رنگارنگ همچون نقش‌های قالی | الف



رمان «فرشی برای رینا» که ترجمه‌ای است از کتاب (Improvement) برنده‌ی جایزه‌ی پِن-فاکنر در سال 2018، برنده‌ی جایزه‌ی حلقه‌ی منتقدان کتاب آمریکا در حوزه‌ی داستان در سال2017، برنده‌ی جایزه‌ی پِن-مالامود به خاطر داستان‌های کوتاه خلاقانه و چندین و چند جایزه‌ی دیگر در سطح داخلی (ایالات متحده‌ی آمریکا) و بین‌المللی شده است. این کتاب انگلیسی‌زبان به دلیل روبه‌رو شدن با استقبال بسیار خوب خوانندگان و منتقدان به سرعت به زبان‌های دیگر نیز ترجمه شده است. در ایران نیز این رمان خوش‌ساخت و خواندنی با نام «فرشی برای رِینا» با ترجمه‌ی لادن کزازی و به همت نشر قطره ترجمه و منتشر شده است. هر چند که ترجمه‌ی دیگری از این کتاب با نام «بهبود» نیز به فارسی وجود دارد.

فرشی برای رینا (Improvement)

جوآن سیلبر (Joan Silber) نویسنده‌ی رمان و داستان ‌کوتاه آمریکایی، تا کنون هشت کتاب نوشته است که تقریباً همگی آن‌ها در لیست پرفروش‌ترین کتاب‌های انگلیسی‌زبان قرار گرفته‌اند. او که از تکنیک‌های داستان‌کوتاه‌نویسی در خلق رمان‌هایش نیز بسیار بهره می‌برد، ساختارهای رمان و داستان کوتاه را در هم آمیخته و قابلیت‌های هر دو قالب را به کار می‌گیرد. پیش از این دو داستان کوتاه از او در کتاب‌های «سرگذشت دختران» و «هم‌سرایان خیابان کینگزلی» که مجموعه‌هایی هستند از داستان‌های برگزیده‌ی جایزه‌ی اُ. هنری سال‌های 2013 و 2015، به فارسی ترجمه و منتشر شده است.

«فرشی برای رِینا» سه بخش و هشت فصل دارد. راوی داستان گاهی دانای کلی است که به پنهان‌ترین زوایای ذهن شخصیت‌ها نیز دسترسی دارد و گاه تنها سوم شخصی است که از دید خودش داستان را روایت می‌کند. گاهی نیز اول شخص است؛ زنی آمریکایی و مادری مجرد و تنها به نام رِینا که معمولاً سیلان ذهنی و گفتگوی درونی گسترده و عمیقی را تجربه می‌کند: «البته که متوجه جنون نهفته در پس تصمیمم بودم. مانند مردان قبیله‌ای که برای حفاطت از مرگ، قربانی می‌دادند، من هم تصور می‌کردم با پول می‌توانم همه چیز را به حالت سابق باز گردانم. با کسی در این مورد صحبتی نکرده بودم. نمی‌خواستم نظر دیگران را بدانم. این راز متعلق به خودم بود، ایمانی که خود آفریده بودمش. در محل کار دایماً تلفنم را چک می‌کردم- صفحه‌ی موبایلم همچنان مانند محرابی خلوت و تاریک بود که من با آن مناجات می‌کردم، "زود باش دیگه؛ هنوز هم هیچی؟"، "خواهش می‌کنم." این کار من از لابه‌های خیلی از آدم‌ها عجیب‌تر نبود که برای رسیدن به یک معشوقه تمنا می‌کنند، من تنها به دنبال یک خریدار بودم.»

زمان داستان‌های این رمان بیشتر معاصر است اما گاه راوی نقب‌هایی به گذشته و کودکی شخصیت‌ها نیز می‌زند و به این ترتیب سال‌های دهه‌های میانی و پایانی قرن بیستم نیز در خلق داستان‌های بدیع این رمان نقش پررنگی دارند. جغرافیای داستان‌ها نیز بسیار متنوع است؛ از ایالت‌های مختلف آمریکا گرفته تا برلین شرقی و غربی در اروپا و شهرهای آسیایی استانبول و کاپادوکیا در کشور ترکیه را در بر می‌گیرد: «عمه‌ی من درست چنین آدمی بود. حدوداً بیست سال داشت که به استانبول رفت و با فرش‌فروشی خوش‌قیافه از اهالی کاپادوکیا آشنا شد. در آن زمان، دانشجوی رشته‌ی ادبیات باستانی یونان و روم بود و طبعاً سوالات زیادی برای پرسیدن و نظرات فراوانی برای اظهار کردن داشت. فرش‌فروش آرام و زیرک بود و روزش به صحبت با مسافران می‌گذشت. با خود فکر می‌کرد دیگر حرف مشترکی با دختران ترک ندارد و از همین رو شیفته‌ی گفت‌وگوهای سرسری و بی‌قید عمه‌ام شده بود. هنگامی که دوستانش به یونان بازگشتند، او ماند و به زندگی با آن مرد ادامه داد. درست سال 1970 بود.»

«فرشی برای رِینا» زندگی انسان‌های مختلفی را در داستان‌هایی به هم پیوسته روایت می‌کند که شاید در ظاهر ربطی به هم ندارند اما اتفاقات زندگی هر کدام و عکس‌العمل‌هایی که در مواجهه با این پیشامدها اتخاذ می‌کنند، نه تنها زندگی خودشان و اطرافیان‌شان که زندگی بسیاری دیگر از انسان‌ها در شهرها و کشورها و حتی قاره‌های دیگر را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. گویی این رمان در راستای اثبات نظریه‌ی «اثر پروانه‌ای» ریاضیدان و هواشناس آمریکایی ادوارد لورنتس (Edward Lorenz) به وجود آمده است: «آیا بال‌زدن پروانه‌ای در برزیل می‌تواند باعث ایجاد تندباد در تگزاس شود؟» جوآن سیلبر، شخصیت‌های مختلفی را از جغرافیا و تاریخ‌های مختلف کنار یکدیگر قرار می‌دهد و از تاثیرات نوع زندگی هر یک بر حال و آینده‌ی دیگران می‌گوید. شخصیت‌هایی که حتی نوع نگاه و فلسفه‌ی زندگی‌شان نیز به طور دائم در حال کنش و برهم‌کنش است. آدم‌هایی که با وجود تکرار شکست و پیروزی در زندگی‌هاشان، همچنان خود را با شرایط محیط وفق می‌دهند و هم‌چنان به دنبال بهود شرایط زندگی خویش‌اند.

داستان‌های درهم بافته شده و متصل این رمان یادآور فرش یکپارچه‌ای است که هر گوشه‌اش نقشی و طرحی دارد و گویی مستقل از اطرافش هم می‌تواند دیده شود اما آنچه به این مجموعه نقش‌های پراکنده و در عین حال متصل و مربوط، هویت می‌دهد، تعامل این نقوش با هم و در کنار هم دیده شدن‌شان است.

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

بابا که رفت هوای سیگارکشیدن توی بالکن داشتم. یواشکی خودم را رساندم و روشن کردم. یکی‌دو تا کام گرفته بودم که صدای مامانجی را شنیدم: «صدف؟» تکان خوردم. جلو در بالکن ایستاده بود. تا آمدم سیگار را بیندازم، گفت: «خاموش نکنْ‌نه، داری؟ یکی به من بده... نویسنده شاید خواسته است داستانی «پسامدرن» بنویسد، اما به یک پریشانی نسبی رسیده است... شهر رشت این وقت روز، شیک و ناهارخورده، کاری جز خواب نداشت ...
فرض کنید یک انسان 500، 600سال پیش به خاطر پتکی که به سرش خورده و بیهوش شده؛ این ایران خانم ماست... منبرها نابود می‌شوند و صدای اذان دیگر شنیده نمی‌شود. این درواقع دید او از مدرنیته است و بخشی از جامعه این دید را دارد... می‌گویند جامعه مدنی در ایران وجود ندارد. پس چطور کورش در سه هزار سال قبل می‌گوید کشورها باید آزادی خودشان را داشته باشند، خودمختار باشند و دین و اعتقادات‌شان سر جایش باشد ...
«خرد»، نگهبانی از تجربه‌هاست. ما به ویران‌سازی تجربه‌ها پرداختیم. هم نهاد مطبوعات را با توقیف و تعطیل آسیب زدیم و هم روزنامه‌نگاران باتجربه و مستعد را از عرصه کار در وطن و یا از وطن راندیم... کشور و ملتی که نتواند علم و فن و هنر تولید کند، ناگزیر در حیاط‌خلوت منتظر می‌ماند تا از کالای مادی و معنوی دیگران استفاده کند... یک روزی چنگیز ایتماتوف در قرقیزستان به من توصیه کرد که «اسب پشت درشکه سیاست نباش. عمرت را در سیاست تلف نکن!‌» ...
هدف اولیه آموزش عمومی هرگز آموزش «مهارت‌ها» نبود... سیستم آموزشی دولت‌های مرکزی تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا توده‌ها را در مدارس ابتدایی زیر کنترل خود قرار دهند، زیرا نگران این بودند که توده‌های «سرکش»، «وحشی» و «از لحاظ اخلاقی معیوب» خطری جدی برای نظم اجتماعی و به‌علاوه برای نخبگان حاکم به شمار روند... اما هدف آنها همان است که همیشه بوده است: اطمینان از اینکه شهروندان از حاکمان خود اطاعت می‌کنند ...
کتاب جدید کانمن به مقایسه موارد زیادی در تجارت، پزشکی و دادرسی جنایی می‌پردازد که در آنها قضاوت‌ها بدون هیچ دلیل خاصی بسیار متفاوت از هم بوده است... عواملی نظیر احساسات شخص، خستگی، محیط فیزیکی و حتی فعالیت‌های قبل از فرآیند تصمیم‌گیری حتی اگر کاملاً بی‌ربط باشند، می‌توانند در صحت تصمیمات بسیار تاثیر‌گذار باشند... یکی از راه‌حل‌های اصلی مقابله با نویز جایگزین کردن قضاوت‌های انسانی با قوانین یا همان الگوریتم‌هاست ...