فروپاشی موازی | اعتماد


«زندگی رویایی سوخانوف» [The dream life of Sukhanov] نوشته اولگا گروشین [Olga Grushin]، نویسنده روسی-امریکایی است که نشر نیماژ با ترجمه مینا صفار سال گذشته به کتابفروشی‌ها عرضه کرد و به ‌تازگی به چاپ دوم رسید.

خلاصه رمان زندگی رویایی سوخانوف» [The dream life of Sukhanov] نوشته اولگا گروشین [Olga Grushin]

اولگا گروشین متولد ۱۹۷۱ در مسکو است. او سال‌های اول مدرسه‌اش را در پراگ گذراند. سال ۱۹۸۱ به مسکو برگشت و بعدتر در «موزه هنرهای زیبای پوشکین» تاریخ هنر آموخت و همچنین در «دانشگاه دولتی مسکو» روزنامه‌نگاری خواند. سال ۱۹۸۹ بورسیه کامل تحصیل در «دانشگاه اِموری» را دریافت کرد. او اکنون به عنوان پژوهشگر و مترجم در «کارتر سنتر» فعالیت می‌کند. او همچنین در سمت ویراستار در «کتابخانه و مجموعه تحقیقاتی دامبارتون اوکس» وابسته به دانشگاه هاروارد مشغول به کار است. داستان‌ کوتاه‌های او در مجلاتی چون پارتیزان ریویو، ماساچوست ریویو، آرت تایمز و کنفروتیشن منتشر شده‌اند. «زندگی رویایی سوخانوف» اولین رمان او است. این رمان فینالیست جایزه اولین رمان «لس‌آنجلس‌تایمز» و فینالیست جایزه «اورنج» نوقلمان انگلستان شد. گروشین که از سال ۲۰۰۲ شهروند امریکاست، با همسر و پسرش در حومه واشنگتن دی.سی زندگی می‌کند. البته او تابعیت روسی خود را هم حفظ کرده است.

«زندگی رویایی سوخانوف» داستانی است که هنرمندانه خیانت و پیامدهای آن را به ‌تصویر می‌کشد؛ خیانت به خود و آرمان‌های شخصی. رمانی است که به ‌نرمی از واقعیت به سوررئالیته و از سلامت روان به پارانویا و ازهم‌گسیختگی درون می‌غلتد و خواننده را به طنزی گزنده و شیطانی دعوت می‌کند.

گروشین در نثری که شور غنایی، تحلیل‌های روانشناختی و آگاهی‌های هنری و زیبایی‌شناختی در آن دقیق است، در زندگی عاشقانه آنتون پاولویچ سوخانوف و همسر زیبایش نینا، به‌ جست‌وجوی گره‌گشایی از فروپاشی روانی و عاطفی سوخانوف می‌گردد. اتفاقی که همزمان با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و در سال‌های پایانی دهه نود میلادی می‌افتد. سوخانوف همچون قهرمان بسیاری از داستان‌های تاثیرگذار تاریخ ادبیات اروپا از فاوست تا مرشد و مارگاریتا، هنرمندی است که سال‌ها قبل و در دوران تاریک استالین در کشاکش تبعید هنرمندان متفاوت و خلاق به سیبری به هر بهانه‌ای و سلب حیات از آنان، روح خود را به شیطان می‌فروشد. حال و در زمان روایت کتاب سوخانوف در چهارراه تاریخ توامانِ فردی و سیاسی‌اش ایستاده و توسط نیروهایی فراتر از تخمین و حدس‌و‌گمان خودش زیر نظر گرفته شده است.

قهرمان اصلی این کتاب هنرمندی است که سال‌ها پیش شور هنری و روح خلاق خود را یک ‌تکه قربانی فراهم‌آوری رفاه و امنیت نینای زیبایش کرده است. نینایی که در یکی از گره‌‌گاه‌های اصلی کتاب می‌فهمیم (خطر اسپویل) تنها و تنها به‌ خاطر همان جنون هنری و چشمه‌های جوشان خلاقیتش بوده که دلباخته‌اش شده است. او روح خود را فروخته و گویا قرار است با تمام وجود و زندگی‌اش تاوان آن را بدهد. یکی از هولناک‌ترین و تاثیرگذارترین بخش‌های کتاب مربوط به فلاش‌بک یادآوری بازگشت و غافلگیری پدر تولیا (سوخانوف) است. پدری که مهندس بوده و سوخانوف در سه ‌سالگی برای اولین‌بار خود رویای پرواز آدم‌ها بدون هواپیما را در سر او انداخته است. پدرش از مسافرت بازگشته و در آستانه پنجره ظاهر شده است و قصد دارد تولیا و مادرش را با شگفت‌انگیزترین غافلگیری تاریخ بشر مواجه کند! باتوجه به سابقه ذهنی‌ای که از سوخانوف در کتاب به وجود آمده است آنگاه که خواننده به این سطرها می‌رسد به شدت تحت ‌تاثیر قرار می‌گیرد. تاثیری که با تجربه خواندن کمتر کتابی حاصل می‌شود.

فارغ از تاثیرات شدید عاطفی رمان، زندگی رویایی سوخانوف چه بسا دایرةالمعارف هنرهای تجسمی اتحاد جماهیر شوروی باشد. از نقاشان افسانه‌ای قرون وسطی و رنسانس روسیه تا شاگال، از هنر رئالیسم سوسیالیستی و دهقانی تا اکسپرسیونیسم انتزاعی و امثال کاندینسکی و همچنین بسیاری از مظاهر موسیقی زیرزمینی سال‌های منتهی به فروپاشی به داستان احضار می‌شوند و کارکردهای روایی، زیبایی‌شناختی و مفهومی خود را می‌یابند. سوخانوف که در جوانی و زیست هنری سال‌های دور خود به ‌سمت آزادی وحشی و شور و نشاط گنگ سوررئالیسم کشیده شده بود، در سال‌های میانسالی باید آن را (سوررئالیسم) را به عنوان فرزند ناقص‌الخلقه انحطاط سرمایه‌داری محکوم می‌کرد. در یکی از بی‌شمار کنایه‌های کتاب و شاید یکی از مهم‌ترین‌های آن، زندگی خود سوخانوف منطق کابوس‌وار یکی از نقاشی‌های بسیار معروف سالوادور دالی را به خود می‌گیرد؛ جایی که اجسام آشنا استحکام خود را از دست می‌دهند و رویا و واقعیت‌، توهم و مکاشفه جای یکدیگر را می‌گیرند.

با این همه سوخانوف به‌ هیچ‌وجه شخصیت شرمسار تاریخ نیست؛ نویسنده بیش از آنکه در پی منکوب کردن مواضع سیاسی سوخانوف باشد در جهت آشکار کردن رنج‌ها و ظرافت‌های روح از دست‌رفته‌اش حرکت می‌کند. در جهت آشکار کردن تمام آن دردها و ترس‌هایی که باعث شده‌اند انتخاب‌های سوخانوف در زمان اتخاذ عاقلانه به‌ نظر برسند.

رمان ارجاع‌های فراوانی دارد: از «مرگ ایوان ایلیچ» تولستوی تا بسیاری از آثار گوگول، چخوف، بولگاکف، ناباکف و بسیاری دیگر از نویسندگان کلاسیک و مدرن روسیه و جهان. خود او در مصاحبه‌ای که در پایان کتاب همراه با دو نقد مفصل آمده است اذعان می‌کند که در سراسر این کتاب به‌طور پنهان در حال ادای دین به همه این نویسندگان بوده است.

............... تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

محبوب اوباش محلی و گنگسترها بود. در دو چیز مهارت داشت: باز کردن گاوصندوق و دلالی محبت... بعدها گفت علاوه بر خبرچین‌ها، قربانی سیستم قضایی فرانسه هم شده است که می‌خواسته سریع سروته پرونده را هم بیاورد... او به جهنم می‌رفت، هر چند هنوز نمرده بود... ما دو نگهبان داریم: جنگل و دریا. اگر کوسه‌ها شما را نخورند یا مورچه‌ها استخوان‌هایتان را تمیز نکنند، به زودی التماس خواهید کرد که برگردید... فراری‌ها در طول تاریخ به سبب شجاعت، ماجراجویی، تسلیم‌ناپذیری و عصیان علیه سیستم، همیشه مورد احترام بوده‌اند ...
نوشتن از دنیا، در عین حال نوعی تلاش است برای فهمیدن دنیا... برخی نویسنده‌ها به خود گوش می‌سپارند؛ اما وقتی مردم از رنج سر به طغیان برآورده‌اند، بدبختیِ شخصیِ نویسنده ناشایست و مبتذل می‌نماید... کسانی که شک به دل راه نمی‌دهند برای سلامت جامعه خطرناک‌اند. برای ادبیات هم... هرچند حقیقت، که تنها بر زبان کودکان و شاعران جاری می‌شود، تسلایمان می‌دهد، اما به هیچ وجه مانع تجارت، دزدی و انحطاط نمی‌شود... نوشتن برای ما بی‌کیفر نیست... این اوج سیه‌روزی‌ست که برخی رهبران با تحقیرکردنِ مردم‌شان حکومت کنند ...
کسی حق خروج از شهر را ندارد و پاسخ کنجکاوی افراد هم با این جمله که «آن بیرون هیچ چیز نیست» داده می‌شود... اشتیاق او برای تولید و ثروتمند شدن، سیری ناپذیر است و طولی نمی‌کشد که همه درختان جنگل قطع می‌شوند... وجود این گیاه، منافع کارخانه را به خطر می‌اندازد... در این شهر، هیچ عنصر طبیعی وجود ندارد و تمامی درختان و گل‌ها، بادکنک‌هایی پلاستیکی هستند... مهمترین مشکل لاس وگاس کمبود شدید منابع آب است ...
در پانزده سالگی به ازدواج حسین فاطمی درمی‌آید و کمتر از دو سال در میانه‌ی اوج بحران‌ ملی شدن نفت و کودتا با دکتر زندگی می‌کند... می‌خواستند با ایستادن کنار خانم سطوتی، با یک عکس یادگاری؛ خود را در نقش مرحوم فاطمی تصور کرده و راهی و میراث‌دار او بنمایانند... حتی خاطره چندانی هم در میان نیست؛ او حتی دقیق و درست نمی‌دانسته دعوی شویش با شاه بر سر چه بوده... بچه‌ی بازارچه‌ی آب منگل از پا نمی‌نشیند و رسم جوانمردی را از یاد نمی‌برد... نهایتا خانم سطوتی آزاد شده و به لندن باز می‌گردد ...
اباصلت هروی که برخی گمان می‌کنند غلام امام رضا(ع) بوده، فردی دانشمند و صاحب‌نظر بود که 30 سال شاگردی سفیان بن عیینه را در کارنامه دارد... امام مثل اباصلتی را جذب می‌کند... خطبه یک نهج‌البلاغه که خطبه توحیدیه است در دربار مامون توسط امام رضا(ع) ایراد شده؛ شاهدش این است که در متن خطبه اصطلاحاتی به کار رفته که پیش از ترجمه آثار یونانی در زبان عربی وجود نداشت... مامون حدیث و فقه و کلام می‌دانست و به فلسفه علاقه داشت... برخی از برادران امام رضا(ع) نه پیرو امام بودند؛ نه زیدی و نه اسماعیلی ...