چگونه احساسات سرکوب‌شده بیمارمان می‌کنند | آوانگارد


کتاب «وقتی بدن نه می‌گوید» [Cand corpul spune nu یا When the Body Says No: The Cost of Hidden Stress] نوشته گابور مته (Gabor Maté)، روانپزشک برجسته‌ی کانادایی، در سال ۲۰۰۳ منتشر شد و به سرعت تبدیل به یکی از منابع معتبر در زمینه ارتباط میان بدن و ذهن، سلامت روان و بیماری‌های جسمی گردید. این کتاب به بررسی ارتباط پیچیده‌ای می‌پردازد که میان استرس‌های روانی، احساسات سرکوب‌شده و بیماری‌های جسمی وجود دارد. گبور مته در این اثر، از دیدگاه‌های پزشکی و روانشناختی ، تلاش می‌کند تا نشان دهد که چگونه اختلالات روانی و احساسات نادیده گرفته‌شده می‌توانند بر سلامت جسمی تأثیر بگذارند.



مفهوم اساسی که مته در کتاب وقتی بدن نه می گوید مطرح می‌کند این است که بدن انسان تنها در مواجهه با تهدیدهای خارجی و میکروارگانیسم‌ها آسیب نمی‌بیند، بلکه بسیاری از بیماری‌های مزمن و خودایمنی نتیجه استرس‌های داخلی و واکنش‌های نامناسب به تجربیات عاطفی هستند. در این نوشته قصد داریم ضمن معرفی کتاب وقتی بدن نه می گوید چالش‌هایی را که مته در ارتباط با سلامت روان و بدن مطرح می‌کند، بررسی کرده و از جنبه‌های مختلف به آن نگاه کنیم.

در بسیاری از فرهنگ‌ها و حتی در جوامع علمی تا همین چند دهه پیش، بدن و ذهن به‌طور جداگانه مطالعه می‌شدند. این تفکیک به شدت بر سلامت انسان تأثیر گذاشته است، زیرا بیشتر درمان‌ها یا در سطح روانی (با استفاده از روان‌درمانی‌ها ) یا در سطح جسمی (با استفاده از داروها و جراحی‌ها) انجام می‌شود، بدون توجه به ارتباط درونی و پیچیده میان این دو.

مته در کتاب وقتی بدن نه می گوید این جدایی را به چالش می‌کشد و بر این باور است که بسیاری از بیماری‌های جسمی ناشی از احساسات سرکوب‌شده و استرس‌های روانی هستند که در طول زمان بر بدن تأثیر می‌گذارند. او با ارجاع به تحقیقات علمی متعدد، توضیح می‌دهد که بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی، آسم و دیابت می‌توانند با عواملی مانند اضطراب، افسردگی و احساسات سرکوب‌شده ارتباط داشته باشند.

نگاهی به فهرست کتاب گبور ماته
کتاب در نوزده فصل به بررسی این رابطه پیچیده پرداخته است و این ارتباط دو سویه را از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار داده است. فهرست کتاب وقتی بدن نه می گوید شامل عناوینی مثل استرس و کارآمدی عاطفی، آیا شخصیت سرطانی وجود دارد؟ زیست‌شناسی باور، قدرت تفکر منفی، هفت رمز التیام، سیستم ایمنی گیج شده است، همه چیز زاده‌ی ذهن اوست و عناوینی این چنینی است.

مته در هر کدام از این فصل‌ها از مطالعه‌های موردی و تحقیقات علمی برای اثبات این فرضیه استفاده می‌کند که بدن در واقع یک سیستم پیچیده است که نیازمند توجه به هر دو جنبه‌ی جسمی و روانی برای رسیدن به سلامت واقعی است.

نقش استرس در بروز بیماری‌ها
یکی از مهم‌ترین مباحثی که در کتاب وقتی بدن نه می گوید مورد بررسی قرار می‌گیرد، تأثیر استرس بر سلامت جسمی است. استرس‌های مزمن و فشارهای روانی می‌توانند به سیستم ایمنی بدن آسیب برسانند و زمینه‌ساز بروز بیماری‌های مختلف شوند. مته با استفاده از شواهد علمی و پژوهش‌های پزشکی، نشان می‌دهد که افراد دچار استرس‌های روانی مزمن بیشتر در معرض بیماری‌هایی مانند سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی و حتی اختلالات خودایمنی قرار دارند.

او همچنین به این نکته اشاره می‌کند که بسیاری از بیمارانی که به بیماری‌های مزمن مبتلا هستند، سابقه‌ای از مشکلات عاطفی و روانی دارند. این استرس‌ها نه تنها به‌طور مستقیم به بدن آسیب می‌زنند، بلکه توانایی بدن را برای مقابله با بیماری‌ها کاهش می‌دهند. به‌عبارت‌دیگر، بدن نمی‌تواند به‌طور مؤثر از خود دفاع کند زمانی که ذهن درگیر اضطراب و استرس است.

بیماری‌های خودایمنی و سرکوب احساسات
یکی از مباحث جذاب کتاب وقتی بدن نه می گوید بررسی ارتباط میان بیماری‌های خودایمنی و سرکوب احساسات است. در بیماری‌های خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم خود حمله می‌کند. مته با ارجاع به تجربیات بالینی و شواهد علمی، این موضوع را مطرح می‌کند که افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی غالباً درگیر الگوهای رفتاری هستند که احساسات و عواطف خود را سرکوب می‌کنند.

وی همچنین اشاره می‌کند که این نوع از افراد معمولاً خود را فدای دیگران می‌کنند و نیازهای خود را نادیده می‌گیرند. این رفتارها می‌توانند زمینه‌ساز بروز اختلالات عاطفی و روانی شوند که در نهایت منجر به بروز بیماری‌های خودایمنی می‌گردند.

مطالعه‌های علمی نشان می‌دهند که فشار روانی و احساسات سرکوب‌شده می‌توانند سیستم ایمنی را مختل کرده و بدن را به‌طور نامحسوس در معرض آسیب‌های جسمی قرار دهند. در واقع، مته با استفاده از این شواهد، نتیجه می‌گیرد که بیماری‌های خودایمنی نه تنها نتیجه ضعف سیستم ایمنی نیست، بلکه ممکن است ناشی از یک واکنش ناخواسته بدن به استرس‌های روانی باشد.

روابط اجتماعی و خانوادگی بر سلامت جسمی
مته در کتاب وقتی بدن نه می گوید به روابط اجتماعی و خانوادگی افراد نیز اشاره می‌کند و می‌گوید که این روابط می‌توانند تأثیر عمیقی بر سلامت جسمی انسان داشته باشند. به‌ویژه، فشارهای خانوادگی و اجتماعی که در محیط‌های خاص (مانند خانواده‌های مختل یا محیط‌های کاری خصمانه) وجود دارند، می‌توانند موجب بروز استرس‌های روانی شدید شوند که به‌تدریج بر سلامت جسمی تأثیر می‌گذارند.

مته در کتاب وقتی بدن نه می گوید از مفهوم بازی‌های قدرت در روابط انسانی استفاده می‌کند و اشاره می‌کند که بسیاری از افراد به دلیل ترس از طرد شدن یا عدم پذیرش در جوامع اجتماعی، دست به سرکوب احساسات و خواسته‌های خود می‌زنند. این رفتارها، به‌ویژه در محیط‌های شغلی و خانوادگی، می‌تواند به بروز بیماری‌های جسمی منجر شود.

چرا درمان‌های پزشکی اغلب ناکام‌اند؟
یکی از مهم‌ترین و در عین حال چالش‌برانگیزترین مسائلی که در کتاب وقتی بدن نه می گوید مطرح می‌شود، فقدان توجه کافی به ابعاد روانی و عاطفی در رویکردهای رایج درمان‌های پزشکی است. به باور ماته، ساختار سنتی پزشکی اغلب تمایل دارد تا بر جنبه‌های فیزیولوژیکی و جسمانی بیماری‌ها تمرکز نموده و از نقش عمیق و تأثیرگذار وضعیت روانی و تجربه‌های عاطفی بیماران غافل بماند. این نگرش تک‌بعدی، که بدن و ذهن را به عنوان دو موجودیت جداگانه در نظر می‌گیرد، از دیدگاه ماته یک نقص اساسی در سیستم درمانی محسوب می‌شود و مانع از درک کامل و درمان مؤثر بسیاری از بیماری‌ها، به ویژه بیماری‌های مزمن، می‌گردد.

ماته با انتقاد از این رویکرد تقلیل‌گرایانه، بر ضرورت و اهمیت یکپارچه‌سازی و ادغام کامل ابعاد روانی و جسمانی در فرآیند تشخیص و درمان تأکید فراوان دارد. او استدلال می‌کند که برای دستیابی به بهبودی پایدار و درمان ریشه‌ای بیماری‌های مزمن، نمی‌توان صرفاً به مداخله‌های جسمی مانند تجویز دارو یا انجام جراحی اکتفا نمود. بلکه، توجه به زخم‌های عاطفی التیام نیافته، الگوهای رفتاری ناسالم، و فشارهای روانی مزمنی که بیمار تجربه می‌کند، از اهمیت بسزایی برخوردار است.



از این منظر، درمان‌های روانی و عاطفی نه تنها مکمل درمان‌های جسمی نیستند، بلکه بخش جدایی‌ناپذیر و اساسی از فرآیند بهبودی محسوب می‌شوند. این درمان‌ها می‌توانند اشکال متنوعی به خود بگیرند، از جمله بهره‌گیری از انواع روش‌های روان‌درمانی برای پردازش تجربه‌های آسیب‌زا، آموزش و تمرین تکنیک‌های مؤثر مقابله با استرس و تنظیم هیجانات و همچنین ارتقاء مهارت‌های ارتباطی سالم و سازنده در روابط اجتماعی بیمار، که همگی می‌توانند به کاهش بار روانی و در نتیجه بهبود وضعیت جسمانی فرد کمک شایانی نمایند. به این ترتیب، ماته خواستار تغییر نگرشی بنیادین در جامعه پزشکی است تا درمان، رویکردی جامع و یکپارچه را در پیش گرفته و به تمام ابعاد وجودی انسان توجه نماید.

به صدای بدن خود گوش دهید
کتاب وقتی بدن نه می گوید اثری روشنگر و تکان‌دهنده است که برای هر کسی که به درک عمیق‌تر ارتباط پیچیده میان ذهن و بدن و تأثیر استرس‌های روانی و عواطف سرکوب‌شده بر سلامت جسمانی خود علاقه‌مند است، مناسب می‌باشد. این کتاب با ارائه دیدگاهی جامع و بین‌رشته‌ای و تکیه بر تجربه بالینی نویسنده و پژوهش‌های علمی، به ویژه برای افرادی که با بیماری‌های مزمن دست و پنجه نرم می‌کنند، کسانی که به دنبال درک ریشه‌های روانی بیماری‌های خود هستند، و همچنین متخصصان حوزه سلامت که مایل به رویکردی یکپارچه‌تر در درمان بیماران خود می‌باشند، بسیار ارزشمند است.

ماته با استفاده از داستان‌های واقعی و تحلیل‌های دقیق، خواننده را به سفری درونی دعوت می‌کند تا الگوهای رفتاری و تجربه‌های اولیه‌ی زندگی خود را که ممکن است در سلامت جسمانی‌اش نقش داشته باشند، شناسایی کرده و راهکارهایی برای شفای عاطفی و پیشگیری از بیماری‌ها بیابد.

گبور مته (گابور ماته) متولد ژانویه ۱۹۴۴ یک پزشک برجسته و نویسنده کانادایی است که در مجارستان متولد شده است. با پیشینه‌ای در طبابت خانواده، او علاقه و تخصص ویژه‌ای در زمینه رشد دوران کودکی، تروما و تأثیرات طولانی‌مدت آن بر سلامت جسمی و روانی، از جمله بیماری‌های خودایمنی، سرطان، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی و اعتیاد دارد.

رویکرد منحصربه‌فرد مته به درک و درمان اعتیاد، بر نقش محوری تروماهای تجربه شده توسط بیمارانش تمرکز دارد. او معتقد است که برای دستیابی به بهبودی واقعی، باید به این زخم‌های عمیق عاطفی پرداخته شود. این دیدگاه در کتاب مشهور او، «در قلمرو اشباح گرسنه: برخوردهای نزدیک با اعتیاد»، به تفصیل شرح داده شده است.مته علاوه بر کار بالینی، نویسنده‌ای پرکار نیز بوده و تاکنون پنج کتاب در زمینه‌های مختلف از جمله ADHD، استرس، روانشناسی رشد و اعتیاد به رشته تحریر درآورده است. او همچنین به عنوان ستون‌نویس ثابت برای نشریات معتبر «ونکوور سان» و «گلوب اند میل» به طور منظم مطلب می‌نویسد و دیدگاه‌های خود را با مخاطبان گسترده‌تری به اشتراک می‌گذارد. از دیگر آثار او که به فارسی ترجمه شده است می‌توان به کتاب پرفروش افسانه عادی بودن اشاره کرد.