همه جهان‌های یک داستان | اعتماد


«تقدیم به چند داستان کوتاه»، به ‌قلم محمدحسن شهسواری - نویسنده شناخته‌شده ایرانی- مجموعه‌ای از چهار داستان نه چندان کوتاه است. نام کتاب از چهارمین داستان آن گرفته شده و سایر داستان‌های آن عبارتند از: «آمرزش»، «زبرتر از خواب، نرم‌تر از بیداری» و «چاکریم جناب سروان». این مجموعه برای نخستین‌بار در سال ۱۳۸۷ توسط نشر افق به چاپ رسید و در همان سال نامزد جایزه بنیاد گلشیری شد. این کتاب پس از گذشت سال‌ها در اواخر سال ۱۳۹۸ توسط نشر چشمه بار دیگر منتشر شده است.

تقدیم به چند داستان کوتاه محمدحسن شهسواری

اگرچه فضای داستان‌ها به‌ویژه داستان اول، متعلق به بیش از یک دهه پیش است، اما گذشت زمان از شیرینی و شیوایی روایت‌ها نکاسته است. «آمرزش» که بلندترین داستان این مجموعه است روایت جوان شهرستانی پاک‌باخته‌ای به‌نام مجتبی است که برای راه‌یافتن به دل مدیر ریاکارش، می‌خواهد یک چهارلیتری عرق را جلوی در ورودی امامزاده‌ای به او تحویل دهد. «آمرزش» روایت تناقض‌هاست؛ تناقض‌هایی که شهسواری به زیبایی برای رسیدن به مفاهیمی همچون نبرد میان خیر و شر از آنها بهره برده‌ است. مجتبی در جریان داستان، دچار تحول شده و در نهایت خیر (که در این داستان و از دید نویسنده مذهب است) بر شر پیروز می‌شود. رجعت و بازگشت به خویشتن خویش در این داستان به زیبایی روایت شده است. «زبرتر از خواب، نرم‌تر از بیداری» روایت زنی است که بی‌توجهی‌های همسرش او را از پا درآورده است. این داستان سه بخش دارد که پایان‌بندی هرکدام از آنها با دیگری متفاوت است. طی یک تمهید زیرکانه، پایان بخش قبل در صفحه اول روزنامه‌ای منعکس می‌شود و زن و مرد داستان در مورد آن با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند. باورپذیری در این داستان، عنصری مغفول است که نویسنده عامدانه آن را کنار می‌زند تا داستانی چندپهلو با همه جهان‌های ممکن را روایت کرده باشد.

«چاکریم جناب سروان» داستان قتل جوانی هفده‌ساله است که از سوی یک افسر بازپرس روایت می‌شود. فراواقع‌گرایی در این داستان به منتهای خود می‌رسد. تا جایی که مقتول، در حالی که چاقویی در سینه دارد مورد بازجویی قرار می‌گیرد. در داستان «چاکریم جناب سروان»، بسیاری از چارچوب‌های داستان‌های کلاسیک کنار رفته و خواننده با داستانی با مولفه‌های پست‌مدرنیستی روبه‌رو می‌شود؛ نظم زمانی و تقدم و تاخر به هم می‌ریزد و فراواقع در کنار واقع می‌آید. در این داستان بعضی جملات به‌ شکل موتیف تکرار می‌شوند. این جمله‌ها علاوه بر وارد کردن بارقه‌هایی از طنز کلامی، به ساخته شدن فضای موهوم داستان هم کمک بسزایی می‌کنند. آخرین داستان این مجموعه، «تقدیم به چند داستان کوتاه»، حکایتی لطیف از عشق است. راوی، حس خود را نسبت به سارا - معشوقه‌اش- به زیبایی بیان می‌کند. همان‌طورکه از نام این داستان پیداست، نویسنده المان‌هایی از چند داستان کوتاه از نویسندگان برجسته کشور را برگزیده و روایت را با مهارت در لابه‌لای حسش نسبت به آن داستان‌ها تنیده است. در بخش انتهایی آن می‌خوانیم: «همین امروز صبح سارای پنجشنبه را خواندم و بعد تو ناگهان از میان سطور کتاب ظاهر شدی.»

جهان عاشقانه و ظریفی که شهسواری ساخته تا خواننده را با خود هم‌حس کند، متاسفانه به ‌شدت درگیر کلیشه‌های جنسیتی می‌شود؛ جهانی که در آن رفاقت رسم مردان است و آشپزی و نگرانی از خیانت سهم زنان. داستان‌های کتاب حاضر به ‌لحاظ مضمون، قرابتی با یکدیگر ندارند، اما به‌ لحاظ فرم می‌توان شباهت‌هایی میان آنها پیدا کرد. نویسنده در این داستان‌ها جهانی را ترسیم می‌کند که روایت‌هایش با جهان واقع همخوانی ندارند، اعمال و گفتار واقعی و غیرواقعی و روایت‌های رویاگونه یا کابوس‌وار در کنار یکدیگر می‌آیند و داستان‌ها هر کدام به فراخور محتوا، پرداختی فراواقع‌گرایانه می‌یابند؛ شیوه‌ای که در داستان «چاکریم جناب سروان» به اوج خود می‌رسد. نویسنده شجاعانه در هر داستان مرزهای مرسوم روایی را به ‌هم ‌می‌ریزد و طرحی نو در می‌اندازد. هرچند در برخی موارد این طرح نو با بدنه داستان همخوانی لازم را نداشته و از انسجام روایی آن می‌کاهد. شهسواری در نگارش این مجموعه، برخلاف بسیاری از نویسندگان حال حاضر کشور، مخاطب و سرگرم شدن او را هم مورد توجه قرارداده و با زبانی شیوا و درخشان (به‌ویژه در دیالوگ‌نویسی)، داستان‌هایی خواندنی خلق کرده که خواندن‌شان به همه طرفداران ادبیات فارسی امروز پیشنهاد می‌شود.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...