خداوندان دست‌چپ | اعتماد
«چشم‌هایم داغ شده‌اند.» این اولین جمله رمان «چپدستها»ست و گویا از تکرار حرف «چ» در دو تعبیر «چپدستها» و «چشم‌هایم»، باید به وجود رابطه‌ای در این میان پی‌برد: چشم‌هایی که داغ شده‌اند، می‌خواهند به خوابی آرام بروند؛ حتی صاحب چشم، با انگشت شست فشارشان می‌دهد تا زودتر بخوابند، اما ناگهان صدای هولناک و خش‌دار زنگ هشدار می‌پیچد توی آسایشگاهِ سربازانی که مراقب «چپدستها» هستند.
«چپدستها»، «اصحاب الشِمال» را به ذهن تداعی می‌کند که در ترجمه طبری از قرآن مجید به «خداوندان دست‌چپ» برگردان شده است، دارندگان و صاحبان چپ، کسانی که اهل چپ هستند، نامه اعمالشان به دست چپ‌شان داده می‌شود، اهل دوزخ. بر این پایه، چشم‌های داغ‌شده از بی‌خوابی مراقب دوزخیان‌اند؛ دوزخی دنیایی به نام زندان.
هیچ علاقه‌ای ندارم بین رمان «چپدستها» و اتفاقاتی که اخیرا با هک شدن دوربین‌های زندانی به بیرون درز کرده، ارتباطی به وجود بیاورم؛ اما گویا یافتن نقاط اشتراک و وجوه شباهت‌ها میان چیزهاست که دنیا را برای ما قابل فهم‌تر می‌کند.
رمان یونس عزیزی را که بعد از مدت‌ها دوباره دست گرفتم، این‌بار در همان صفحه نخست با تصویر سربازانی روبه‌رو شدم که شوک برقی، باتوم، اسپری و دستبند برمی‌دارند و کلاه‌کاسکت روی سر می‌گذارند تا در جمله‌هایی کوتاه و تند و سریع، پوتین‌های‌شان از آب چاله کف حیاط زندان خیس شود و پله‌ها را چندتا یکی بالا بروند و روی آخرین پله سُر بخورند و بالاخره به اتاق دژبانی برسند و بشنوند که: «بند سه خودزنی شده.»
این سربازها را پیش از این می‌شناختم؛ این تصویر را پیش از این دیده بودم؛ پیش از این کتاب یونس را خوانده بودم؛ اما این‌بار چیزی می‌خواندم غیر از کلماتی که پیش از این خوانده‌ام.
اتفاقات پیرامونی برای خواننده، تجربه‌های شخصی او و اطلاعاتی که پیدا کرده و می‌کند، متن را به شکل‌‌هایی متنوع درمی‌آورد. این است که شکلی که این‌بار از کلمات کتابِ یونس، در ذهنم پدید آمده، با شکل پیشین متفاوت است. پیش از این درباره صفحات نخست رمان «چپدستها»، گوشه‌ای نوشته بودم: «داستان با تعلیق قابل قبولی شروع می‌شود و ریتم داستان متناسب با حوادث تند و تیز است.» این‌بار اما اصلا تعلیق به چشمم نیامد. این‌بار موقعیت برایم جذاب شد، موقعیتی که می‌تواند بسترساز شخصیت باشد؛ شخصیت‌هایی که یک بار در فیلم‌های درزکرده از آن زندان از دور دیدم‌شان و حالا جلوی چشمم در کلمات کتابِ یونس زندگی می‌کنند. این‌بار برای خواندن کتاب شوق بیشتری دارم؛ دانستنِ کیستی آدم‌ها و چیستی موقعیت‌ها از دانستنِ اینکه بعد از این چه خواهد شد، برایم بسیار جذاب‌تر است. حوادث رمان درباره زندان شهید کریمی است؛ زندانی مانند بسیاری از زندان‌ها با زندانیان و سربازان و نگهبانانی مانند بسیاری دیگر. در چنین اماکنی چه می‌گذرد؟ سربازهایی که به‌رغم سن کم‌‌شان خدمت پرچم را در جایی شبیه این می‌گذرانند، چه حال و روزی دارند؟ و رابطه این سربازان و آن زندانیان چگونه است؟
آصف عباسی، راوی داستان یونس عزیزی است که شخصیت اصلی داستان هم هست و ما نام او را در فصل دوم می‌فهمیم بعد آنکه خود را «آدمِ نتوانستن، آدمِ نشدن، آدمِ محال» معرفی می‌کند، بعد از آنکه از حک بودن اسمش روی لباس فرم آبی‌اش می‌نالد، بعد از آنکه می‌خواهد اتیکت دوخته شده روی لباس را جدا کند و به مخاطب فرضی خود می‌گوید که: «نمی‌خواهم کسی بدون حتی یک روز رفاقت، آصف صدایم بزند. نمی‌خواهم کسی بگوید سرکار عباسی!»
کار هر روز آصف عباسی که گاهی وسوسه می‌شود برای همیشه شر خودش را کم کند، این است که پرونده زندانی‌های بند سه را برای مددکارِ بند آماده کند. عصرها و شب‌ها هم می‌رود برای پست دادن. چهار ساعت استراحت، چهار ساعت پست.
او از زندانی روایت می‌کند که در آن مددکار بند سه تمام کارها را بین چند زندانی تقسیم کرده و با خیال راحت پاهایش را روی هم می‌گذارد و علاوه بر زندانی‌ها از سرباز صفر آبی‌پوشی به نام آصف عباسی بیگاری می‌کشد؛ زندانی که بیلان کاری روحانی آن حاج آقای تهرانی عبارت است از: تعداد دفعات پخش اذان در ماه و تعداد زندانی‌هایی که در نماز جماعت شرکت می‌کنند.
خواهر کوچک آصف مبتلا به سرطان است و همین به گره اصلی داستان بدل می‌شود. گرهی که پیش می‌رود و پیچیده و کور شده و زندگی آصف را بیش از پیش به منجلاب می‌کشاند.
من پیش از این درباره ایده داستان یونس عزیزی گوشه‌ای نوشته بودم: «ناظر به مکافات اعمال است و اینکه انسان در سختی‌ها و گرفتاری‌های گوناگون نیز نباید مرتکب خطا شود» اما امروز به گمانم داستان «چپدستها» ناظر به دوزخی دنیایی است. از موقعیت حرف می‌زند، نه از مضمونی شناخته شده و تکراری. از زندانی می‌گوید که در عین تنگی تا کوچه و خیابان و خانه‌ها امتداد پیدا کرده است و انسانی که در میان خداوندان دست‌چپ، جا گرفته و به‌تدریج از آنان خواهد شد. انسانی که به توهم رهایی یا از سر استیصال مرتکب هر عملی می‌شود؛ هر عملی که وقتی تصویر آن درز می‌کند، از دور مشمئزکننده است و غیر قابل قبول؛ اما از نزدیک و کنار مرتکبین که ایستاده باشی، می‌فهمی که موقعیت آلوده، موقعیتی که به سامانش نمی‌رسند، موقعیتی نکبتی که هر چه پیش می‌رویم بر نکبتش اضافه می‌شود، موقعیتی این‌چنینی تا چه میزان می‌تواند ناگزیر از ارتکاب چنان اعمالی باشد.
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
