زندگی در جعبه رویاسنجی | اعتماد


«رویاها و هنوز هم رویاها» رمان تازه حسین نوروزی‌پور که به تازگی از سوی نشر سیب سرخ منتشر شده، با روایت قصه مردی آغاز می‌شود که بیش از آنکه شاعر باشد، شاعرپیشگی را دوست دارد و بعد، نگاهی اجمالی به تاریخ را. هم‌قدم با زنان و مردانی که هر کدام جداگانه اما همچون پازلی پیوسته، داستان را پیش می‌برند.

رویاها و هنوز هم رویاها حسین نوروزی‌پور

راوی زخم‌خورده رمان در پی عشقی است که مدام آن را گم می‌کند. عشقی که هر بار در گذر زمان ناپدید می‌شود و دوباره بازمی‌گردد. در این رفت‌وآمدهای ذهنی، شخصیت طاهره در داستان شکل می‌گیرد که گویی ارتباط مستقیمی با دستگاه رویاسنجی دانشمندان در کتاب دارد.

راوی در پی پیدا کردن حقیقت و عشق (با این احتمال که راوی شاعر است) بیشتر در پی داستان‌سرایی با افرادی است که همگی گویی از نقشه قتل او پیش از وقوع حادثه آگاهند و بیشتر او را در سمت‌وسویی قرار می‌دهند که گزارش‌ها را کنار هم قرار دهد و در زمانی که هنوز در دستگاه ثبت رویاسنجی ثبت نشده، واقعه رخ دهد.

شخصیت «نویسنده» در داستان در خیر و شر وجودش میان روایت داستان روی لبه تیغ نشسته است. راوی رمان با روایت‌های تودرتوی داستان و کنارهم قرار دادن همه لایه‌های اشخاص، زندگی خود را میان داستان «رویاها و هنوز هم رویاها» کامل می‌کند. با رخدادهای پشت هم راوی پی می‌برد هر چیزی که به وضوح آشکار است، ثبت می‌شود و پشت صحنه‌ای هم انگار دارد.

طاهره تنها فرد در این رمان است که لامکان‌ و زمان است. می‌تواند همه جا حضور داشته باشد و همه او را دیده باشند و در همجواری با طاهره از هم پیشی بگیرند و هر بار در چهره افسونگرش رازی را ببینند. رمان از نظر سوژه و شیوه روایت قابل‌‌تامل است. با بستری که در داستان گشوده می‌شود، در جامعه‌ای سنت‌زده همچون جامعه‌ای که راوی در آن زندگی می‌کند، طاهره انگار عاملی برای زدودن سنت‌هاست؛ سنت‌هایی همچون نشاندن دختران به بلوغ نرسیده بر پای چوبه ‌دار قالی و گره خوردن سرنوشت‌شان با تار و پود قالی و کودک‌همسری.

حسین نوروزی‌پور در رمان «رویاها و هنوز هم رویاها» گونه‌ای استبداد و تناقض را تغییر می‌دهد؛ از طریق فرهنگ زبانی و به‌کار گرفتن سویه‌های گروهی شخصیت‌های داستان که گرفتار خشونت و جعل هویت و بی‌اعتباری‌اند. در واقع شخصیت‌ها آن‌چنان که نشان می‌دهند، نیستند و هر کدام ورای ظاهر خود چیزی را پنهان دارند. به نوعی هر کدام از شخصیت‌ها دچار نوعی محرومیت هستند و گویی همه یک انتخاب پیش‌ِ رو دارند؛ اینکه به نحوی به موجب زیبایی و همراهی طاهره، کمی آرامش یابند؛ اما در این روایت‌ها هیچ کس قهرمان نیست و همه به نوعی دچار غفلتند. زیباگرایی عوام‌گرایانه که بی‌شک راوی داستان را می‌رنجاند و منجر به واقعه‌ای جنون‌آمیز می‌شود که البته با دیدگاه راوی در تضاد است. نگاه مردم‌شناسانه به مولف رمان این امکان را داده است که دست به ساخت وقایع خاص بزند که در زیر پوست شهر جاری هستند. شهر و حاشیه‌هایش که در داستان جا باز می‌کنند با جزییاتی که وارد می‌شود، امضای مولف بر وحشتناک بودن فضای اجتماعی است که در حال واژگون شدن است.

بازتابندگی رمان «رویاها و هنوز هم رویاها» از وضع موجود با روند مشترکی میان همه خرده‌روایت‌های درون رمان همراه می‌شود. شخصیت نویسنده درون متن رمان که گاه چون پیری صاحب منصب و گاهی چون دلالی ظاهر می‌شود و رنج را گاه با دروغ‌پردازی‌ها و خیال‌پردازی‌هایش همراه می‌کند و همه ‌چیز را در کلام می‌کشد و به پیرمرد خنزر پنزری «بوف کور» هم بی‌شباهت نیست. باید فکر کنیم از خلال چه فرآیند پیوسته‌ای، چهره روشنفکر به گونه‌ای که در فرانسه از زولا تا سارتر شکل گرفت و بعد دگردیسی یافت و چگونه جهانی از بدیهیات در جهان داستان جان تازه گرفت. شاید در همین راستا باید ذکر شود که مولف «رویاها و هنوز هم رویاها» دچار سردرگمی در داستان نیست؛ بلکه در خود واقعیت زندگی با آمار، آماری واقعی، بدون اینکه تمام سنگینی بار داستان را بر دوش زبان‌پروری بگذارد، ازشخصیت‌های پیرامون خود در جامعه بهره گرفته است.

از جامعیت جامعه‌ای سخن به میان آورده که حقیقت در آن مبارزه است. تمایلاتی که دچار سرخوردگی می‌شوند و اختلاف فرهنگی و طبقاتی میان شخصیت‌های داستان ملموس است. گاه نویسنده شانس‌هایی به صورت نمادین به کاراکترهایش می‌دهد و بعد با گسست تمایلات در داستان اثرات سرخوردگی در آنها را با هم می‌آمیزد. در واقع مولف رمان با کم ‌و زیاد کردن فاصله میان شخصیت‌ها و عقده‌های مشترک‌شان، محدودیت‌های فکری آدمی را در چرخه مدرن داستان به کار می‌اندازد. نوعی شورش در چرخه باطل. در طبقه‌بندی رقابت میان پیرها و جوان‌ها، راه تجربه شده و نشده. در واقع اصول متحدکننده نسل‌ها را می‌شکند. مولفه‌های خاص یک سوژه خالص را می‌توان در این رمان دید. رمانی که ریشه‌ها و تعلقات یک جامعه را دربر دارد و تحت تاثیر انگیزه‌های خودتخریبی تا جایی پیش می‌رود که ابزاری می‌شود بر قضاوت و پیش‌داوری و شک و ظن و بدگمانی:

«سرم پر بود از تصویر آخرین روز ملاقات من با طاهره، در خیابانی که رهگذران خیس از هوای پاییزی تماشای‌مان می‌کردند. دنیای من، دنیای مردم عادی نبود، دنیایی ورشکسته و از هم گسیخته‌ای بود که نویسنده لجوج و عصبی با آن وضع و حالش که همیشه سیگار بر لب، در قهوه‌خانه نشسته بود، تفسیر کرده بود. تفسیری که از حجم بیان غم و اندوه پر بود. برای همین نسبت به نویسنده، کینه داشتم...»

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...