داستان‌های اسکاتلندی | آرمان ملی


رمان بلند و باریک - همچون سیگار پاناتلا - خانم میوریل اسپارک [Muriel Spark] یعنی «صندلی راننده» [The Driver's Seat] پس از وقفه‌ای طولانی در فهرست جایزه بوکر گمشده (فکری هوشمندانه جهت جبران‌کردن آن بی‌عدالتی وحشتناک ) قرار گرفت. در سال 1971 بوکر که در آن زمان به این نام شناخته می‌شد قوانین خود را تغییر داد و بسیاری از کتاب‌هایی را که سال پیش منتشر شده بودند و طبیعتا واجد شرایط بودند، از لیست آثار قابل بررسی برای جایزه حذف کرد. یکی از آنها کتاب خانم اسپارک بود.

میوریل اسپارک [Muriel Spark] یعنی «صندلی راننده» [The Driver's Seat]

اما اینجا نمی‌توانیم به چیزی فراتر از اثر هنری کوچک اما هنرمندانه خانم اسپارک فکر کنیم. کتابی که همواره از آن به‌عنوان اثر مورد علاقه خود نام برده است. همانطور که مارتین استنارد در زندگینامه میوریل اسپارک می‌گوید: این کار زمانی نوشته شد که اسپارک در اوج قدرت و بی‌پروایی‌اش بود و از طریق آن داستان لیز (زنی بدون نام خانوادگی) را بیان کرد. داستان زنی که در جست‌وجوی کسی است که او را به قتل برساند، که درواقع هم نفسگیر است و هم تکان‌دهنده. ترسیم‌کردن لیز کار سختی است. می‌دانیم که لاغراندام است و حدود پنج فوت و شش اینچ است. احتمالا 29 سال دارد. با این حال 36‌ساله هم می‌زند. نه می‌توان گفت خوش‌چهره است و نه زشت. سبک سفر می‌کند و به چهار زبان تسلط دارد. هرچند که نمی‌دانیم زبان مادری‌اش کدام است. هنگامی که با مردان ملاقات می‌کند آنها را قاتلان احتمالی خود می‌گمارد. وقتی آنها را رد می‌کند به این دلیل نیست که آنها همدم مناسبی برای او نیستند، بلکه به این دلیل که علاقه‌ای به کشته‌شدن توسط آنها ندارد.

معمولا اسپارک این امکان را به ما می‌دهد که از ابتدا بدانیم سرنوشت لیز چه خواهد بود. آنچه مشخص نیست چگونگی رخ‌دادن وقایع است. همانطور که استنارد به درستی می‌گوید این رمان به نوعی شبیه سناریو فیلم‌های جنایی است که به ژانرهای سینمایی دیگر همچون رمانتیک –کمدی و طنز تبدیل می‌شود. شاید از همین منظر است که این کتاب نیز همچون «بهار زندگی دوشیزه جین برودی» به فیلم تبدیل شد.

دختران نحیف
در روزگاری که اکثرا نویسندگان به یک شیوه می‌نویسند جای بسی خوشحالی است که نویسنده‌ای را کشف کنی که تنها به شیوه خود می‌نویسد. میوریل اسپارک زن اسکاتلندی منزوی و تیزبین چنین نویسنده‌ای است. بارزترین ویژگی‌های شخصیتی وی شامل شوخ‌طبعی، شیوایی سخن، صریح‌نویسی و پرهیز هوشیارانه او از احساسات است که چنین ویژگی‌هایی ممکن است به بی‌احساسی کار او ضربه بزند، اما در مورد آثار خانم اسپارک چنین چیزی صدق نمی‌کند. همانطور که از عنوان کتاب پیدا است داستان بیانگر گروهی از دختران است که دغدغه‌شان نسبت به عشق و پول کمتر از دختران داستان گروه ماری مک‌کارتی نیست و داستان به همان اندازه هم طعنه‌آمیز بیان شده است، اما با دیدگاهی متفاوت.

دختران نحیف» [The Girls of Slender Means] میرویل اسپارک

این دختران در بهار 1945 یعنی دقیقا بعد از پیروزی اروپا در عمارت چهار طبقه ادواردین معروف به می آو تیک، در لندن زندگی می‌کردند. این ساختمان چندی پیش از مرکزی خصوصی به خانه‌ای تبدیل شده بود برای دختران نحیف زیر 30 سال که به منظور دنبال‌کردن حرفه‌ای مجبور به زندگی دور از خانواده شده بودند. اکنون پوسیده و متزلزل شده بود. اتاق‌های بزرگ و کهنه آن و پنجره‌های بلندش با قاب‌های تازه تعویض‌شده‌شان شکوه خاصی داشتند. اگرچه دختران هنگام بدخلقی آن را مهمانخانه می‌نامیدند، اما واقعا دوستش داشتند و از اینکه هم خانه و هم باغ پشت یعنی جایی‌که بمبی از زمان جنگ در آنجا منفجر شده بود و طبق گفته‌های فردی مسن که در آن زمان در آن خانه زندگی می‌کرده بمب دیگری هم بدون انفجار برجای مانده بود را به مهمانانشان نشان دهند لذت می‌بردند. دوست داشتند که به مهمان‌ها در مورد بمب دیگر هم بگویند. همیشه موضوع خوبی برای خندیدن بود.

داستان «دختران نحیف» [The Girls of Slender Means] بیانگر دو بازه زمانی است. یکی زمان گذشته یعنی آغاز مقررات و کمبودهای جنگ یعنی زمانی که دختران باشگاه می آو تیک صابون و شکلات مبادله می‌کردند و همگی از یک لباس شب برند شیاپارلی استفاده می‌کردند. و دیگری زمان حالی است که این دختران مدت‌هاست توسط سرنوشت‌های متفاوت خود از یکدیگر جدا شده‌اند. اما در زمان گذشته است که کنش و اوج خشونت داستان رخ می‌دهد. اگرچه هیچ‌یک از دخترانی که در دوران آن تجربه آتشین زندگی کرده بودند، احتمالش نبود که آن را فراموش کنند، اما زمان و فشار زندگی آن را کمرنگ کرد و شاید دیگر هرگز آن را به وضوح به یاد نیاورند.

تحسین‌کنندگان خانم اسپارک، داستان درخشان او یعنی «بهار زندگی دوشیزه جین برودی» را ممکن است نسبت به داستان «دختران نحیف» ضمنی و نامفهوم بدانند. دنبال‌کردن تغییرات ناگهانی زمان کار آسانی نیست و اشعاری که با چنان تاثیر نیشداری نقل می‌کند ممکن است از دیدگاه کسانی که متن اشعاری که از آنها نقل می‌کند را به خاطر نیاورند، چندان مرتبط نباشند. علاوه بر این انتهای کتاب ممکن است به‌نظر کسانی که دیدگاه دینی نسبت به سرنوشت ندارند بیش از حد خودسرانه بیاید، اما کسانی که به‌دنبال ابعاد جدیدی در خوانش خود هستند این کار را جالب‌ترین اثر خانم اسپارک خواهند نامید.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

دختری نوجوان، زیبا و در آستانه‌ بلوغ است و به خاطر فقر خانواده‌اش در یک محله‌ بدنام زندگی می‌کند... خواهرش نیز یک زن بد نام است... با رسیدن به سن بلوغ باید کار خواهر بزرگترش را انجام دهد تا کمک خرج خانواده باشد... پسر یک راهب ریاکار بودایی است... عاشق میدوری می‌شود اما خجالت می‌کشد از اینکه عشقش را به میدوری اظهار کند؛ به‌رغم اینکه همانند سایر همبازیان خود به کار خواهر بزرگتر میدوری آگاه است ...
تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...