رهایی! کجاستی؟ | هم‌میهن


افغانستان یکی از مهاجرفرست‌ترین کشورهای دنیاست و اغلب مهاجران افغان، ایران و پاکستان را به‌عنوان مقصد خود برای ادامه زندگی برمی‌گزینند. براساس آمار سازمان ملل در حال حاضر حدود 5/4 میلیون مهاجر در ایران زندگی می‌کنند که بیشتر آن‌ها افغانستانی هستند. اما آیا تا به حال از خودمان پرسیده‌ایم زیر پوست زندگی مهاجران افغانستانی چه چیزی در جریان است؟ افغانستانی‌هایی که عموماً از حداقل‌های مورد نیاز برای زندگی در ایران هم بهره‌مند نیستند تا جایی که بسیاری‌شان بازگشت به وطن غارت‌شده را ترجیح می‌دهند؛ سرزمینی‌ که یاغیان شیره جانش را کشیده‌اند.

خلاصه رمان نه مثل دایی یغما» زهرا نوری،

کتاب «نه مثل دایی یغما»، رمانی ۱۵۸صفحه‌ای است که از زبان یک زن مهاجر افغان روایت می‌شود و با زبان داستان، طعم تلخ گوشه کوچکی از زندگی مهاجران افغان را به ما می‌چشاند. زهرا نوری، نویسنده کتاب هم، خود، زنی افغانستانی‌تبار و متولد کاشان است که پیش از «نه مثل دایی یغما» سه کتاب دیگر با نام‌های «نخ قرمز به‌جای لب‌هایش»، «شیشه بودم شکستم» و «تغلا» از او به چاپ رسیده است.

شاید یکی از تراژیک‌ترین تصاویر از مهاجرت مردم افغانستان تصویر هواپیمای نظامی آمریکایی بر فراز آسمان کابل است درحالی‌که تعداد زیادی از مستعضفان زمین به آن چنگ زده‌اند و در تلاش‌اند تا در زمین خدا سفر کنند مگر گوشه‌ای را بیابند که خون‌شان هزینه اندکی آسایش نباشد؛ با این حال تعدادی‌شان از آسمان به زمین‌ می‌افتند. اما ما که زندگی‌هایمان از تراژدی عبور کرده باید به دنبال چیزی فراتر از آن باشیم. در این سوی زمین تا دل‌تان بخواهد از این داستان‌ها پیدا می‌شود که می‌توان با آن خون گریست.

تصویری که از افغانستان امروز در یادمان مانده تصویر مقاومت در دره پنجشیر است. «نازی»، زنی که داستان زندگی‌اش را در کتاب نه مثل دایی یغما می‌خوانید یکی از هزاران زنی است که داستان زندگی‌اش مملو از تجربیاتی است که کم از مبارزه در دره پنجشیر ندارند.

داستان از جایی شروع می‌شود که نازی از کابوس‌های شبانه‌اش به دامان تنها فرزندش، فهیم که پسری با علائم اوتیسم است پناه می‌برد و بارها در داستان تأکید می‌کند که فهیم تنها تسکین‌دهنده حملات شبانه زندگی گذشته‌اش به اوست. در ادامه داستان می‌بینیم، نازی که با وجود ناملایماتی که از زندگی چشیده همچنان به فرزندش، همسایه ایرانی‌اش و گل‌های خانه‌اش عشق می‌ورزد در حین تصمیم برای ازدواج مجدد به مشکلاتی با پسرش برمی‌خورد که او را هرچه بیشتر با اتفاقات و انتخاب‌هایش در زندگی گذشته مواجه می‌کند.

زنی که ترس‌ها، زخم‌ها و جنین پسری را از دیار خود به همراه آورده و به سان مادری مهربان هرسه‌شان را بزرگ می‌کند. از انتخاب کردن گریزان است اما به قاعده زبان مشترک زنان ستم‌دیده جهان، عصیان را برمی‌گزیند. با این وجود از آنچه روایت می‌کند پیداست که از بند گذشته و ترس آینده رها نیست، رها مثل دایی یغمایش. مردی که با زندگی کولی‌وارش روزی ترکشان می‌کند و دیگر هرگز او را نمی‌بینند. نازی اما اندیشه بازگشتن به سرزمینش را جایی در گوشه ذهنش و میان افکار روزمره پنهان کرده تا اینکه روزی دوست قدیمی‌اش مریم، او را با آن اندیشه مواجه می‌کند.

روایت زنانه‌ای که نویسنده سعی در خلق آن دارد به آنچه بر نازی گذشته و به تصمیم‌های آینده‌اش محدود نمی‌شود. در برخوردهای نازی با دنیای اطرافش که عموماً از زن‌های افغانستانی و ایرانی دیگر تشکیل شده خرده جزئیاتی از چنگ در چنگال زندگی انداختن زن‌ها روایت شده که هرازچندی با خلق تصاویری کاملاً زنانه از زمختی این روایت‌ها کاسته می‌شود؛ تصاویری مانند رقص ناگهانی نازی در خانه که خواننده را غافلگیر می‌کنند.

در کشاکش ماجراهای زندگی‌اش در ایران با تصمیمی که به بازگشت به قشلاق‌شان می‌گیرد قلم آخر را بر تمثال عصیان‌گر زن افغان می‌کشد؛ چراکه تصمیم او نه نوعی عقب‌نشینی و ترس بلکه تلاشی است برای مواجهه مستقیم با آنچه از گذشته‌ آزارش می‌دهد.

نازی که از نوعی مشکل بینایی رنج می‌برد و در تاریکی دید درستی ندارد در مواجهه اولیه با وطن آن را در روز روشن هم رنگ‌باخته می‌بیند؛‌ وضعیت استعاری چشمان نازی در وطن به خواننده می‌فهماند وطنی که در پی خانواده و عشق گمشده‌اش به آن بازمی‌گردد نه‌تنها بعد از چهارده سال بهبود نیافته بلکه چیزی بهتر از گذشته در انتظارش نخواهد بود و در پایان داستان نازی باوجود ترس‌ها و اتفاقات بدی که احتمال آن‌ها وقوع آن‌ها را می‌دهد برای ملاقات با خانواده به خانه‌ پدری‌اش باز می‌گردد.

یکی از نکات دیگر کتاب نه مثل دایی یغما توجه بارز نویسنده به دوران کودکی است که در دو بخش به آن می‌پردازد. یکی روایت خاطراتی از دوران کودکی نازی و دیگری سپری‌شدن دوره کودکی فرزندش. در یک گفت‌وگو که بعد از بازگشت به افغانستان میان فهیم و نازی شکل می‌گیرد، فهیم، با وجود اینکه که در ایران چندین بار به دلیل ملیتش مورد بی‌مهری هم‌بازی‌هایش قرار می‌گیرد به مادرش می‌گوید که دوست دارد به ایران بازگردد. روایتی که مرا یاد توصیف خالد حسینی، نویسنده افغانستانی از کودکان این کشور می‌اندازد. او در جایی در کتاب بادبادک‌باز گفته‌ است: «کودکان زیادی در افغانستان وجود دارند اما دوران کودکی کم است.»

علاوه بر این تمام طول داستان را نازی با لهجه هزارگی روایت می‌کند و گاهی از کلماتی استفاده می‌کند که معانی‌شان در پاورقی آورده شده و علاوه بر این از ضرب‌المثل‌های افغانستانی به دفعات استفاده می‌شود. این تعلق خاطر به فرهنگ افغانستان نه‌تنها در خوانندگان ایرانی احساس غربت ایجاد نمی‌کند بلکه نویسنده با به‌کارگیری کلمات لهجه هزاره در صحبت‌های دوست ایرانی نازی نوعی همبستگی را میان مردم ایران و افغانستان به تصویر می‌کشد.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...