آدم‌های تک‌افتاده | آرمان ملی


اگر داستان رئالیستی را آینه‌ای برای نمایش واقعیت بدانیم، داستان مدرن انعکاس واقعیت در ذهن ادراک‌کننده است؛ واقعیتی متکثر و قائم‌به‌فرد. نویسنده‌ مجموعه‌داستان «چیدن یال اسب وحشی» [اثر علی صالحی بافقی] در نگارش هشت داستان کوتاه این مجموعه بیش از اینکه هدف برساختن واقعیت را داشته باشد، برداشت خود را از واقعیت بازمی‌نمایاند. به این معنا که توجه خواننده را از جهان بیرون به دنیای تاریک و مبهم ذهن معطوف می‌کند و هزارتوی پررمزوراز ذهن شخصیت‌های داستان را می‌کاود؛ ذهنی که طبق نظریه‌ روانکاوانه‌ فروید از دو بخش خودآگاه و ناخودآگاه تشکیل شده که در اغلب داستان‌های این مجموعه با سیر غیرخطی روایت‌ها و با استفاده از تکنیک‌های سیلان ذهن، بازگشت به گذشته و خواب هویدا می‌شود.

چیدن یال اسب وحشی علی صالحی بافقی

نویسنده در‌ اغلب داستان‌ها زمان را در برهه‌های مختلف به عقب‌وجلو می‌برد و روایت‌هایی به‌هم‌ریخته به خواننده ارائه می‌دهد تا آشفتگی فکری و وضعیت روانی شخصیت‌ها را به نمایش بگذارد. او گاه با تغییر زاویه‌ دید در یک داستان که از مؤلفه‌های مهم داستان مدرن است، خواننده را به مشارکت در برساختن داستان وامی‌دارد و ترتیبی می‌دهد که به ابتکار خویش بخش‌های داستان را کنار هم قرار داده و از دل آنها داستانی معنادار به‌وجود آورد. مشخصا می‌توان به داستان اول این مجموعه اشاره کرد که با تغییر سه نظرگاه و سیری بین گذشته و حال و نیز توصیف یک خواب نمونه‌ کاملی از داستان‌ مدرن به حساب می‌آید.

داستان صحنه‌ یک تصادف است. هنوز یک ساعت از آزادی پنج زندانی نگذشته که چهار نفر از آنان از هستی ساقط می‌شوند. حضور یک اسب در این حادثه زمینه‌ساز هجوم خاطرات به ذهن من‌راویِ این داستان می‌شود و روایت را از نظم و ترتیبی که از یک داستان رئال و خطی انتظار می‌رود، بیرون می‌آورد. گویی راوی پس از آزادی از زندان، با بیان این خاطرات و نیز خوابی که می‌بیند سعی دارد چهار همراه خود را که مردگانی بیش نیستند ترک و سوار بر اسب سیاه داستان، بر ترس‌های خود مهار زده و راهی جایی شود تا در آن آرام گیرد.

در داستان‌های دیگر مجموعه یک واقعه‌ مرکزی اهمیت پیدا نمی‌کند؛ بلکه این تاثیر وقایع است که زندگی شخصیت‌ها را متحول می‌کند. در اغلب داستان‌ها تعارضی که شخصیت با خود یا با دیگران دارد از او انسانی گاه افسرده و منزوی و تک‌افتاده ارائه می‌دهد که آدم‌های اطرافش یا اندک‌اند یا فقط خاطره‌ای هستند که از ناخودآگاه او در خواب‌ها و خاطراتش قد علم می‌کنند. روایت داستان «هات‌داگ» - داستان مردی که بوی گندی تمام زندگی‌اش را فراگرفته - بین خواب و بیداری در رفت‌‌وآمد است و مشکلات روحی شخصیت به مدد رؤیاها و کابوس‌هایش برای خواننده آشکار می‌شود. تکاپو برای یافتن منشأ این بوی آزاردهنده زندگی این مرد را که همسرش را برای مهاجرت همراهی نکرده و همراه سگش و در چاردیواری خانه‌اش در چرخه‌ تکرار تماشای تلویزیون، سیگارکشیدن و چای و قهوه‌نوشیدن و... گرفتار است، متحول می‌کند. یافتن جسد متعفن سگی که همزمان با رفتن همسرش گم شده، همراه مورچه‌ها و کرم‎هایی که توی هم می‌لولند، آن‌هم در کمد اتاق کتابخانه که مأمن همیشگی همسرش بوده، به‌خوبی نمایانگر روان رنجور مرد و زخم التیام‌نیافته‌ روحش است.

داستان‌ «صدای آهن روی آهن»، با رویای یک مرد تنهای دیگر آغاز می‌شود؛ در این رویا اسماعیل با زنش که یک سال از مرگش می‌گذرد، در قطار راهی سرزمینی گرم است. نویسنده در این داستان با استفاده از عناصری چون ترک‌های سقف خانه، سرما و برف، مورچه‌هایی که در خانه‌ قدیمی‌اش در رفت‌وآمدند، حزن‌ و اندوهی را که بر زندگی اسماعیل سایه انداخته، به نمایش می‌گذارد. اسماعیل تا پیش از دریافت نامه‌ بازنشستگی این‌همه را تاب آورده و سرش را با کار و شل‌وسفت‌کردن پیچ‌های ریل راه‌آهن و گاه رؤیاپردازی با زنش، آیجان، گرم کرده. اما نقطه‌ پایانی که بر چهل سال خدمتش در راه‌آهن گذاشته می‌شود او را به آنجا می‌رساند که همچون مجانین به همه‌چیز پشت‌پا بزند. انتقام کور و آتش‌زدن شناسنامه و لباس کار و سوارشدنش بر قطاری که آیجان نیز بر آن سوار است، حکایت از سرخوردگی اسماعیل دارد. این سرخوردگی و رسیدن به پوچی را در دو داستان دیگر این مجموعه - «پدربزرگ لعنتی من» و «ژنرال»- نیز می‌توان دید. پدربزرگی مقتدر که با هزاران امید و آرزو و به شوق بازیافتن اعتبار گذشته‌اش در یک مصاحبه تلویزیونی شرکت می‌کند، پس از بازگشت از برنامه‌ تلویزیونی و فروپاشی وجهه‌ کاری‌اش به اتاقش پناه می‌برد و «مثل یک آب‌میوه‌ ساندیس که تهش را با نی مِک زده باشند جمع می‌شود و تمام می‌شود.» کارمند اداره‌ آگاهیِ داستان «ژنرال» نیز که پیرمردی است ساکن خانه‌ سالمندان، به‌ظاهر دغدغه‌ دیده‌شدن دارد و با استفاده از صفحه‌ حوادث روزنامه و داستان‌‌هایی که سرهم می‌کند به این مهم دست می‌یابد. اما خواننده در خلال داستان درمی‌یابد که دغدغه‌ اصلی او اعتراف و معرفی مقصر اصلیِ مرگ تصادفی همسرش است.

در انتها باید گفت داستان‌های این مجموعه با مضامینی اجتماعی و پیرنگ‌هایی کم‌واقعه، اگرچه در سطح اولیه روایتگر زندگی آدم‌هایی است رنجور و منزوی و آسیب‌دیده، در سطوح زیرین استعاره‌ای است از جهانی بزرگ‌تر و گسترده‌تر از جهان داستان که خواننده‌ را به کشف‌وشهودی لذت‌بخش می‌رساند.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

کتاب جدید کانمن به مقایسه موارد زیادی در تجارت، پزشکی و دادرسی جنایی می‌پردازد که در آنها قضاوت‌ها بدون هیچ دلیل خاصی بسیار متفاوت از هم بوده است... عواملی نظیر احساسات شخص، خستگی، محیط فیزیکی و حتی فعالیت‌های قبل از فرآیند تصمیم‌گیری حتی اگر کاملاً بی‌ربط باشند، می‌توانند در صحت تصمیمات بسیار تاثیر‌گذار باشند... یکی از راه‌حل‌های اصلی مقابله با نویز جایگزین کردن قضاوت‌های انسانی با قوانین یا همان الگوریتم‌هاست ...
لمپن نقشی در تولید ندارد، در حاشیه اجتماع و به شیوه‌های مشکوکی همچون زورگیری، دلالی، پادویی، چماق‌کشی و کلاهبرداری امرار معاش می‌کند... لمپن امروزی می‌تواند فرزند یک سرمایه‌دار یا یک مقام سیاسی و نظامی و حتی یک زن! باشد، با ظاهری مدرن... لنین و استالین تا جایی که توانستند از این قشر استفاده کردند... مائو تسه تونگ تا آنجا پیش رفت که «لمپن‌ها را ذخایر انقلاب» نامید ...
نقدی است بی‌پرده در ایدئولوژیکی شدن اسلامِ شیعی و قربانی شدن علم در پای ایدئولوژی... یکسره بر فارسی ندانی و بی‌معنا نویسی، علم نمایی و توهّم نویسنده‌ی کتاب می‌تازد و او را کاملاً بی‌اطلاع از تاریخ اندیشه در ایران توصیف می‌کند... او در این کتاب بی‌اعتنا به روایت‌های رقیب، خود را درجایگاه دانایِ کل قرار داده و با زبانی آکنده از نیش و کنایه قلم زده است ...
به‌عنوان پیشخدمت، خدمتکار هتل، نظافتچی خانه، دستیار خانه سالمندان و فروشنده وال‌مارت کار کرد. او به‌زودی متوجه شد که حتی «پست‌ترین» مشاغل نیز نیازمند تلاش‌های ذهنی و جسمی طاقت‌فرسا هستند و اگر قصد دارید در داخل یک خانه زندگی کنید، حداقل به دو شغل نیاز دارید... آنها از فرزندان خود غافل می‌شوند تا از فرزندان دیگران مراقبت کنند. آنها در خانه‌های نامرغوب زندگی می‌کنند تا خانه‌های دیگران بی‌نظیر باشند ...
تصمیم گرفتم داستان خیالی زنی از روستای طنطوره را بنویسم. روستایی ساحلی در جنوب شهر حیفا. این روستا بعد از اشغال دیگر وجود نداشت و اهالی‌اش اخراج و خانه‌هایشان ویران شد. رمان مسیر رقیه و خانواده‌اش را طی نیم قرن بعد از نکبت 1948 تا سال 2000 روایت می‌کند و همراه او از روستایش به جنوب لبنان و سپس بیروت و سپس سایر شهرهای عربی می‌رود... شخصیت کوچ‌داده‌شده یکی از ویژگی‌های بارز جهان ما به شمار می‌آید ...