رمز و رازهای سیاست و میهن‌پرستی | آرمان ملی


ما تمایل داریم که رمان‌های پلیسی را آثاری سبک و سرگرم‌کننده بدانیم. الگوی داستان آشناست و عمدتاً با به تصویر کشیدن یک جنایت و شخصی که قرار است در مورد آن تحقیق کند، شروع می‌شود و با پیچشی غیرمنتظره و مشخص شدن هویت مجرم به پایان می‌رسد. در قرن گذشته نمونه‌های زیادی از این ژانر تولید گشته است که ممکن است تصور کنید این الگو کاملاً خسته شده و تنها برای استفاده مجدد در قالب سریال‌های تلویزیونی مناسب است.



با این حال، هر از چند گاهی نویسنده‌ای موفق می‌شود حتی سخت‌گیرترین علاقه‌مندان به رمان‌های پلیسی را نیز غافلگیر کند. پیتر هوگ این کار را در اوایل دهه 90 انجام داد، همانطور که اخیراً مارک هادون با نگارش رمان «مورد عجیب سگی در نیمه شب» موفق به انجام آن شد. در چنین شرایطی، ظهور باریس آکونین [Boris Akunin] نه تنها برای بازار ادبی بین‌المللی، بلکه برای جمعیت روسی‌زبان جهان نیز غیرمنتظره بود.

باریس آکونین استادی چیره‌دست در زمینه خلق رمز و راز است. او مانند یک دانشنامه سرشار از اطلاعات است و همچنین یکی از مترجمان مطرح زبان ژاپنی است و شخصیتی محتاط و سنجیده دارد. به عبارت دیگر، نویسنده شباهت زیادی به شخصیت اصلی خود، اراست فاندورین دارد. «گامبی ترکی» [The Turkish Gambit یا Турецкий гамбит] دومین کتاب از مجموعه‌ی مشهور «ماجراهای اراست فاندورین» است که با ترجمه یلدا بیدختی‌نژاد از سوی نشر برج منتشر شده است.

انتشار اولین اثر او در هاله‌ای از ابهام بود و منجر به خلق افسانه‌های مختلفی گشت. برای شروع، می‌توان اذعان کرد که او نوشتن این رمان را تکذیب کرد و گفت که او تنها خالق پروژه‌ای ادبی به نام «باریس آکونین» بوده است. نویسنده این پروژه شخصی به نام گُریگُل چُخارتیشویلی است که در گرجستان متولد شده و در مسکو بزرگ شده است. داستان از این قرار است که اجداد او شاهزادگان گرجی بوده‌اند، اما به احتمال زیاد این شایعه‌ای است که خودش ساخته است. افسانه دیگری حاکی از آن است که اولین رمان پلیسی او، ملکه زمستان، در پاسخ به درخواست همسرش نوشته شده است که از رمان‌های پلیسی بی‌کیفیت موجود در بازار روسیه خسته شده بود. بنابراین، طبق این داستان، همسر یک مترجم زبان ژاپنی اهل گرجستان آکونین را خلق کرد که وی نیز به نوبه خود فاندورین را خلق کرد. ماموری ظریف، فهیم، بی‌عاطفه که یک کارآگاه معمولی نیست، بلکه ماموری مخفی است که تنها موارد مهم ملی را بررسی می‌کند.

هدف فاندورین نه اعمال عدالت بلکه خدمت به دولت روسیه است. گفتار و کردار او نشان‌دهنده خدمت‌گذاری مطلق او برای کشورش است. به هر حال، او بسیار کم صحبت می‌کند و اثر بدین شکل خواننده را با برداشتی کاملاً متمایز از شخصیت و دیدگاه‌های او رها می‌کند. در این رمان جدید، فاندورین با واروارا سوورووا هم‌مسیر می‌شود، زن جوان روسی با اعتقادات مترقی و تقریباً انقلابی، که به منظور همراهی با نامزد خود به خط مقدم جنگ روسیه و ترکیه (1877-1878) می‌رود. سوورووا در سفر خود با سختی‌هایی مواجه می‌شود و فاندورین که در حال بازگشت از اسارتش در ترکیه است، او را نجات می‌دهد و به ارتش روسیه تحویل می‌دهد. سوورووا موضوع اصلی توجه داستان است. در واقع، ما فاندورین را از چشمان او می‌بینیم. بیزاری کامل او از فاندورین، به عنوان عضوی از حزب محافظه‌کار، به عنوان یک مرد و به عنوان یکی از کارمندان اداره سوم (معادل سازمان اطلاعاتی کا.گ.ب روسیه تزاری) به احترام و حتی علاقه واقعی تبدیل می‌شود. فاندورین به او می‌گوید: «من به طور کلی با دموکراسی مخالفم.» رفتار او در تضاد دائمی با دیدگاه‌های سیاسی‌اش است و این به خواننده اجازه می‌دهد تا نگرش‌های او را بپذیرد و حتی با آن‌ها همدردی کند. «اگر تحت یک حاکمیت زندگی می‌کنید، یا باید آن را گرامی بدارید یا آن را ترک کنید - هر چیز دیگری رفتار انگلی و یا صرفاً حرف بدون عمل تلقی می‌شود.»

برخی ایده‌های مشابه در سراسر رمان بیان شده‌اند و به نظر می‌رسد که آن‌ها مطابق با وضعیت روسیه امروزی دارند. گاهی اوقات، حین مطالعه درباره فاندورین، به این فکر می‌کردم که هدف این داستان‌ها اثبات خدمات مخفی و میهن‌پرستی سخت‌گیرانه و عمل‌گرایانه در سیاست‌های کنونی روسیه است. اگر بیشتر به این موضوع بپردازیم، شباهت فاندورین و ولادیمیر پوتین جای تعجب ندارد: هر دو مامورین ویژه با عزمی راسخ هستند و اقدامات هر دو منحصراً به نفع دولت روسیه است. جدا از این شباهت، من فاندورین را شخصیتی ضد جیمز باند نیز می‌بینم. فاندورین اخلاق‌مدار و سالم است. او هرگز از زنانی که به او علاقه دارند سوءاستفاده نمی‌کند. او در برابر آن‌ها سنجیده، بخشنده و خیراندیش است. با این اوصاف، هر یک از رمان‌های فاندورین حاوی یک شخصیت همجنس‌گرا است که در میان مظنونان جنایت قرار دارد، اما همیشه معلوم می‌شود که بی‌تقصیر است. در گامبیت ترکی، ایوان کازانزاکی (یک یونانی روسی) مظنون به خیانت است. با این حال، این افسر همجنس‌گرا ثابت می‌کند که همانند فاندورین فردی وطن‌پرست است. جزئیاتی از این دست ما را به یاد ایدئولوژی کنونی روسیه می‌اندازد (در روسیه تزاری نگاه جامعه به همجنس‌گرایان مطلوب تلقی نمی‌شد): اساساً جوامع متمدن و بردبار، به منظور وجود داشتن و فعالیت کردن نیازی به وجود دموکراسی ندارند.

نمی‌توان جهان‌شمول بودن شخصیت‌های آکونین را نادیده گرفت. آن‌ها از اعضای تقریباً همه ملیت‌های اروپایی و بسیاری از ملیت‌های غیراروپایی هستند و معمولاً مظنون اصلی فاندورین شخصیتی غیرروس است. در رمان گامبیت ترکی نیز شاهد همین امر هستیم که مظنونین وی سه فرد با ملیت‌های ایرلندی، فرانسوی و رومانیایی هستند. در رمان ملکه زمستانی نیز معلوم می‌شود که جنایتکار اصلی لیدی استر، بانویی انگلیسی است که یتیم‌خانه‌ای به سبک لژ ماسونی را برای مراقبت از اربابان آینده جهان اداره می‌کند. شخصیت شرور رمان گامبیت ترکی، ابرمامور ترک، اَنوَر اِفِندی، که نقشه‌اش توسط فاندورین زیرک خنثی می‌شود، یکی از طرفداران لیدی استر است. شخصیت اَنوار اِفِندی قطعاً مشابه جیمز باند است: فردی عیاش، حیله‌گر، چابک، مدبر و روشنفکر. مجدداً در اینجا شاهد الگویی آشنا اما خلاف معمول هستیم: مامورین امنیتی بین‌المللی در حال اجرای نقشه‌های پلیدی در خاک روسیه هستند.

ترجمه فارسی نیز همانند متن اصلی پویا است و پیام نویسنده-وطن‌پرست مبنی بر اینکه روسیه در گذشته پیش از انقلاب خود توسط دشمنان محاصره شده بود و حتی قادر به اعتماد به متحدانش نبود را با موفقیت به بسیاری از خوانندگان روسی خود منتقل می‌کند و به آن‌ها می‌گوید که شرایط هنوز هم به همان‌گونه است. بنابراین رمان‌های آکونین نه تنها سرگرمی خوبی را برای خواننده غیرروسی فراهم می‌کند، بلکه به آن‌ها بینشی آگاهانه از تفکرات ناخودآگاهانه طرفداران روس خود را نیز ارائه می‌کند.

^{................} تجربه‌ی زندگی دوباره ^{...............}