قهر و آشتی انسان با طبیعت | الف


مجموعه داستانهای کوتاه برگزیدگان جایزه ا. هنری دیگر نامی آشنا برای دوستداران و خوانندگان حرفه‌ای و حتی غیرحرفه‌ای داستان کوتاه خارجی محسوب می‌شود. خوشبختانه، تا کنون سی و یک جلد از این مجموعه ارزشمند که سابقه انتشار آن درعرصه جهانی از یکصد سال فراتر رفته است، به همت انتشارات کتاب نیستان ترجمه و چاپ شده است. داستانهای کوتاه این مجموعه از میان بهترین داستانهایی که هر سال در مجلات ادبی معتبر امریکای شمالی به چاپ می‌رسند انتخاب می‌شوند وبصورت کتاب به چاپ می‌رسند. «بعضی زن ها»، عنوان مجلد سال 2010 [Prize Stories 2010: The O. Henry Awards] است که نشر نیستان در سال 1395 آن را در اختیار کتاب دوستان قرار داده است.

بعضی زن ها» داستان برگزیده ا هنری 2010 [Prize Stories 2010: The O. Henry Awards]

این مجموعه شامل ده داستان کوتاه ناب و خواندنی از نویسندگان با سابقه‌ای همچون آلیس مونرو، لور سیگال، ران رَش، و نویسندگان جوان تر و نو قلم است. داستانها در عین تفاوتهای فراوان، تشابهات ناخواسته‌ای هم با یکدیگر دارند، تشابهاتی همچون: پرداختن به رابطه انسان و طبیعت، قهر طبیعت، اشارات پنهان و آشکار به وقایع سیاسی معاصر و بی پناهی انسانها در جملگی این موقعیت ها.

داستان تکان دهنده و تاثیرگذار "آن آوازهای گاوچرانی قدیمی"، نوشته آنی پرولکس، با چنان قدرتی قهر طبیعت و زمستانهای کشنده و دلهره آور شمال امریکا را به تصویر می‌کشد که خواننده را در جای خود میخکوب می‌کند. آرچی و رُز زوج بسیار جوان و فقیری هستند که زندگی نوپای شان خیلی زود ویران می‌شود. این زوج جوان در اقلیم خشن و بی رحمی زندگی می‌کنند، جایی که تابستان ها آسمان ممسک است و زمین بی حاصل و زمستانها از شدت سرما وحش و طیور و انس و جان در آسمان و زمین یخ می‌زنند و تلف می‌شوند. داستان بشدت تصویری است و در مجالی کوتاه چنان خواننده را درگیر اتفاقات غیرمنتظره می‌کند که چاره‌ای جز همدلی با شخصیتهای بی پناه داستان برای او باقی نمی‌گذارد و مگر یکی از اصلی ترین کارکردهای داستان کوتاه این نیست که فرصت صمیمیت و مهرورزی را در اختیار مخاطبان خود قرار دهد؟

اما " تا گوسفندان در امان بچرند"، نوشته جِس رو، داستان بسیار قابل تاملی است. این داستان که عنوان عجیب خود را از یکی از غزلیات باخ وام گرفته است، در میانه دهه هشتاد میلادی و زمان ریاست جمهوری رونالد ریگان می‌گذرد. دختر هشت ساله‌ای بنام جولی در سانحه انفجار قایق موتوری در اردویی تابستانی از دنیا می‌رود و پدر و مادر داغدارش تا مدتها مورد توجه رسانه ها و مردم محلی قرار می‌گیرند. ولی خبرهای داغ تری همچون قتل عام مک دونالد و ریاست جمهوری نلسون ماندلا یاد جولی را از یاد ها می‌برد. اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود. حساسیت ناشی از مرگ جولی باعث میشود پدر و مادرش حرفهای مگویی را که سالیان سال میان شان ناگفته مانده بود، به زبان بیاورند. پدر جولی درگذشته در آژانس امنیت ملی ایالات متحده کار می‌کرده و حالا همسرش او را به مشارکت در جنایاتی که امریکا در گوشه گوشه جهان مرتکب شده متهم می‌کند. گرچه مرد برای تبرئه خود به دلایل بچگانه‌ای متوسل می‌شود ولی خوب می‌داند حق با همسر اوست و دقیقا بدلیل همین آگاهی و عذاب وجدان ناشی از آن است که با خواندن خبر مرگ مردی بی خانمان در پیاده رو و دیدن وضعیت اسفبار کهنه سربازان جنگ ویتنام، چنان برآشفته می‌شود که تصمیم می‌گیرد وزیر جمهوری خواهی را که با فشار وی لایحه تخصیص بودجه برای ارائه خدمات اجتماعی به افراد بی خانمان از دستور کار مجلس سنا خارج شد به قتل برساند. با اینهمه، پایان داستان به گونه‌ای کاملا متفاوت رقم می‌خورد. ماجراهایی که در داستان اتفاق می‌افتند هر یک چنان ظرایفی دارند که می‌توانند داستان کوتاه جدیدی را کفایت کنند ولی نویسنده با بسط نو به نوی این ماجراها آغاز ساده قصه را روشن می‌کند، شرح می‌دهد و سپس در پایان به آن باز می‌گردد.

داستان " مردی که لوس شد" نوشته دانیال معین‌الدین قصه پیرمرد پاکستانی فقیری است بنام رضاک. رضاک پیرمرد درب و داغان و تنهایی است که همه دار و ندارش کلبه چوبی مکعبی کوچکی است که می‌تواند قطعات آن را جدا و با خود حمل و نقل کند. او روزگارش را با کارگری برای این و آن می‌گذراند تا آنکه بخت به او رو می‌کند و به نگهبانی از باغ میوه مرد ثروتمندی بنام سهیل هارونی در شمال اسلام آباد گماشته میشود. سونیا، همسر امریکایی آقای هارونی، طی یک دو باری که پیرمرد را می‌بیند از او خوشش می‌آید و تصمیم می‌گیرد او را کمی لوس کند. بنابراین حقوق خوبی برایش مقرر می‌کند. رضاک، سرخوش از اقبال ناممکنی که به او رو کرده، به صرافت می‌افتد زن بگیرد مگر در سنین پیری صاحب پسری شود. ولی عروس جوان و شیرین عقل ش کمی بعد از ازدواج گم میشود و کار رضاک به پلیس می‌افتد و ...

اما داستان "بعضی زن ها" نوشته آلیس مونرو، مانند بیشتر آثار او درباره احوالات دختری نوجوان است. دخترک نوجوانی که از زندگی هیچ نمی‌داند بعنوان شغل نیمه وقت، پرستار مردی میانسال می‌شود. مرد سرطان خون دارد و به همراه نامادری سخت گیر و غرغرویش که صاحب اصلی خانه است و همسرش که استاد دانشگاه است، در خانه‌ای مجلل زندگی می‌کنند. دخترک دو روز در هفته که همسر مرد بیمار در دانشگاه تدریس تابستانی دارد به مراقبت از او می‌پردازد. همه چیز آرام پیش می‌رود تا آنکه سر و کله زنی جوان پیدا می‌شود. زن ابتدا بعنوان ماساژور نامادری مرد پا به آن خانه می‌گذارد ولی کم کم به تیمارداری از مرد هم می‌پردازد و ... به گفته لورا فورمن، ویراستار مجموعه داستانهای کوتاه برگزیده جایزه ا.هنری سال 2010، از جمله لذتهای بسیاری که آلیس مونرو در اختیار خواننده قرار می‌دهد یکی هم تراکم موزون است. ما می‌توانیم سراسر یک زندگی را در عرض صفحات داستانی کوتاه بخوانیم. این مشخصه نوشته های مونروست که در حین بازی گل یا پوچ قصه گویی، آنگاه که اصل و باطن ماجرا آشکار میشود، خواننده در جای آزرده شدن شادمان میشود. در داستان بعضی زن ها هم همین اتفاق می‌افتد و در پایان راوی داستان یعنی همان دخترک تازه جوان دیروز و پیر سالخورد امروز، شگفت زده از آنهمه تجربه که طی عمری طولانی از سر گذرانده و روابط انسانی پیچیده و شخصیتهای متفاوتی که دیده است، در می‌یابد که دیگر زمان گذشته و او پیر شده است.

داستان " بخشودگی" اثر زیبای لور سیگال، داستان قابل تاملی است. کشیش ویَنی جوانی بنام پدر سباستین، با این هدف که یهودیان اطریشی باقیمانده از فاجعه هولوکاست شکنجه گران ضد یهود را ببخشند، شش تن از هم شهریان وینی خود را به نیویورک می‌برد تا با شش نیویورکیِ یهودیِ متولد وینِ گریخته از جنایات نازیها دیدار کنند و به اصطلاح پلی برای آشتی بسازند. یکی از این یهودیان اطریشی که در کودکی به امریکا فرستاده شده و والدین ش در اطریش مانده و کشته شده اند، زنی میانسال است بنام مارگوت. مارگوت پیانیست چیره دستی است و با اکراه حضور در آن جمع را پذیرفته تا با بچه ها و نوه های هم نسلان هیتلر پل بسازد. دختری وینی بنام گرِتِل شیفته مارگوت میشود و سعی می‌کند رابطه صمیمانه‌ای با او برقرار کند. مارگوت در ابتدا روی خوش نشان نمی‌دهد ولی کم کم نرم میشود و سعی می‌کند حرفها و احوالات هر دو گروه یهودی و ضد یهود را درک کند. دیگرانی هم در این جمع هستند که همچنان متعصبانه بر مرام و آیین خود پا می‌فشارند، از جمله زوج یهودی سالخورده‌ای که مرد عدد شش میلیون را به یاد شماره کشتگان فاجعه هولوکاست روی مچ دست خود خالکوبی کرده. هرچند جنایات ملی بزرگ به ذات خود قابل بخشش نیستند مگر از جانب مردگان و آنان که بیشترین آسیب را دیده اند، با اینهمه، در پایان داستان بخشودگی هیچ نشانی از بخشش و آشتی نمی‌بینیم.

اما " داستانهای ریزه میزه" نوشته جان اِدگار وایدمن، جهانی کاملا خاص و منحصربفرد دارد. وایدمن هفده داستان کوتاه و گاه بسیار کوتاه را زیر عنوان داستانهای ریزه میزه کنار هم به خط کرده. داستانهایی درباره خاطرات غیرقابل تحمل و صورتهای گوناگونی که عشق به خود می‌گیرد، آنگاه که می‌ماند یا می‌رود. در ابتدا فکر می‌کنیم داستانها جداگانه اند و ارتباطی با همدیگر ندارند ولی وقتی از پی هم می‌خوانیم شان به خط فکری نویسنده و نخ معنایی داستانها پی می‌بریم. نثر بیشتر داستانک ها شعرگونه و بسیار زیباست و بعضی لحنی طنز دارند ولی نویسنده پشت طنز گزنده خود پیامی تلخ را به خواننده منتقل می‌کند.

این یادداشت را با یکی از این داستانک های عجیب و خواندنی به پایان می‌برم با عنوان «نَفَس»:

گاهی چنان نزدیک بنظر می‌رسی که گویی گونه به گونه ی هم، نسیم حیات را یک روزن به درون می‌مَکیم. در چند ساعتِ مانده به پروازِ زود هنگام به پیتسبورگ، چون حیات مادرم به مویی بند. صاعقه و رعد و برق. تو در آن صداها خوابیده ای. سقف تاریک اتاق مثل تخم مرغ شده است. نزدیک چهار صبح لازم است برخیزم. نفس عمیقی کشان، مثل همیشه مراقب که به ستون فقرات ناسورم فشاری وارد نشود، وقتی در تخت وزنم را از این پهلو روی آن پهلو می‌اندازم، باسنم را به لبه دیگر سُر می‌دهم، روانداز را بلند می‌کنم، می‌نشینم، می‌گذارم پاهایم روی دیواره تخت تا شوند تا زمین را پیدا کنند، هنوز با نَفَس نگه داشته وقتی دو پا را محکم در زیر دارم و آرام بلند میشوم، تیدوار که تشک را بلند نکنم، منتظر که تپش محکم خواب تو را بشنوم، قبل از آنکه نفس م را بیرون دهم. در آشپزخانه ابری زرد به پنجره فشار می‌آورد. ابری که بطرز غریبی روشن و رنگی است، گویی از منبعی درون خودش. نوعی مِه یا غبار یا دود تیره و تار، آواره، تا آنکه می‌فهمم رنگش باید از چراغهای ایمنی روشن در حیاط باشد، برف است. دانه های درشتی که در ردیفهای منظم نمی‌افتند، جمع دراویش که می‌چرخند، برمی خیزند، نرم میشوند و بی صدا به شیشه می‌خورند. برف تیره و تار می‌کند منظر معمول را که به من سلام می‌دهد وقتی بیدارم در آن ساعات دیوانه تا کلیه های هول یک پیرمرد را تسکین دهم یا صرفا بیدارم، فقط بیدارم و تعجب می‌کنم، خیره به پنجره های ساده و سیاه ساختمانی بد منظرکه حجم عظیم بیست طبقه ی ما را منعکس می‌کند که چرا بیدارم و پرسه می‌زنم عوض آنکه خواب باشم، در آرامشی که امیدوارم تو هنوز از آن لذت ببری، آرامشی برای تمام جهان، آرامشی که الان باید بهتر بشناسم آن را نسبت به آن وقت که آن سوی پنجره دنبالش می‌گشتم، آرامشی که پی شنیدن ش هستم، کنار تو، در نجوای نفس های در هم پیچیده مان.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

هنرمندی خوش‌تیپ به‌نام جد مارتین به موفقیت‌های حرفه‌ای غیرمعمولی دست می‌یابد. عشقِ اُلگا، روزنامه‌نگاری روسی را به دست می‌آورد که «کاملا با تصویر زیبایی اسلاوی که به‌دست آژانس‌های مدلینگ از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی رایج شده است، مطابقت دارد» و به جمع نخبگان جهانی هنر می‌پیوندد... هنرمندی ناامید است که قبلا به‌عنوان یک دانشجوی جوان معماری، کمال‌گرایی پرشور بوده است... آگاهیِ بیشتر از بدترشدنِ زندگی روزمره و چشم‌انداز آن ...
آیا مواجهه ما با مفهوم عدالت مثل مواجهه با مشروطه بوده است؟... «عدالت به مثابه انصاف» یا «عدالت به عنوان توازن و تناسب» هر دو از تعاریف عدالت هستند، اما عدالت و زمینه‌های اجتماعی از تعاریف عدالت نیستند... تولیدات فکری در حوزه سیاست و مسائل اجتماعی در دوره مشروطه قوی‌تر و بیشتر بوده یا بعد از انقلاب؟... مشروطه تبریز و گیلان و تاحدی مشهد تاحدی متفاوت بود و به سمت اندیشه‌ای که از قفقاز می‌آمد، گرایش داشت... اصرارمان بر بی‌نیازی به مشروطه و اینکه نسبتی با آن نداریم، بخشی از مشکلات است ...
وقتی با یک مستبد بی‌رحم که دشمنانش را شکنجه کرده است، صبحانه می‌خورید، شگفت‌آور است که چقدر به ندرت احساس می‌کنید روبه‌روی یک شیطان نشسته یا ایستاده‌اید. آنها اغلب جذاب هستند، شوخی می‌کنند و لبخند می‌زنند... در شرایط مناسب، هر کسی می‌تواند تبدیل به یک هیولا شود... سیستم‌های خوب رهبران بهتر را جذب می‌کنند و سیستم‌های بد رهبران فاسد را جذب می‌کنند... به جای نتیجه، روی تصمیم‌گیری‌ها تمرکز کنیم ...
دی ماهی که گذشت، عمر وبلاگ نویسی من ۲۰ سال تمام شد... مهر سال ۸۸ وبلاگم برای اولین بار فیلتر شد... دی ماه سال ۹۱ دو یا سه هفته مانده به امتحانات پایان ترم اول مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه اخراج شدم... نه عضو دسته و گروهی بودم و هستم، نه بیانیه‌ای امضا کرده بودم، نه در تجمعی بودم. تنها آزارم! وبلاگ نویسی و فعالیت مدنی با اسم خودم و نه اسم مستعار بود... به اعتبار حافظه کوتاه مدتی که جامعه‌ی ایرانی از عوارض آن در طول تاریخ رنج برده است، باید همیشه خود را در معرض مرور گذشته قرار دهیم ...
هنگام خواندن، با نویسنده‌ای روبه رو می‌شوید که به آنچه می‌گوید عمل می‌کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی‌عسل... پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می‌شوند: 1. ذوق و استعداد درونی 2. تجربه 3. مطالعات روزآمد و پراکنده 4. دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ...