خطی که وجدان را دور زد | هم‌میهن


آلیسون ویر [Alison Weir] در فوریه ۲۰۰۱، خانه خود در کالیفرنیا را ترک کرد تا به‌عنوان خبرنگاری مستقل به فلسطین برود و از نزدیک شاهد درگیرهای خاورمیانه باشد. ویر پس از مشاهدات میدانی‌اش فهمید که آنچه رسانه‌های آمریکایی برای آمریکایی‌ها بازنمایی می‌کنند، واقعی نیست و سازمانی تأسیس کرد که توسط خود آمریکایی‌ها اداره می‌شد؛ آمریکایی‌هایی که موظف شده بودند بدون هر وابستگی شخصی یا غرضی با ثبت وقایع و انجام تحقیقات، تصویری واقعی‌تر از مسئله فلسطین و اسرائیل ارائه دهند. کتاب «در برابر وجدان خویش: تاریخ پنهان چگونگی بهره‌گیری از ایالات‌متحده» [Against our better judgment : the hidden history of how the U.S. was used to create Israel] نیز محصول فعالیت‌های او در همین زمینه است.



این اثر تلاش می‌کند روایتی متفاوت و کمتر شنیده‌شده از نقش ایالات‌متحده در تأسیس کشور اسرائیل ارائه دهد. این کتاب که به زبان اصلی برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، به‌رغم حجم نسبتاً کمی که دارد به‌واسطه استنادهای فراوان و تمرکز بر منابع تاریخی، بازخوردهای گسترده‌ای در میان پژوهشگران، فعالان سیاسی و خوانندگان عمومی به‌ همراه داشته است و حالا خواندن آن به‌همت نشر نی و منصور آسیم، برای فارسی‌زبانان نیز ممکن شده است.

داستان نانوشته یک ائتلاف تاریخی
یکی از چیزهایی که حین خواندن این کتاب توجهم را جلب کرد، یادداشت نویسنده بر چاپ فارسی آن بود؛ یادداشتی که در آن ویر توضیح داده که در سال ۲۰۰۰ پس از اینکه به حقایقی درباره اسرائیل و فلسطین برمی‌خورد، تصمیم می‌گیرد مقاله‌ای دراین‌باره بنویسد و وقتی سراغ اسناد تاریخی و منابع می‌رود، به حجم گسترده‌ای از اطلاعات مهم و کمتر دیده‌شده‌ای برمی‌خورد که مقاله او را تبدیل به کتابی درباره نقش ایالات‌متحده در شکل‌گیری اسرائیل می‌کند؛ نقشی که برخلاف باور اکثریت، نوعی بهره‌گیری از این کشور برای تأسیس سرزمینی برای یهودیان بوده است.

یهودیانی که داستان‌هایشان با مسیحی‌ها، ریشه‌ای تاریخی و مذهبی دارد و پس از جنگ جهانی دوم و بلاهایی که هیتلر بر سرشان آورد، قرار شد اروپا را به‌سمت سرزمینی غیراروپایی ترک کنند تا اروپا به‌اصطلاح از شر این تخاصم تاریخی خلاص شود. تخاصمی که حالا در فلسطین رنگ‌وبوی جدیدی به خود گرفته و تو گویی اسرائیلی‌ها در حال انجام‌دادن همان کارهایی با فلسطینی‌ها هستند که روزی هیتلر با خودشان کرده بود.



سوال اصلی ویر در این کتاب این است که گروه‌های صهیونیستی چگونه طی سالیان گذشته توانسته‌اند در ساختار سیاسی ایالات‌متحده رخنه کنند و از این رخنه، برای ایجاد سرزمینی جدید برای خودشان بهره ببرند؟ او در این کتاب، استدلال می‌کند که حمایت ایالات‌متحده از تأسیس دولت اسرائیل، نه براساس اصول اخلاقی یا منافع ملی، بلکه درنتیجه لابی‌گری گسترده و برنامه‌ریزی‌شده گروه‌های صهیونیستی در آمریکا شکل گرفته است.

به گفته نویسنده، این فرآیند برخلاف نظر بسیاری از دیپلمات‌ها، کارشناسان نظامی و حتی روسای‌جمهور وقت انجام شده است؛ افرادی که باور داشتند، حمایت از یک دولت یهودی در سرزمین فلسطین می‌تواند به منافع آمریکا در جهان عرب آسیب بزند و باعث بی‌ثباتی بلندمدت این منطقه شود. یکی از ویژگی‌های بارز این اثر، استناد دقیق و گسترده آن به منابع تاریخی است.

بخش قابل‌توجهی از کتاب به پاورقی‌ها، نقل‌قول‌ها و ارجاع به اسناد رسمی اختصاص دارد. ویر برای تقویت اعتبار استدلال‌هایش از منابع آرشیوی، گزارش‌های رسمی دولت آمریکا، اسناد تاریخی و خاطرات افراد تأثیرگذار بهره می‌برد. این سبک، کتاب را از یک بیانیه سیاسی صرف متمایز و آن را به اثری نزدیک به یک پژوهش دانشگاهی تبدیل کرده است. نویسنده با روایتی خطی و تاریخی، وقایع را از اواخر قرن نوزدهم تا تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸ دنبال می‌کند. ویر تأکید می‌کند که نفوذ صهیونیسم آمریکایی حتی قبل از هولوکاست آغاز شده و در تدوین اعلامیه بالفور، تأثیرگذاری بر رسانه‌های آمریکا، فشار بر سیاست‌مداران و حتی تصمیمات سازمان ملل، نقشی اساسی داشته است.

بازخوانی گذشته‌ای خاموش
لابی‌گری صهیونیستی در آمریکا، مخالفت مقام‌های آمریکایی با تشکیل اسرائیل، نقش رسانه‎‌ها و خفه‌کردن صدای مخالفان و حمایت بی‌قید‌وشرط ایالات‌متحده از اسرائیل پس از تأسیس عمده مطالبی هستند که او در 16 فصل به آنها می‌پردازد. فصل‌هایی که از آغازین روزهای شکل‌گیری روابط ویژه بین ایالات‌متحده با اسرائیل تا قتل‌عام فلسطینی‌ها، فتح فلسطین و اتفاقات بعد از آن را دربرمی‌گیرند. ویر در این کتاب بی‌پروا و شفاف صحبت می‌کند و ابایی از بردن نام افراد و سازمان‌های دست‌اندرکار در پروژه تأسیس سرزمین برای صهیونیست‌ها ندارد.

او با ذکر اسامی افراد بانفوذ، رسانه‌ها و سازمان‌ها تلاش می‌کند ثابت کند که گروه‌های صهیونیستی توانسته‌اند سیاست خارجی آمریکا را به‌نفع پروژه صهیونیستی در فلسطین منحرف کنند. برای مثال نقش شخصیت‌هایی مانند لوئیس براندیس، جیکوب شف، وودرو ویلسون، هری ترومن و... را شرح می‌دهد. همچنین به نامه‌ها، یادداشت‌ها و گزارش‌های محرمانه مقاماتی مانند دین آچسون و جورج مارشال که درباره حمایت از ایده تأسیس سرزمین برای صهیونیست‌ها هشدار داده بودند، اشاره می‌کند. این دو نفر هشدار داده بودند که حمایت از این ایده، ترسناک و به‌ضرر همه جهان و منافع ملی آمریکاست.

یکی از ادعاهای نویسنده این است که رسانه‌های آمریکایی به‌شدت تحت نفوذ صهیونیسم عمل کرده‌اند و هر نقد یا گزارش مستقل از واقعیت‌های فلسطین را حذف یا نادیده گرفته‌اند. برای مثال از دوروتی تامپسون، خبرنگار مشهور آمریکایی، نام می‌برد که پس از گزارش‌هایی درباره ظلم به فلسطینی‌ها، عملاً از صحنه رسانه حذف شد.

این کتاب نشان می‌دهد که چگونه پس از ۱۹۴۸، آمریکا به بزرگ‌ترین پشتیبان مالی، سیاسی و نظامی اسرائیل تبدیل شد. از دید نویسنده، این رابطه‌ یک‌طرفه نه‌فقط از وجدان ملی آمریکا عبور کرده، بلکه زمینه‌ساز بسیاری از بحران‌های منطقه‌ای و نفرت از آمریکا در جهان اسلام نیز شده است. ترجمه فارسی این کتاب، روان و خوانا است و همه افرادی که به موضوع درگیری بین اسرائیل و فلسطین علاقه‌مند هستند، می‌توانند آن را بخوانند. با وجود این، باید به این نکته دقت کرد که این کتاب برای مخاطب آمریکایی ناآگاه از تاریخ و حوادث منطقه‌ای آسیای غربی نوشته شده است. ازاین‌رو مطالب نوشته‌شده، باید در چنین زمینه‌ای نگریسته و خوانده شود.

کتابی چالش‌برانگیز، اما خواندنی
کتاب ویر، بازتاب‌های بسیار متفاوتی داشته است. در میان پژوهشگران مستقل، فعالان ضدجنگ و برخی دیپلمات‌های پیشین، کتاب با استقبال فراوانی مواجه شده است. برخی مانند سناتور جیمز ابورزق، آن را اثری ضروری برای هر آمریکایی می‌دانند که می‌خواهد از ریشه بحران‌های خاورمیانه آگاه شود. استفان اسنیگوسکی نیز با وجود حجم کم، کتاب را دقیق، مستند و افشاگرانه توصیف کرده است. در سوی‌دیگر، منتقدان کتاب را دارای لحن مغرضانه، سیاه‌وسفید و حتی ضدیهود خوانده‌اند. برخی تحلیلگران هم معتقدند که تمرکز بیش از حد بر نفوذ لابی صهیونیستی، باعث نادیده‌گرفتن سایر عوامل سیاسی و ژئوپلیتیکی در سیاست خارجی آمریکا شده است.

فارغ از اینکه خواننده با نتیجه‌گیری‌های نویسنده موافق باشد یا نه، این اثر زمینه‌ای برای تأمل و بازنگری در سیاست‌های تاریخی ایالات‌متحده فراهم می‌کند. در دورانی که اغلب صداهای منتقد به حاشیه رانده می‌شوند، کتاب ویر، یادآور این واقعیت است که تاریخ، فقط آن‌چیزی نیست که قدرت‌ها روایت می‌کنند. اگرچه این اثر برای بسیاری می‌تواند تحریک‌آمیز، جنجالی یا حتی خشم‌برانگیز باشد، اما بی‌تردید خواندنی، چالش‌برانگیز و ارزشمند است؛ به‌ویژه برای کسانی که می‌خواهند نگاه دقیق‌تری به سیاست خارجی آمریکا و منشأ درگیری‌های امروز خاورمیانه داشته باشند.