تاریخ اندیشیدن | آرمان ملی


کتاب‌های بسیار زیادی در زمینه فلسفه و تاریخ آن ـ چه به زبان فارسی و چه به زبان‌های دیگر ـ به رشته تحریر درآمده­‌اند. هر کدام از این کتاب‌ها، ویژگی­های منحصر به خود را دارا هستند. یکی از کتاب‌هایی که در این حیطه نگاشته شده، کتاب «تاریخ تحلیلی فلسفه غرب» [A critical history of Westren philosophy] است که به همت دی. ای. اوکانر [O'connor, Daniel John] گردآوری شده و توسط خشایار دیهیمی به فارسی برگردانده شده و از سوی نشر نقش جهان به چاپ رسیده است.

تاریخ تحلیلی فلسفه غرب» [A critical history of Westren philosophy] دی. ای. اوکانر [O'connor, Daniel John]

اوکانر در درآمد این کتاب، حوزه مخاطبان کتاب را معین می­کند. وی از همان ابتدا این مجموعه را کتابی متفاوت در نظر می­گیرد که برای استفاده دانشجویان دوره لیسانس فلسفه و خواننده عام فرهیخته فراهم آمده است. از این‌رو، سیر تاریخی فلسفه از نخستین دوره و نخستین فیلسوفان یونان تا عصر حاضر در منظر دید خواننده قرار می­گیرد. به همین دلیل، مخاطب کتاب حاضر نه‌تنها بخشی از تاریخ تکوین فلسفه و گذر تاریخی آن آشنا می­شود، بلکه با «تحلیل و نقد» فلسفه مواجه می­شود. درنتیجه این عمل، مرکزیت کتاب حول محور «مسائل متافیزیک و معرفت­شناسی» می­چرخد. کتاب، حاوی دوازده مقاله مفصل و جامع است که از نخستین فیلسوفان یونان آغاز شده و به فیلسوفانی نظیر افلاطون، ارسطو، آگوستینوس، توماس آکویناس، هابز، دکارت، اسپینوزا، جان لاک و دیگران می­پردازد. اگرچه در دید نخست به‌نظر می‌آید چندان ربطی میان مقالات وجود نداشته باشد، اما در کمال حیرت می­توان پی برد علاوه بر اینکه هیچ‌گونه گسستی در پیوند و ضبط‌وربط مقالات وجود ندارد که عمیقا به‌هم مرتبط­اند. از این بابت که وقتی با تحلیل تفکرات فلاسفه یونان باستان در فصل نخست روبه‌­رو می­شویم، سیر تحول فلسفه و مکاتب جاری در آن روزگاران نوع پیوستگی تاریخی و سیر پیشرفت‌های فلسفه و تفکر را مشاهده می­کنیم. از این منظر مخاطب برداشتی کلی و درعین‌حال تاریخی به‌دست می‌­آورد. همین سیر آشنایی را در فصول دیگر کتاب به وضوح می­توان مشاهده کرد. آنجا که به تحلیل «اندیشه»های فلاسفه بزرگ می­پردازد، عصاره دقیق و درست و بجایی را به تصویر می­کشد و از سویی دیگر فضایی را برای خواننده ایجاد می­کند تا از یک جنبه به درک درست مباحث و اندیشه­‌های آنان برسد و از جنبه دیگر گزینش شخصی خود را بدست آورد. بدین معنا که از میان این فلاسفه و مکاتب مطرح‌شده، آن را که به حوزه فکری و علاقه اوست، در پیش بگیرد.

«تاریخ تحلیلی فلسفه غرب» از این بابت در زمره کتاب‌هایی است که می­تواند مخاطب خود را سرخوش و لبریز از آگاهی­های لازم، به حال خود رها سازد. از این زاویه، کتاب حاضر می­تواند شناخت درستی در اختیار مخاطب علاقمند به فلسفه جهان قرار دهد. گزینش مقالات و اسامی فلاسفه موجود در کتاب نشان می­دهد که هدف کتاب ارائه تصویری از جریان تفکر فلسفی از دورترین زمان تا زمان حاضر بوده است. به همین دلیل، نظرگاه فیلسوفانی به بوته نقد و تحلیل کشانده می­شوند که هسته کانونی تفکر در میان سایرین بوده‌­اند. ویژگی مهم دیگری را که می­توان برای این کتاب درنظر گرفت این است که هرگز تلاش نمی­کند تا به نقد یک­‌سویه‌­نگرانه به فیلسوفان و مکاتب نظری بپردازد و خاستگاه دیگری را ترسیم نماید. بلکه بر آن است نگره واقعی اندیشه تاریخی فلاسفه را در یک سیر تاریخی در بستر تحولات اجتماعی و البته کمتر سیاسی، در منظر دید مخاطب قرار دهد و همین می­تواند مهم‌ترین خصلت هر کتابی باشد که در پی آن نیست تا خود را بر مخاطب تحمیل کند، بلکه همپای خواننده حرکت می­کند و اگر گاه پیشاپیش وی به راه می­افتد، از این جهت است که آینه را نشان مخاطب دهد تا خود در آن نگرد. لذت‌­انگیزی کتاب از این جنبه بسیار مهم است.

بی­‌تردید «تاریخ تحلیلی فلسفه غرب» می­تواند خلأ درک فلسفه را از نخستین دوره تا عصر پیشرفت‌های فکری و اجتماعی پر کند. آنجایی که فلسفه تمایل پیدا کرده و فرصت یافته تا به زندگی عملیِ انسان معاصر نزدیک شود. یعنی دارد به فلسفه عملی بدل می­شود تا شاید بتواند حالا از آن ذهن­گرایی محض بیرون بیاید و خود را در لایه­‌های رفتاری انسان جای دهد؛ چراکه جهان امروز پیش از هرچیز به اندیشه و اندیشیدن نیازمند است. نیاز امروز انسان درمانده در زیر چرخ­های خُردکننده تکنولوژی آن است تا دمی به تفکر بنشیند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

محبوب اوباش محلی و گنگسترها بود. در دو چیز مهارت داشت: باز کردن گاوصندوق و دلالی محبت... بعدها گفت علاوه بر خبرچین‌ها، قربانی سیستم قضایی فرانسه هم شده است که می‌خواسته سریع سروته پرونده را هم بیاورد... او به جهنم می‌رفت، هر چند هنوز نمرده بود... ما دو نگهبان داریم: جنگل و دریا. اگر کوسه‌ها شما را نخورند یا مورچه‌ها استخوان‌هایتان را تمیز نکنند، به زودی التماس خواهید کرد که برگردید... فراری‌ها در طول تاریخ به سبب شجاعت، ماجراجویی، تسلیم‌ناپذیری و عصیان علیه سیستم، همیشه مورد احترام بوده‌اند ...
نوشتن از دنیا، در عین حال نوعی تلاش است برای فهمیدن دنیا... برخی نویسنده‌ها به خود گوش می‌سپارند؛ اما وقتی مردم از رنج سر به طغیان برآورده‌اند، بدبختیِ شخصیِ نویسنده ناشایست و مبتذل می‌نماید... کسانی که شک به دل راه نمی‌دهند برای سلامت جامعه خطرناک‌اند. برای ادبیات هم... هرچند حقیقت، که تنها بر زبان کودکان و شاعران جاری می‌شود، تسلایمان می‌دهد، اما به هیچ وجه مانع تجارت، دزدی و انحطاط نمی‌شود... نوشتن برای ما بی‌کیفر نیست... این اوج سیه‌روزی‌ست که برخی رهبران با تحقیرکردنِ مردم‌شان حکومت کنند ...
کسی حق خروج از شهر را ندارد و پاسخ کنجکاوی افراد هم با این جمله که «آن بیرون هیچ چیز نیست» داده می‌شود... اشتیاق او برای تولید و ثروتمند شدن، سیری ناپذیر است و طولی نمی‌کشد که همه درختان جنگل قطع می‌شوند... وجود این گیاه، منافع کارخانه را به خطر می‌اندازد... در این شهر، هیچ عنصر طبیعی وجود ندارد و تمامی درختان و گل‌ها، بادکنک‌هایی پلاستیکی هستند... مهمترین مشکل لاس وگاس کمبود شدید منابع آب است ...
در پانزده سالگی به ازدواج حسین فاطمی درمی‌آید و کمتر از دو سال در میانه‌ی اوج بحران‌ ملی شدن نفت و کودتا با دکتر زندگی می‌کند... می‌خواستند با ایستادن کنار خانم سطوتی، با یک عکس یادگاری؛ خود را در نقش مرحوم فاطمی تصور کرده و راهی و میراث‌دار او بنمایانند... حتی خاطره چندانی هم در میان نیست؛ او حتی دقیق و درست نمی‌دانسته دعوی شویش با شاه بر سر چه بوده... بچه‌ی بازارچه‌ی آب منگل از پا نمی‌نشیند و رسم جوانمردی را از یاد نمی‌برد... نهایتا خانم سطوتی آزاد شده و به لندن باز می‌گردد ...
اباصلت هروی که برخی گمان می‌کنند غلام امام رضا(ع) بوده، فردی دانشمند و صاحب‌نظر بود که 30 سال شاگردی سفیان بن عیینه را در کارنامه دارد... امام مثل اباصلتی را جذب می‌کند... خطبه یک نهج‌البلاغه که خطبه توحیدیه است در دربار مامون توسط امام رضا(ع) ایراد شده؛ شاهدش این است که در متن خطبه اصطلاحاتی به کار رفته که پیش از ترجمه آثار یونانی در زبان عربی وجود نداشت... مامون حدیث و فقه و کلام می‌دانست و به فلسفه علاقه داشت... برخی از برادران امام رضا(ع) نه پیرو امام بودند؛ نه زیدی و نه اسماعیلی ...