در نمود و ماهیت بردگی مدرن | اعتماد


شست‌وشوی مغزی تکراری‌ترین اتهام علیه سازمان‌های فرقه‌ای-تروریستی چون داعش، القاعده و... و در ایران متوجه سازمانی که سالیانی است هویت و موجودیت آن به نام مسعود رجوی گره خورده است. هر چند سازمان رجوی به دلایل عدیده از جمله کارنامه خشونت‌آمیز و خیانت‌بار و به‌علاوه عقب ماندن از سیر تحولات فکری و اجتماعی و استحاله به یک تشکیلات ضددموکراتیک و فرقه‌ای از حافظه و پروسه تحولات آینده حذف شده است، اما همچنان از منظر پدیدارشناسی موضوع و محل اعتنای پژوهشگران حوزه‌های اجتماعی و کارگروه‌های علمی و به‌ طور مستمر اعضای جدا شده از این سازمان است.

فرقه‌های تروریستی و مخرب، نوعی از برده‌داری نوین مسعود بنی‌صدر

آنچه سوای پیامدهای خشونت‌بار توجه را به سمت این گروه معطوف می‌کند، علاوه بر ساز و کارهای جذب، شیوه‌های هویت‌سازی و مهم‌تر از آن وانهادگی خودآگاه فردی به اراده رهبری است. این پروسه که به شست‌وشوی مغزی شناخته می‌شود، رایج‌ترین اصطلاح درباره فرد، افراد یا تشکیلاتی است که ناخواسته تحت فرمانبرداری و اطاعت محض از رهبر یک گروه قرار می‌گیرند. آن‌گونه که به لحاظ فکری و روانی و... چنان مجاب و محاط شده که علاوه بر پذیرفتن بی‌چون و چرای تمامی اعتقادات و باورهای القا شده، حاضر به انجام هر کاری از جمله انجام عملیات انتحاری در هر شرایط و با هر میزان هزینه انسانی می‌باشند. یک نکته ظریف در این میان اما پاسخ به این پرسش کلیدی است که چطور امکان دارد فردی در عین باورمندی به اینکه به شست‌وشوی مغزی دچار شده، اما همچنان خواسته یا ناخواسته تن به ادامه وضعیتی می‌دهد که آن را به برده‌داری مدرن تعبیر می‌کند.

کتاب «فرقه‌های تروریستی و مخرب، نوعی از برده‌داری نوین» نوشته مسعود بنی‌صدر پاسخ همزمان تجربی و میدانی، علمی، پزشکی و روانشناسانه و... به این پرسش کلیدی و چرایی ماندگاری فرد در چنین وضعیت برزخی و اینکه چگونه ممکن است فردی در عین باورمندی عقلانی به این مهم که پیوسته در معرض سوءاستفاده فکری و روحی و روانی و عاطفی است، اما قادر به رهایی عاطفی خود از مخمصه و انقیاد تشکیلاتی نیست.

برای درک اهمیت این پرسش و پاسخ کلیدی لازم به یادآوری است که مسعود بنی‌صدر نه یک عضو ساده که از نزدیک‌ترین افراد به مسعود رجوی رهبر ایدئولوژیک سازمان بوده. تجربه چهار دهه عضویت در بالاترین سلسله مراتب تشکیلاتی را همراه دارد. وی (مسعود بنی‌صدر) پیش‌تر این چهار دهه و فراز و نشیب‌های زندگی تشکیلاتی و خانوادگی را در کتاب خاطرات یک شورشی ایرانی روایت کرده است. یک اتوبیوگرافی نفسگیر و تکان‌دهنده که به‌‌رغم ترجمه کتاب از فرانسه به فارسی و استقبال آن در اروپا اما اقدامی برای انتشار آن در ایران انجام نشده.

اهمیت کتاب و پاسخ نویسنده به این سوال کلیدی در این است که علاوه بر تجارب فردی ناشی از زیست در چنان مناسباتی، متکی به تحقیقات روانشناسانه و بیولوژیک و دریافت‌های علمی از پیچیدگی و قابلیت انعطاف‌پذیری مغز در مواجهه با سیستم تربیت فکری و روانی است که می‌تواند بر عمیق‌ترین و بدیهی‌ترین عواطف انسانی و همان اندازه داوری فرد را درباره ساده‌ترین معیارهای عقلانی و ارزشی تغییر داده و درنهایت فرد را تسلیم اراده و خاستگاه‌های فردی و جمعی دیگران کند. به زبان ساده‌تر کتاب فرقه‌های تروریستی و مخرب به ما می‌گوید که چگونه جهت دستیابی به یک فهم کامل از هویت فرقه‌ای و وابستگی روانی آن محتاجیم که یک فهم از «خود»، ذهن و مغز از منظر فلسفی و بیولوژیکی داشته باشیم. پاسخ نویسنده اگرچه با تمرکز بر تجارب فردی ناشی از چهار دهه زندگی تشکیلاتی در سازمان رجوی، اما همزمان از شباهت‌های ناگزیر و سازوکارهای روانی حاکم بر تمامی جریان‌های ایدئولوژیک چه در قالب یک گروه کوچک و همچنین نظام‌های سیاسی با ماهیت فرقه‌ای پرده بر می‌دارد. از این منظر برده‌داری نوین الزاما نه کتابی درباره سازمان رجوی که در برگیرنده شباهت‌های ساختاری و سازوکارهای مشترک بر تمامی تشکیلات و نظام‌های فرقه‌ای است که علاوه بر تشریح پروسه هویت‌سازی فردی به هویت‌سازی جمعی یا فرقه‌ای، دلایل مغفول مانده از جمله تبیین ساختار بیولوژیک مغز که منجر به تغییر فردیت انسانی به هویت جمعی و فرقه‌ای می‌شود، بررسی می‌کند.

از این حیث کتاب فرقه‌های مخرب همان اندازه که یک اثر پژوهشی و تجربی درباره فرقه‌های مخرب و مناسبات درونی آنها، به نوعی یک اثر علمی و هشداردهنده درخصوص چگونگی سوءاستفاده فرقه‌ها از دستاوردهای بیولوژیکی و روانشناسی برای تغییر هویت فردی به هویت فرقه‌ای و در نهایت سازماندهی یک نظام برده‌داری مدرن است.

کتاب فرقه‌های تروریستی در 1506 صفحه و با قطع رقعی و جلد سخت با قیمت 450 هزار تومان در بهار 1401 و همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب توسط انتشارات ماهریس روانه بازار کتاب و هم‌اکنون در دسترس علاقه‌مندان و پژوهشگران علوم اجتماعی است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...