درباره مجموعه داستان «نقطه»، نوشته آذردخت بهرامی | اعتماد


«نقطه»، تازه‌ترین اثر آذردخت بهرامی، شامل شش داستان کوتاه است که بین سال‌های 80 تا 96 نوشته و در زمستان 1398 توسط نشر چشمه منتشر شده است. موضوع محوری داستان‌های این مجموعه روابط زناشویی است؛ روابطی با چالش‌های زیاد که به‌ نظر می‌رسد بهرامی با زیروبم آن‌ آشناست و چالش‌هایش را به‌خوبی می‌شناسد؛ شناختی که می‌توان آن را در جزییات دقیقی که داستان‌ها به‌کمک آن طراحی و نوشته شده است، مشاهده کرد.

نقطه روی آدم‌های اشتباهی آذردخت بهرامی

داستان‌های این مجموعه روایتگر وجوه مختلف روابطی شکننده و آسیب‌پذیر است که روی خطی باریک بین عشق و بی‌وفایی حرکت می‌کنند؛ خطی که با ظرافت، دروغ و اعتماد را از هم جدا می‌کند. روابطی که اغلب آدم‌های دو طرف آن اشتباهی‌اند و خودشان هم نمی‌دانند آن‌جا چه می‌کنند و از این رابطه چه می‌خواهند. نگاه نویسنده به این موضوعات و تمهیداتی که به کار گرفته تا شکنندگی روابط و اشتباه بودن آدم‌های آن را ترسیم کند قابل توجه است.

داستان «نقطه» از حسادت و عدم صداقت بین زن و شوهر می‌گوید و عمده وزن آن به دوش گفت‌وگوی زن و مرد در یک ماشین است؛ فضای بسته‌ای که در ایجاد حس التهاب و نمایش بحرانی که این رابطه را فراگرفته، موثر است. در آغاز این داستان، نویسنده در پانویس اشاره می‌کند که «رعایت نکردن علایم سجاوندی در این داستان عمدی است»؛ تمهیدی در جهت ساختن ریتم و لحن داستان و همان فضای ملتهب، که با موضوع و درونمایه داستان هماهنگی چشمگیری برقرار کرده است.

داستان «شوهران نازنین»، که از عنوانش هم می‌توان حدس زد، از بی‌وفایی می‌گوید. این بار فضایی که نویسنده برای روایت داستانش انتخاب کرده یک باشگاه زنانه است و باز هم بیشترین بار پیشبرد داستان روی دوش گفت‌وگوهاست. آذردخت بهرامی هم گفت‌وگونویس خوبی است و هم در ساختن فضاها و صحنه‌های خاص و مرتبط با موضوع و درونمایه داستان‌هایش (مثل مهمانی و باشگاه و آرایشگاه) اغلب استادانه عمل می‌کند. در داستان‌های این مجموعه با روابطی آسیب‌پذیر روبه‌روییم که نویسنده برای به تصویر کشیدن آن، با ظرافت از گفت‌وگو و فضاسازی بهره گرفته است. بهرامی به کمک دیالوگ، خود را از قضاوت کردن هرکدام از طرفین ماجرا و رفتارهای‌شان کنار می‌کشد و تا جای ممکن همچون دوربینی اتفاقات را از خلال همین گفت‌وگوها روایت می‌کند و تصویری را می‌سازد که خواننده به‌واسطه دیدن آن با پرسش‌های زیادی روبه رو شود.

داستان‌های دیگر این مجموعه هم در فضاهایی بسته روایت می‌شوند. به‌رغم روساخت ساده و طنزآلود زبان، که از ویژگی‌های مهم داستان‌های بهرامی است، فضا همواره ملتهب است و بی‌وفایی و بی‌اعتمادی همواره محتمل. این بی‌اعتمادی در کوتاه‌ترین داستان این مجموعه هم نمود دارد. داستانی که شاید به نوعی بتوان آن را از لحاظ موضوع و درونمایه، نماینده داستان‌های دیگر و بیانیه‌ای برای معرفی‌شان به حساب آورد؛ داستان «25 کلمه». «از شرکتِ ارتباط سالم تماس می‌گیرم. ماه پیش همسر شما دستگاه شنود از ما خریده. شما نمی‌خواید یه جی‌پی‌اس از ما بخرید که کنترلش کنید؟» این داستان بیست‌وپنج کلمه‌ای به‌خوبی نشان می‌دهد، وقتی از مجموعه داستان «نقطه» حرف می‌زنیم، دقیقا از چه حرف می‌زنیم. داستان‌های این مجموعه همچون دستگاه شنودی است که گفت‌وگوهای درون و بیرون خانه را ضبط و در قالب کلمه و داستان برای خواننده پخش می‌کند. 

یکی از بهترین داستان‌های این مجموعه که موضوع اصلی آن همان بی‌وفایی و بی‌اعتمادی است، داستانِ «سکوت» است که در آن بحران‌های روابط زناشویی، زوج را در وضعیتی پیچیده و وابسته به هم قرار داده که نتیجه نهایی آن قتل است. التهاب این داستان با توجه به تم جنایی آن نسبت به داستان‌های دیگر این مجموعه بیشتر است. در این داستان راوی اول شخص است و باز هم انتخاب نویسنده گفت‌وگوهایی است که این بار در سکوت پیش می‌روند و خواننده از خلال تک‌گویی‌های درونی راوی به اتفاقاتی که افتاده پی می‌برد و معمای داستان برایش حل می‌شود. راوی قربانی بی‌وفایی است و وقتی به جایی می‌رسد که دیگر کاری از دستش برنمی‌آید، افسوس حرف‌هایی را می‌خورد که زده و سکوتی که نکرده: «اصغر اهل دروغ نبود، ولی خیلی چیزها را نمی‌گفت.»... «حالا گاهی به سرم می‌زند به تلافی همه قهرهایش روزه سکوت بگیرم.» 

«هلاکوییسم» -‌ آخرین داستان مجموعه- نقدی است بر نوعی رویکرد برای رویارویی با بحران‌های روابط زناشویی و توسل غیرحضوری به مشاوری که ساکن ایران نیست. البته باز هم نویسنده این رویکرد را قضاوت نمی‌کند و فقط از آن تصویری آمیخته به طنز پیش روی خواننده می‌گذارد. در نهایت حرف اصلی همان حرف سایر داستان‌هاست؛ درونمایه‌ای که فقط در روابط زناشویی اهمیت ندارد و می‌توان آن را به روابط اجتماعی هم بسط داد؛ اینکه پنهان‌کاری راه به جایی نمی‌برد؛ مگر به بی‌اعتمادی و بی‌وفایی. 

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

پس از ۲۰ سال به موطن­‌شان بر می­‌گردند... خود را از همه چیز بیگانه احساس می‌­کنند. گذشت روزگار در بستر مهاجرت دیار آشنا را هم برای آنها بیگانه ساخته است. ایرنا که که با دل آکنده از غم و غصه برگشته، از دوستانش انتظار دارد که از درد و رنج مهاجرت از او بپرسند، تا او ناگفته‌­هایش را بگوید که در عالم مهاجرت از فرط تنهایی نتوانسته است به کسی بگوید. اما دوستانش دلزده از یک چنین پرسش­‌هایی هستند ...
ما نباید از سوژه مدرن یک اسطوره بسازیم. سوژه مدرن یک آدم معمولی است، مثل همه ما. نه فیلسوف است، نه فرشته، و نه حتی بی‌خرده شیشه و «نایس». دقیقه‌به‌دقیقه می‌شود مچش را گرفت که تو به‌عنوان سوژه با خودت همگن نیستی تا چه رسد به اینکه یکی باشی. مسیرش را هم با آزمون‌وخطا پیدا می‌کند. دانش و جهل دارد، بلدی و نابلدی دارد... سوژه مدرن دنبال «درخورترسازی جهان» است، و نه «درخورسازی» یک‌بار و برای همیشه ...
همه انسان‌ها عناصری از روباه و خارپشت در خود دارند و همین تمثالی از شکافِ انسانیت است. «ما موجودات دوپاره‌ای هستیم و یا باید ناکامل بودن دانشمان را بپذیریم، یا به یقین و حقیقت بچسبیم. از میان ما، تنها بااراده‌ترین‌ها به آنچه روباه می‌داند راضی نخواهند بود و یقینِ خارپشت را رها نخواهند کرد‌»... عظمت خارپشت در این است که محدودیت‌ها را نمی‌پذیرد و به واقعیت تن نمی‌دهد ...
در کشورهای دموکراتیک دولت‌ها به‌طور معمول از آموزش به عنوان عاملی ثبات‌بخش حمایت می‌کنند، در صورتی که رژیم‌های خودکامه آموزش را همچون تهدیدی برای پایه‌های حکومت خود می‌دانند... نظام‌های اقتدارگرای موجود از اصول دموکراسی برای حفظ موجودیت خود استفاده می‌کنند... آنها نه دموکراسی را برقرار می‌کنند و نه به‌طور منظم به سرکوب آشکار متوسل می‌شوند، بلکه با برگزاری انتخابات دوره‌ای، سعی می‌کنند حداقل ظواهر مشروعیت دموکراتیک را به دست آورند ...
نخستین، بلندترین و بهترین رمان پلیسی مدرن انگلیسی... سنگِ ماه، در واقع، الماسی زردرنگ و نصب‌شده بر پیشانی یک صنمِ هندی با نام الاهه ماه است... حین لشکرکشی ارتش بریتانیا به شهر سرینگاپاتام هند و غارت خزانه حاکم شهر به وسیله هفت ژنرال انگلیسی به سرقت رفته و پس از انتقال به انگلستان، قرار است بر اساس وصیت‌نامه‌ای مکتوب، به دخترِ یکی از اعیان شهر برسد ...