جلد بیست و چهارم کتاب «فرهنگ قرآن» نوشته آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، تهیه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مرکز فرهنگ و معارف قرآن از سوی موسسه بوستان کتاب تجدید چاپ شد.

به گزارش ایبنا، این اثر، معجم معنایی معارف و مفاهیم قران کریم است که به شیوه‌های نو و بی‌نظیر و به صورت الفبایی‌ ـ موضوعی سامان یافته.

کتاب «فرهنگ قرآن» کلید راهیابی آسان قرآن‌پژوهان به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم است. سنگ نخست این بنای رفیع به همت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نهاده شد. وی در پس این اندیشه و باور که چینش آیات، در ذیل واژگان قرآنی، ما را به همه معارف قرآن رهنمون نمی‌سازد، طرحی نو در افکندند. در این طرح، کاخی سر بر آورد که بسی بلندتر از معجم‌های لفظی قرآن است، زیرا با نگاهی فراگیر، آیات به صورت روشمند در ذیل موضوعات طبقه‌بندی شده است.

فراهم آوردن چنین معجمی که بسیار فراتر از معجم‌های لفظی است و به صورت جامع و آسان، اطلاعات و آموزه‌های قرآنی در هر موضوع را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد، کاری بس دشوار، ظریف و نیازمند تبیین قواعد و اصولی است تا انتخاب مدخل، (موضوع) برداشت‌ها، و طبقه‌بندی به صورت هماهنگ انجام شود.

بخشی از اصولی که در شکل‌گیری این اثر مورد توجه بوده، بدین شرح است:
یک) اصول و ضوابط مدخل‌گزینی:

1ـ ملاک انتخاب در مدخل‌ها، قرآنی بودن و داشتن اطلاعات ـ‌هرچند اندک‌ـ است، به طوری که ذیل برخی از مدخل‌ها، یک آیه و یا حتی بخشی کوتاه از یک آیه ذکر شده است.
2ـ در فارسی و یا عربی بودن، بیشتر به شناخته بودن آنها برای مخاطبان فارسی‌زبان توجه شده است.
3ـ اعلام مصرح در قرآن، و اعلام غیر مصرح که بر اساس روایات و کتاب‌های تفسیر و اسباب نزول، مراد اشاره‌های قرآن‌اند،مدخل قرار گرفته‌اند.
4ـ موضوعات علوم قرآن که در قرآن کریم به آنها اشاره شده باشد و از معارف قرآنی قلمداد شود، مدخل قرار گرفته است؛ مانند محکم و متشابه و نسخ.

دو) اصول و ضوابط برداشت از آیات:

1ـ در برداشت از آیات، چینش و نظم کنونی آیات مورد توجه بوده است، چنانکه برخی روایات، نظم فعلی آیات را توقیفی می‌دانند.
2ـ در برداشت‌ها از روایات شان نزول و روایات تفسیری نیز استفاده شده است، البته مشروط به آنکه با مبانی شناخته شده دینی سازگاری داشته باشد.
3ـ در برداشت‌ها مبنا بر این بوده که ظاهر کلمات قرآن بر اساس فهم عرف، دارای حجیت و قابل استناد است. دعوت قرآن از مردم برای اندیشه‌ورزی در آیه‌های خود و توصیه به آنان برای عمل به مفاد آنها، همچنین روایاتی که مسلمانان را به مراجعه به قرآن و سنجش روایات بر اساس آیات دعوت می‌کند، دلیل گویایی بر این مبناست.
4ـ در این اثر سعی بر آن بوده است که به همه ابعاد کارکرد زبان عربی توجه شود و بر اساس این قواعد، برداشت‌های مختلف صورت پذیرد.
5ـ به سیاق آیات در برداشت‌ها توجه شده است.
6ـ برداشت‌ها در این مجموعه بر اساس قرائت مشهور، یعنی روایت «حفص از عاصم» است.
7ـ در گزارش‌های قرآنی از پیشینیان، باور و مبنا بر آن است که هرآنچه قرآن نقل کرده و آن را نقد نکرده، مورد پذیرش قرآن بوده است.
8ـ برخی از دریافت‌ها و برداشت‌ها، با نظر به روایات، شان نزول‌ها، لغت، احتمال‌ها، تقدیم و تاخیر آیه‌ها، قرار گرفتن جمله‌ای در سیاق جمله و یا جمله‌هایی دیگر، الغای خصوصیت و مانند آنها استفاده شده است، به همین جهت، دلیل برداشت از آیه به صراحت بیان شده تا ابهامی باقی نماند.

سه) اصول و ضوابط طبقه‌بندی اطلاعات:

1ـ مدخل‌ها در این مجموعه به صورت الفبایی تنظیم شده است.
2ـ در ذیل مدخل‌ها سرفصل‌های اصلی و عناوین فرعی ذیل آن نیز به روش الفبایی طبقه‌بندی شده است.
3ـ در بسیاری از موارد، عناوین فرعی در ردیف سرفصل‌های اصلی، در جایگاه الفبایی خود آمده و ارجاع شده است؛ مثلا «آب و آبادانی» گرچه فرعی «نقش آب» است، ولی به دلیل اهمیت، در جایگاه الفبایی خود آمده و به «نقش آب» ارجاع شده است.
4ـ در ذیل برخی از مدخل‌های عام، مانند «آشامیدنی‌ها» و «اخلاق» که خود، مشتمل بر مدخل‌های متعددی است، فقط به ارائه اطلاعات کلی مدخل‌های مربوط پرداخته شده و مباحث مربوط به مصادیق و مدخل‌های ریز به مدخل‌های مربوط ارجاع شده است، مثلا اطلاعات آب، شراب، و ... در آشامیدنی‌ها نیامده، چنانکه اطلاعات دروغ، غیبت، و ... در «اخلاق» نیامده است، بلکه به جایگاه الفبایی خود ارجاع شده است...

جلد بیست و چهارم فرهنگ قرآن با کلمه «کاتب» آغاز و با کلمه «گنج» به پایان می‌رسد.

چاپ دوم کتاب «فرهنگ قرآن» (جلد بیست و چهارم) در شمارگان 750 نسخه، 616 صفحه و بهای 160000 ریال راهی بازار نشر شد.