاصل سلسله جلسات شرح نهج‌البلاغه در بنیاد اندیشه و احسان توحید است، منتشر شد.

بخشی از این کتاب که به منابع حکمرانی در کلام حضرت امیر(ع) پرداخته شده در ادامه آورده شده است:

حاکم در اداره حکومت باید از چهار منبع استفاده کند. البته این مطلب توصیه خاص نیست. توصیه‌های خاص را حضرت در طول نامه تذکر دادند. این موارد توصیه و سفارش حضرت برای اداره حکومت است. یعنی جامعه را باید با توجه به این چهار منبع و مأخذ اداره کرد؛ اول اینکه باید از هر حکومت عادلی که پیش از این وجود داشته استفاده کرد، دوم باید از هر روش و سنتی که از قبل وجود داشته بهره گرفت. سوم باید از سنت رسول اکرم(ص) استفاده کرد. و چهارم هم قرآن کریم است که باید در امور اداره مملکت از آن بهره گرفت و استفاده کرد.

وَالْوَاجِبُ عَلَيْكَ أَنْ تَتَذَكَّرَ مَا مَضَى لِمَنْ تَقَدَّمَكَ مِنْ حُكُومَةٍ عَادِلَةٍ أَوْ سُنَّةٍ فَاضِلَةٍ أَوْ أَثَرٍ عَنْ نَبِيِّنَا(ص) أَوْ فَرِيضَةٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ فَتَقْتَدِيَ بِمَا شَاهَدْتَ مِمَّا عَمِلْنَا بِهِ فِيهَا.
و بر تو واجب است که سرگذشت و رفتار زمامدارانی که پيش از تو از اين خاکدان گذشته‌اند به ياد بياوری؛ زمامدارانی که حکومت دادگرانه گستردند و به سنت فاضله عمل نمودند و از آثار پيامبر(ص) تبعيت نمودند، و واجبات وارده در کتاب الهی را پيروی کردند. پس تبعيت کن از آن اعمالی که ما انجام داديم و تو خود آن را مشاهده کردی.

جملات امام(ع) این است که حاکم باید از منابع مختلف استفاده نماید. منظور امام(ع) حکومتهای عدالت‌پیشه ماقبل، روشها و سنتهای حسنه گذشتگان، سنت پیامبر(ص) و قرآن کریم است.

اول از همه: تجربه‌‌ی حکومت‌های عادل
این دستورات حضرت نشان می‌دهد که قواعد و قوانین حکومت و شیوه‌ها و روش اداره جامعه را از کدامین منابع و مآخذ می‌توان استخراج و استنباط نمود. کلام امیرالمؤمنین(ع) در این مورد بسیار اهمیت دارد؛ زیرا اگر چنین مسئله‌ای امروزه از علمای دینی پرسیده شود، پاسخی که داده می‌شود این است که جامعه باید بر اساس دین اداره شود، و دین هم در کتاب و سنت خلاصه می‌شود. پس مبنای ما در اداره حکومت، قرآن و سنت است. اساساً اکثر علما قائل به این مطلب هستند که دین، جامع تمام نیازهای بشر است و هیچ سؤالی وجود ندارد که دین به آن نپرداخته باشد. لذا دین نسخه‌ای تمام‌عیار برای همه نیازها و احتیاجات بشر است. پس ارجاع به کتاب و سنت یعنی ارجاع به منبعی که پاسخگوی تمام نیازهای انسان است. در این صورت، نیازی نیست و بلکه بالاتر، امکان ندارد که منبع دیگری وجود داشته باشد که بتواند مطلبی را برای اداره حکومت در اختیار انسان بگذارد.

ولی کلام امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید بر حاکم واجب و لازم است که علاوه بر قرآن و سنت از روش حکومت‌های عدالت‌پیشه و همچنین روش‌ها و سنت‌های حسنه استفاده نماید.

چرا حضرت چنین توصیه‌ای دارند؟ مگر قرآن و سنت برای زندگی مردم کافی نیست؟ اصلاً اینکه در کنار قرآن و سنت منبع دیگری برای زندگی مردم توصیه شود، موجب اهانت به قرآن و سنت نیست؟ امیرالمؤمنین(ع) حتی به حکومت‌های عادل نیز بسنده نکرده‌اند و با بیان اینکه از هر روش و سنت حسنه‌ای که وجود دارد باید استفاده کرد، این مطلب را توصیه کرده‌اند که حتی ممکن است حکومتی عادل نبوده، ولی روش‌ها و سنت‌های خوبی داشته که باید از آنها نیز استفاده کرد. اینطور نیست که هر حکومت جائر و ظالمی هیچ تجربه موفقی در اداره جامعه نداشته باشد. البته این تجربیات نباید با احکام اسلامی در تعارض باشد.

از کلام حضرت مبنی بر استفاده از روش حکومت‌های عادل پیش از این، استفاده می‌شود که قبل از ظهور اسلام حکومت‌های عادل وجود داشته که نه‌تنها مسلمان، بلکه شاید اصلاً خداپرست هم نبودند؛ زیرا قبل از زمان نگارش این نامه، در دوره اسلامی، تنها حکومت و خلافت وجود داشت و معلوم نیست حضرت با این تعبیر به آنها اشاره داشته باشد. حکومت نبوی هم موردنظر حضرت نیست، زیرا آن را به‌طور خاص تحت‌عنوان سنت پیامبر(ص) ذکر نموده است. پس معلوم می‌شود قبل از ظهور اسلام حکومت‌هایی وجود داشته که بر اساس عدالت رفتار می‌کردند.

نکته قابل توجه دیگری که در این فراز از نامه وجود دارد این است که ترتیب ذکر شده توسط حضرت تعجب‌آور است. امیرالمؤمنین(ع) ابتدا روش حکومت‌های عادل، و بعد سنت‌های حسنه در کلیه جوامع و بعد از آن رجوع به قرآن و سنت را بیان کرده‌اند، در حالی که به نظر میرسد ابتدا باید قرآن و پس از آن سنت پیامبر(ص) و حکومت عادل در رتبه بعدی ذکر شود. خلاصه اینکه اگر امروزه شخصی با این روشْ مطلبی را بیان کند، از جهات مختلف مورد اعتراض قرار می‌گیرد.¹

به هر حال نگاه حضرت نگاه دیگری است و با نگاه محدود برخی از انسان‌ها تفاوت دارد. از نظر حضرت باید نگاه ویژه‌ای به دنیا و آنچه که در آن اتفاق می‌افتد داشت. قرآن و سنت منبع دین ما هستند و مسائل دینی هیچ منبع دیگری به جز قرآن و سنت ندارد. ولی عقل و فکر بشر هم برای اداره زندگی تجربه‌های موفقی دارد. خداوند مواردی را محول کرده به اینکه انسانها با عقل و فکر و تدبیر خودشان بفهمند و درک کنند. این موارد می‌تواند در زمینه بهداشت یا صنعت یا هر زمینه دیگر زندگی باشد.

اختراع حکومت از صفر!
اینطور نیست که ما چون مسلمان هستیم، تجربیات بشر در طول تاریخ را نادیده بگیریم و از نقطه صفر شروع کنیم، یا تمام تجربیات بشر را مستقیم از قرآن طلب کنیم و مورد استفاده قرار دهیم. به‌علاوه امیرالمؤمنین(ع) می‌توانست فقط خودش را به‌عنوان یگانه مرجع علمی حکومت معرفی کند و بگوید هرکس به مسئله‌ای برخورد کرد باید به قرآن و سنت مراجعه کند و من مفسر قرآن و سنت هستم، ولی حضرت دستور می‌دهند که برای حکومت باید در جای مناسب خودش هم به تجربیات بشری توجه داشت و هم از قرآن و سنت استفاده کرد.

درباره ترتیب این منابع نیز به نظر می‌رسد همین ترتیبی که حضرت فرموده‌اند مناسب باشد؛ یعنی ابتدا استفاده از تجربیات حکومت‌های عادل، سپس تجربیات بشری و بعد هم کتاب و سنت، زیرا عهدنامه مالک اشتر متنی فقهی نیست. اگر بنا بود متنی فقهی باشد، قطعاً بهترین و مهمترین منبع برای بیان مطالب فقهی، قرآن و سنت است. این عهدنامه در واقع روش‌ها و شیوه‌های اداره حکومت و جامعه است.

....
1. میرزا باقر کمره‌ای که در منهاج‌البراعه (ج 20) شرح عالمانه‌ای از عهدنامه ارائه کرده، در اینجا درباره کلام امیرالمؤمنین(ع) دو سؤال مطرح کرده و به‌بهانه طولانی شدن بحث، آنها را بدون پاسخ گذاشته است. سؤال اول اینکه چطور حضرت روش حکومت‌های عادل را در ردیف سیره پیامبر(ص) قرار داده است، و سؤال دیگر اینکه چگونه امام(ع) سیره حکومت‌های دادگر را بر سیره پیامبر(ص) مقدم داشته و این دو را بر فرائض منصوص در کتاب‌الله مقدم داشته است (ج 20، ص 318).

.
چاپ دوم کتاب «حکمرانی شایسته» اثر محمد سروش محلاتی در 536 صفحه رقعی و با قیمت 220هزار تومان توسط انتشارات میراث اهل قلم منتشر شده است.



حکمرانی شایسته | محمد سروش محلاتی | 536 صفحه
برای خرید کلیک کنید و یا تماس بگیرید با 33355577 و یا تلگرام 09370770303

^{_{................}} هر روز با کتاب ^{_{...............}}