موضوعات اجتماعی گلاویز مردم را دست‌آویز خود کرده است... تو مرا برای خودم نمی‌خواهی، نیازهایت را در وجود من جستجو می‌کنی، خواسته‌های آرمانی‌ات را، مطلوب‌های دست نیافتنی‌ات را... خدایا! او نه تنها همسری شایسته نیست، بل سد راهست. با خنجرهایش از پشت، رمق تنم را می‌کاهد... می‌خواستم دست او را بگیرم و از این منجلاب عفنی که غوطه می‌خورد نجات دهم. تصور نمی‌کردم آنچنان به باتلاق خو کرده باشد که دست نجات مرا نیز به تعفنش بیالاید.

سانتاماریا | سید مهدی شجاعی

سانتاماریا. سید مهدی شجاعی. چاپ اول 1380

«سانتاماریا» مجموعه‌ی داستان‌های کوتاه سید مهدی شجاعی است که در دو دهه‌ی  67 تا 77 و 57 تا 67 منتشر شده است. سه داستان «تویی که نمی‌شناختمت»، «آبی اما به رنگ غروب»، «دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز» از دهه‌ی اول این مجموعه در سال 1369 در فیلمی با همین عنوان تویی که نمی‌شناختمت توسط «ابراهیم سلطانی‌فر» به تصویر کشیده شد؛ که در همان سال برنده‌ی دیپلم افتخار بهترین فیلم جشنواره‌ی فجر نیز شد.

داستان‌های شجاعی در این کتاب، شیرین و بیشتر موضوعات اجتماعی گلاویز مردم را دست‌آویز خود کرده است. اگرچه تفاوت‌هایی در نوع موضوعات انتخابی بین دو فصل کتاب مشهود است، که می‌تواند بیانگر تفاوت‌هایی از جامعه‌ی زمان جنگ و بعد از آن باشد؛ اما نگاه دینی شجاعی در تمام کتاب جاری و ساری است.

سانتاماریا هیچ مقدمه و موخره‌ای ندارد و بلافاصله بعد از فهرست، اولین داستان شروع می‌شود و فقط در انتهای کتاب مختصری در مورد سید مهدی شجاعی به زبان بیگانه (انگلیسی) آمده است!

فصل متعلق به دهه‌ی 67 تا 77 شامل 14 داستان است؛ ماه جبین، شیرین من بمان، برای زندگی، پارک دانشجو، ویروس، دزد ناشی، کار ناتمام، شازده، قابیل1996، طوقی از تاول، افسانه، شکیبا و سانتاماریا. فصل دهه 67 تا 57 هم شامل 26 داستان: آخرین دفاع، امروز بشریت، آب در لانه، یکی بیاید مرا تحویل بگیرد، با یه جُنگ چطوری؟، حساب پس‌انداز، راه خانه کجاست؟، کسی که آمدنی است، «دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز»، آبی اما به رنگ غروب، راز دو آینه، آن شب عزیز، آرامش قهو‌ه‌ای، بغض آینه، امضاء، ضریح چشمهای تو، مرا به نام تو می‌خوانند، تویی که نمی‌شناختمت، دیدار معشوق، عشق چه رنگی است؟، خالد، بیست و یکسال تجربه، ناخلف، شکار شکارچی، چوب‌کاری، تو گریه‌می‌کردی.

تفاوت‌های ساختاری و نوشتاری در داستان‌های این دو دهه به راحتی قابل لمس است. «لب‌گویی» و «مختصر گویی»، حذف اضافات و پرهیز از لفاظی و کلمات و مطالبی که به هویت داستان ربطی ندارد و یا حداقل کمک قابل توجهی نمی‌کند؛ به وضوح در داستانهای دهه 67 تا 77 دیده می‌شود. سید مهدی شجاعی در مجموع 14 داستان دهه‌ی دوم نویسندگی خود مختصر و مفید می‌گوید و در قالب کمترین کلمات و با ترکیب‌بندیی که بدون شک حاصل «تجربه» است، مخاطب را در کمترین زمان به آنچه مدنظرش است می‌رساند. در نقطه‌ی مقابل زیاده‌گویی‌، پرداخت خارج از قاعده‌ی داستان به محتوا در برخی از داستانهای دوره‌ی  57 تا 67 را می توان به عنوان ضعف اصلی داستان‌های این دوره ذکر کرد. به شرطی که؛ احتمال ضعف کلی ادبیات داستانی انقلاب را در دهه 57-67  منتفی بدانیم.

به عنوان مثال داستان «دیدار معشوق» داستان رزمنده‌ای است که هدفش از  ازدواج، بیرون آوردن دختری از منجلاب فساد بوده: «خدایا! او نه تنها همسری شایسته نیست، بل سد راهست. با خنجرهایش از پشت، رمق تنم را می‌کاهد... می‌خواستم دست او را بگیرم و از این منجلاب عفنی که غوطه می‌خورد نجات دهم. تصور نمی‌کردم آنچنان به باتلاق خو کرده باشد که دست نجات مرا نیز به تعفنش بیالاید.» هر چند این اتفاق می‌توانست سوژه‌ای مناسب برای یک داستان کوتاه باشد، اما نویسنده با انتخاب غلط دختر به عنوان راوی  و زمان روایت داستان پس از شهادت پسر و پرداخت بیش از حد و بسیار کلیشه‌ای به محتوا آن هم از زبان همان شخصیتی که قرار است خواننده باور کند او اهل این حرفها‌ نبوده داستانی ضعیف و بی‌خاصیت تولید کرده است. 

در جایی از داستان «شکیبا» می‌گوید: «تو مرا برای خودم نمی‌خواهی، نیازهایت را در وجود من جستجو می‌کنی، خواسته‌های آرمانی‌ات را، مطلوب‌های دست نیافتنی‌ات را...» به نظر می‌رسد شجاعی هم در این چند داستان، خواننده را بیشتر برای خواندن «آرمان‌هایش» می‌خواسته نه «داستان»هایش.

اکنون «سانتاماریا» با چاپ هشتم‌ خود در سال 1385 با 410 صفحه در قطع رقعی به شمارگان 55 هزار نسخه رسیده؛ که تیراژ بسیار قابل تاملی در حوزه‌ی داستان‌های انقلاب و جنگ است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...
صدای من یک خیشِ کج بود، معوج، که به درون خاک فرومی‌رفت فقط تا آن را عقیم، ویران، و نابود کند... هرگاه پدرم با مشکلی در زمین روبه‌رو می‌شد، روی زمین دراز می‌کشید و گوشش را به آنچه در عمق خاک بود می‌سپرد... مثل پزشکی که به ضربان قلب گوش می‌دهد... دو خواهر در دل سرزمین‌های دورافتاده باهیا، آنها دنیایی از قحطی و استثمار، قدرت و خشونت‌های وحشتناک را تجربه می‌کنند ...
احمد کسروی به‌عنوان روشنفکری مدافع مشروطه و منتقد سرسخت باورهای سنتی ازجمله مخالفان رمان و نشر و ترجمه آن در ایران بود. او رمان را باعث انحطاط اخلاقی و اعتیاد جامعه به سرگرمی و مایه سوق به آزادی‌های مذموم می‌پنداشت... فاطمه سیاح در همان زمان در یادداشتی با عنوان «کیفیت رمان» به نقد او پرداخت: ... آثار کسانی چون چارلز دیکنز، ویکتور هوگو و آناتول فرانس از ارزش‌های والای اخلاقی دفاع می‌کنند و در بروز اصلاحات اجتماعی نیز موثر بوده‌اند ...
داستان در زاگرب آغاز می‌شود؛ جایی که وکیل قهرمان داستان، در یک مهمانی شام که در خانه یک سرمایه‌دار برجسته و بانفوذ، یعنی «مدیرکل»، برگزار شده است... مدیرکل از کشتن چهار مرد که به زمینش تجاوز کرده بودند، صحبت می‌کند... دیگر مهمانان سکوت می‌کنند، اما وکیل که دیگر قادر به تحمل بی‌اخلاقی و جنایت نیست، این اقدام را «جنایت» و «جنون اخلاقی» می‌نامد؛ مدیرکل که از این انتقاد خشمگین شده، تهدید می‌کند که وکیل باید مانند همان چهار مرد «مثل یک سگ» کشته شود ...
معلمی بازنشسته که سال‌های‌سال از مرگ همسرش جانکارلو می‌گذرد. او در غیاب دو فرزندش، ماسیمیلیانو و جولیا، روزگارش را به تنهایی می‌گذراند... این روزگار خاکستری و ملا‌ل‌آور اما با تلألو نور یک الماس در هم شکسته می‌شود، الماسی که آنسلما آن را در میان زباله‌ها پیدا می‌کند؛ یک طوطی از نژاد آمازون... نامی که آنسلما بر طوطی خود می‌گذارد، نام بهترین دوست و همرازش در دوران معلمی است. دوستی درگذشته که خاطره‌اش نه محو می‌شود، نه با چیزی جایگزین... ...