پرسه در جهان اسطوره‌‌ها | الف


در روزگاری که هنوز پیشرفت علم بدان پایه نرسیده بود که دلایل بسیاری از اتفاقات مادی و یا غیر مادی روشن شود، آدمیان به ناچار از تخیل خود برای توجیه آنچه می‌دیدند و علتتش را نمی‌دانستند بهره می‌بردند. از این سبب برای ملموس‌ترین چیزها که شاید امروز کودکان نیز بدان واقف باشند، از سر ناآگاهی، قصه‌ ساز می‌کردند و خدایانی می‌آفریدند که قهرمان این قصه‌ها بودند.

«آتلانتا» [Stories of the Greek heroes]  شش داستان کوتاه از اساطیر یونان [اثر مایکل وست Michael Philip West]

براین اساس باد خدایی داشت که وقتی می‌دمید بسته به خشم یا رأفتش نسیمی در می‌گرفت یا طوفانی همه چیز را در هم می‌پیچید. در یونان باستان برای پاسخ دادن به پرسش‌هایی از این دست بجای آنکه نظامی علمی و یا حتی فلسفی به کارگرفته شود، از نظامی اسطوره‌ای استفاده می‌شد که ناشی از دانسته‌های اندک آنها از جهانی بود که در آن می‌زیستند.

«اسطوره (mythos)، در یونان باستان به مفهوم (‌قصه‌، خبر‌، شرح‌) به کار می‌رفته‌ است. اسطوره واقعیتی فرهنگی و بازگوکننده‌ی رخدادهای غیر‌مادی و معنوی در زمان آغازین پیدایش بشر است‌. ‌بارزترین کارکرد اسطوره توجیه حقایق طبیعی و فرهنگی و کشف گونه‌های نمونه‌ای آیین‌ها و تلاش آدمی در تمامی امور و اندیشه‌ها‌ی تاریخی و کلید درک مسائل خاص فلسفی هر سرزمینی است‌. و در واقع می‌توان گفت که کاربرد اسطوره بازگرداندن بشر به آن دوران نخستینی است که مردمانش وابسته به پدیده‌های طبیعی و د‌ر تلاش برای تبیین ‌عناصر طبیعی بوده‌اند‌. مهم‌تر این‌که اسطوره به ما اثبات می‌کند که نوع بشر از زمان‌های کهن و آغازین، متفکر و اندیشمند و دارای جهان‌بینی و احساس بوده است‌. بنابر روایات و یافته‌های تاریخی، پیوند اسطوره و آیین موجب پیدایش آثار ادبی نظیر ادیسه و ایلیاد (‌هومر) و ادبیات و روایات شفاهی و هنرها‌ی تجسمی و موسیقی و شعر بوده است، به‌ویژه یکی از بنیان‌های اصلی هنرهای دراماتیک را حکایات اساطیری تشکیل می‌دهند.»

رفته رفته سرو کله فیلسوفان پیداشد که به جهان پیرامون خود می‌اندیشیدند و سعی در فهم آن چیزها داشتند که تا آن زمان دلایل‌ آنها را درنیافته بودند. دایره فلسفه چنان وسیع بود که همه علوم مختلف قرون بعد را شامل می‌شد. کم کم آنچه فلاسفه یا دانشمندان درباره آن به یقین دست می‌یافتند از حوزه فلسفه خارج و وارد حوزه علم می‌شد و...

به هر روی، دانسته‌های اندک مردمان روزگار باستان درباره سازوکار جهان، در سرزمین‌های گوناگون، زمینه‌ساز ظهور اسطوره‌های مختلف و داستانها خاص آنها شد که ساخته ذهن همین مردم بودند. در مناطق و سرزمین‌های گوناگون آنچه گفته شد، نخستین بارقه‌های فرهنگ و تمدن را شکل می‌داد.

«آتلانتا» [Stories of the Greek heroes] مجموعه شش داستان کوتاه از اساطیر یونان [اثر مایکل وست Michael Philip West] است که عناوین آنها بدین قرارند: سرمدیوسا، تسئوس، بئوسیس و فیلمون، سیکلوپ یک چشم، آتلانتا و اورفئوس.

مهمترین ویژگی این کتاب را باید در سادگی زبان آن دانست. نویسنده کوشیده با این تمهید و با استفاده از زبانی روان و شیرین، بستری برای آشنایی خوانندگان نوجوان فراهم آورده و آنها را با گونه‌ای دیگر از داستان‌های روایی آشنا سازد که احتمالا پیش از این کمتر با آنها روبه‌رو شده‌اند.

داستانهای گرد آمده در این کتاب به‌واسطه حال و هوای اسطوره‌ای‌شان، کم و بیش کیفیتی فراواقعگرایانه دارند؛ اما این مسئله مانع از آن نبوده با آثاری روبه‌رو باشیم که در آنها زندگی، جست‌وجو و تلاش و حرکت و مبارزه از اهمیت مرکزی برخوردار است. داستانهایی که در آنها براساس کهن الگوی سفر، قهرمان در مسیر داستان با حوادثی روبه رو می‌شود که در نهایت به پختگی بیشتر او می‌انجامد.

این داستانها همچنین متضمن مفاهیمی هستند که از دیرباز در فرهنگ‌های مختلف ارزش محسوب شده‌اند. مفاهیمی همانند شجاعت، آزادگی، وفاداری، عشق و میهمان‌نوازی که در میان یونانیان در عهد باستان محترم شمرده می‌شدند.

در عین حال باید به روایت موجز نویسنده در بازنوسی این داستان‌ها نیز اشاره داشت؛ ایجازی که کمک می‌کند خواننده علاقمند به راحتی بتواند در یک نشست، یکی از این داستانها را بخواند. کتاب از ترجمه‌ای [محمدعلی عبدالملکی] روان برخوردار است که از امتیازات آن محسوب می‌شود.

[این کتاب نخستین بار تحت عنوان «اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ای‍ی‌ از خ‍دای‍ان‌ و ق‍ه‍رم‍ان‍ان‌ ی‍ون‍ان‍ی‌» با ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ف‍ت‌ ن‍ادری‌‌ن‍ژاد ترجمه و منتشر شده است.]

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

می‌خواستم این امکان را از خواننده سلب کنم؛ اینکه نتواند نقطه‌ای بیابد و بگوید‌ «اینجا پایانی خوش برای خودم می‌سازم». مقصودم این بود که خواننده، ترس را در تمامی عمق واقعی‌اش تجربه کند... مفهوم «شرف» درحقیقت نام و عنوانی تقلیل‌یافته برای مجموعه‌ای از مسائل بنیادین است که در هم تنیده‌اند؛ مسائلی همچون رابطه‌ فرد و جامعه، تجدد، سیاست و تبعیض جنسیتی. به بیان دیگر، شرف، نقطه‌ تلاقی ده‌ها مسئله‌ ژرف و تأثیرگذار است ...
در شوخی، خود اثر مایه خنده قرار می‌گیرد، اما در بازآفرینی طنز -با احترام به اثر- محتوای آن را با زبان تازه ای، یا حتی با وجوه تازه ای، ارائه می‌دهی... روان شناسی رشد به ما کمک می‌کند بفهمیم کودک در چه سطحی از استدلال است، چه زمانی به تفکر عینی می‌رسد، چه زمانی به تفکر انتزاعی می‌رسد... انسان ایرانی با انسان اروپایی تفاوت دارد. همین طور انسان ایرانیِ امروز تفاوت بارزی با انسان هم عصر «شاهنامه» دارد ...
مشاوران رسانه‌ای با شعار «محصول ما شک است» می‌کوشند ابهام بسازند تا واقعیت‌هایی چون تغییرات اقلیمی یا زیان دخانیات را زیر سؤال ببرند. ویلیامسن در اینجا فلسفه را درگیر با اخلاق و سیاست می‌بیند: «شک، اگر از تعهد به حقیقت جدا شود، نه ابزار آزادی بلکه وسیله گمراهی است»...تفاوت فلسفه با گفت‌وگوی عادی در این است که فیلسوف، همان پرسش‌ها را با نظام‌مندی، دقت و منطق پی می‌گیرد ...
عوامل روان‌شناختی مانند اطمینان بیش‌ازحد، ترس از شکست، حس عدالت‌طلبی، توهم پولی و تاثیر داستان‌ها، نقشی کلیدی در شکل‌گیری تحولات اقتصادی ایفا می‌کنند. این عوامل، که اغلب در مدل‌های سنتی اقتصاد نادیده گرفته می‌شوند، می‌توانند توضیح دهند که چرا اقتصادها دچار رونق‌های غیرمنتظره یا رکودهای عمیق می‌شوند ...
جامعیت علمی همایی در بخش‌های مختلف مشخص است؛ حتی در شرح داستان‌های مثنوی، او معانی لغات را باز می‌کند و به اصطلاحات فلسفی و عرفانی می‌پردازد... نخستین ضعف کتاب، شیفتگی بیش از اندازه همایی به مولانا است که گاه به گزاره‌های غیر قابل اثبات انجامیده است... بر اساس تقسیم‌بندی سه‌گانه «خام، پخته و سوخته» زندگی او را در سه دوره بررسی می‌کند ...