حتی ناسزاهایی که بر زبان او جاری می‌شود از کتاب‌هایی می‌آید که خواندن‌شان برای کودکی هفت‌ساله دشوار است... معلم سرخانه‌ی او، نویسنده‌ای است که از فعالیت‌های روشنفکری سرخورده شده و در کلام او می‌توان رگه‌هایی از تفکر یک اصلاح طلبِ ناامید از بهبود اوضاع را مشاهده کرد... توی کتاب‌ها هیچ‌چیزی درباره‌ی امروز نیست، فقط گذشته است و آینده. یکی از بزرگ‌ترین نواقص کتاب‌ها همین است. یکی باید کتابی اختراع کند که همان موقع خواندن، به آدم بگوید در همین لحظه چه اتفاقی دارد می‌افتد


تفکر یک اصلاح طلبِ ناامید | الف


خوان پابلو ویالوبوس [Juan Pablo Villalobos] متولد 1973 در گوادالاخارای مکزیک، به‌دلیل تصویرسازیِ مبتنی بر واقعیت‌های امروز جامعه‌ی مکزیک، مورد توجه دنیای ادبیات داستانی در یک دهه‌ی اخیر قرار گرفته است. او همواره در آثارش به همخوانی‌ها و تعارض‌های میان فرهنگ کشورش با دیگر بخش‌های آمریکای لاتین، آمریکای شمالی و اروپا پرداخته و با زبانی تمثیلی سعی در بیان آن‌ها داشته است. ادبیات نوپای دوره‌‌ی پس از انقلاب مکزیک و در عین‌حال داستان‌نویسیِ آوانگارد آمریکای لاتین، به‌ویژه در دو دهه‌ی اخیر که سزار آیرا، نویسنده‌ی آرژانتینیِ هم‌عصرش، از پیشروان آن محسوب می‌شود، بسیار مورد الهام ویّالوبوس بوده است. «سوروسات در سوراخ موش» [Down the Rabbit Hole یا Fiesta en la madriguera] اولین رمان از پنج رمانی است که او نوشته و تاکنون به هفت زبان مختلف نیز ترجمه شده است. ترجمه‌ی فارسیِ این کتاب، در مجموعه نوولای «برج بابل» از سری «رمدیوس» که به ادبیات داستانیِ آمریکای لاتین اختصاص دارد، منتشر شده است.

خوان پابلو ویالوبوس [Juan Pablo Villalobos] سوروسات در سوراخ موش» [Down the Rabbit Hole یا Fiesta en la madriguera]

داستان «سور و سات در سوراخ موش» از زبان پسربچه‌ای هفت‌ساله روایت می‌شود که با پدرش در یک قصر ییلاقی و به‌دور از شلوغی و همهمه‌ی شهر زندگی می‌کند. «توچتلی» کودکی معمولی نیست و بسیار بیش‌تر از سن‌اش می‌داند. او کلماتی را در گفت‌وگوهای روزمره‌اش به‌کار می‌برد که کودکانِ همسن‌وسال‌اش معنی‌شان را نمی‌دانند. حتی ناسزاهایی که بر زبان او جاری می‌شود از کتاب‌هایی می‌آید که خواندن‌شان برای کودکی هفت‌ساله دشوار است. زندگی توچتلی به نوعی متفاوت است. او معلم سرخانه‌ای دارد که کتاب‌ها و دایرةالمعارفی در اختیارش قرار داده و به خواندن وادارَش کرده است. توچتلی به تاریخ و جغرافیای جهان، حتی بیش‌تر از پدرش مسلط است و شب‌ها بی‌مطالعه خواب‌اش نمی‌برد. معلم سرخانه‌ی او که ماساتسین نام دارد، نویسنده‌ای است که از فعالیت‌های روشنفکری سرخورده شده و در کلام او می‌توان رگه‌هایی از تفکر یک اصلاح طلبِ ناامید از بهبود اوضاع را مشاهده کرد. توچتلی در سایه‌ی او با سلسله‌های پادشاهی در نقاط مختلف جهان آشنا می‌شود؛ پادشاهانی که تشابهات بسیاری با وضعیتی دارند که او در عصر جدید و در چارچوب دموکراسیِ کنونی تجربه می‌کند.

گرچه توچتلی آگاه‌تر از همسالان‌اش به مسائل پیرامون‌اش می‌نگرد، اما تحلیل‌های او با عناصری عینی و قیاس‌هایی کودکانه صورت می‌گیرد. مقیاس او برای اعتبار آدم‌ها عموماً همان کلاه‌های رنگارنگی است که پدرش در مناسبت‌های مختلف برایش خریده است. نهایت آرزویش داشتن یک اسب آبی لیبریایی است که اگر کسی بتواند آن را برایش تهیه کند قدرتمندترین آدم دنیا به‌شمار می‌آید. پدرش که یک قاچاقچی عمده و بین‌المللی مواد مخدر است، با همین معیارها برای توچتلی سنجیده می‌شود. پدری که تاج پادشاهی بر سر دارد و مردانگی‌اش را با اسلحه‌هایی که در خانه‌اش انبار کرده، به همه نشان می‌دهد. او مردی است که می‌تواند یک‌تنه قصری را اداره کند و از پس تمامی رقبا و دشمنان‌اش هم بربیاید. پدر می‌تواند توچتلی را به همه‌ی آرزوهایش برساند و برای پسرش در این قصر، باغ‌وحش، شهربازی، کتابخانه، سینما و موزه بسازد. او در عین حال که برای فرزندش پدری همراه و تمام‌وقت است، برای دارودسته‌اش نیز رئیسی توانمند و باتدبیر محسوب می‌شود. دارودسته از نظر پسرک یعنی گروهی که علاوه بر داشتن یک خط فکری مشخص، توان فیزیکی تمام‌عیار برای مقابله با رقبا و به کرسی نشاندن حرف‌اش را دارد. دارودسته برای توچتلی حتی جایگاهی بالاتر از خانواده دارد و متشکل از او، پدرش، معلم سرخانه، آشپز و نگهبان‌های قصر است.

جهانی که ویّالوبوس برای پسرک هفت‌ساله‌ی داستان‌اش ترسیم می‌کند گرچه جایی است که ممکن است بسیاری از کودکان آرزویش را داشته باشند، اما پر از خلأهایی است که اتفاقاً در سایه‌ی همین رفاه خودش را نشان می‌دهد. پسرک در بهشتی زندگی می‌کند که پیرامون‌اش را کابوس فراگرفته است. ماهیت شغل پدر با ناامنی درآمیخته و هر لحظه احتمال حمله‌ی گروه‌های تبهکار یا پلیس و کشته شدن‌ در درگیری و تعقیب‌وگریز، تهدیدشان می‌کند. پدر به همین‌خاطر است که دچار پارانویا شده و حتی از سایه‌ی خودش نیز می‌هراسد. هیچ دوستی ندارد و کسی حق ورود به قصر و معاشرت با آن‌ها را پیدا نمی‌کند. خائنین پیش چشم پسر به فجیع‌ترین شکل ممکن کشته می‌شوند تا او از همان کودکی بیاموزد که در نهایت بی‌رحمی به دنیای اطراف‌اش بنگرد و درباره‌ی خیانت ذره‌ای عطوفت و ترحم نشان ندهد. پسر با این‌که همه‌ی امکاناتِ آموزشی و تفریحی را در اختیار دارد، اما کسل و بی‌حوصله است.

می‌خواهد از این قفس طلایی پا بیرون بگذارد و دنیا را نه از طریق کتاب و تلویزیون که با سیر و سفر و از نزدیک لمس کند و بشناسد. اما توچتلی، مانند بسیاری از فرزندان تبهکاران مکزیکی که جمعیت‌شان روزبه‌روز افزایش می‌یابد، ناگزیر وحشت و ناامنی را از والدین خود به ارث می‌برد و برای نسل بعدی نیز میراث می‌گذارد. میراثی که در سایه‌ی نابه‌سامانی‌های اجتماعی و اقتصادی در حال گسترشی تصاعدی است و رمان «سوروسات در سوراخ موش» از چنین میراثی است که در مکزیک امروز می‌گوید: «توی کتاب‌ها هیچ‌چیزی درباره‌ی امروز نیست، فقط گذشته است و آینده. یکی از بزرگ‌ترین نواقص کتاب‌ها همین است. یکی باید کتابی اختراع کند که همان موقع خواندن، به آدم بگوید در همین لحظه چه اتفاقی دارد می‌افتد. نوشتن یک چنین کتابی باید خیلی سخت‌تر از نوشتن این کتاب‌های پیش‌گویی باشد که آینده‌ی آدم را پیش‌بینی می‌کنند. برای همین هم این کتاب‌ها هنوز نوشته نشده‌اند. بنابراین باید خودم دست به‌کار شوم و واقعیت را بررسی کنم.»

[این کتاب با ترجمه‌ی امیر یداله‌پور و تحت عنوان «در قعر لانه‌ی خرگوش» توسط نشر آگه نیز منتشر شده است.]

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...