درباره مجموعه داستان «نقطه»، نوشته آذردخت بهرامی | اعتماد


«نقطه»، تازه‌ترین اثر آذردخت بهرامی، شامل شش داستان کوتاه است که بین سال‌های 80 تا 96 نوشته و در زمستان 1398 توسط نشر چشمه منتشر شده است. موضوع محوری داستان‌های این مجموعه روابط زناشویی است؛ روابطی با چالش‌های زیاد که به‌ نظر می‌رسد بهرامی با زیروبم آن‌ آشناست و چالش‌هایش را به‌خوبی می‌شناسد؛ شناختی که می‌توان آن را در جزییات دقیقی که داستان‌ها به‌کمک آن طراحی و نوشته شده است، مشاهده کرد.

نقطه روی آدم‌های اشتباهی آذردخت بهرامی

داستان‌های این مجموعه روایتگر وجوه مختلف روابطی شکننده و آسیب‌پذیر است که روی خطی باریک بین عشق و بی‌وفایی حرکت می‌کنند؛ خطی که با ظرافت، دروغ و اعتماد را از هم جدا می‌کند. روابطی که اغلب آدم‌های دو طرف آن اشتباهی‌اند و خودشان هم نمی‌دانند آن‌جا چه می‌کنند و از این رابطه چه می‌خواهند. نگاه نویسنده به این موضوعات و تمهیداتی که به کار گرفته تا شکنندگی روابط و اشتباه بودن آدم‌های آن را ترسیم کند قابل توجه است.

داستان «نقطه» از حسادت و عدم صداقت بین زن و شوهر می‌گوید و عمده وزن آن به دوش گفت‌وگوی زن و مرد در یک ماشین است؛ فضای بسته‌ای که در ایجاد حس التهاب و نمایش بحرانی که این رابطه را فراگرفته، موثر است. در آغاز این داستان، نویسنده در پانویس اشاره می‌کند که «رعایت نکردن علایم سجاوندی در این داستان عمدی است»؛ تمهیدی در جهت ساختن ریتم و لحن داستان و همان فضای ملتهب، که با موضوع و درونمایه داستان هماهنگی چشمگیری برقرار کرده است.

داستان «شوهران نازنین»، که از عنوانش هم می‌توان حدس زد، از بی‌وفایی می‌گوید. این بار فضایی که نویسنده برای روایت داستانش انتخاب کرده یک باشگاه زنانه است و باز هم بیشترین بار پیشبرد داستان روی دوش گفت‌وگوهاست. آذردخت بهرامی هم گفت‌وگونویس خوبی است و هم در ساختن فضاها و صحنه‌های خاص و مرتبط با موضوع و درونمایه داستان‌هایش (مثل مهمانی و باشگاه و آرایشگاه) اغلب استادانه عمل می‌کند. در داستان‌های این مجموعه با روابطی آسیب‌پذیر روبه‌روییم که نویسنده برای به تصویر کشیدن آن، با ظرافت از گفت‌وگو و فضاسازی بهره گرفته است. بهرامی به کمک دیالوگ، خود را از قضاوت کردن هرکدام از طرفین ماجرا و رفتارهای‌شان کنار می‌کشد و تا جای ممکن همچون دوربینی اتفاقات را از خلال همین گفت‌وگوها روایت می‌کند و تصویری را می‌سازد که خواننده به‌واسطه دیدن آن با پرسش‌های زیادی روبه رو شود.

داستان‌های دیگر این مجموعه هم در فضاهایی بسته روایت می‌شوند. به‌رغم روساخت ساده و طنزآلود زبان، که از ویژگی‌های مهم داستان‌های بهرامی است، فضا همواره ملتهب است و بی‌وفایی و بی‌اعتمادی همواره محتمل. این بی‌اعتمادی در کوتاه‌ترین داستان این مجموعه هم نمود دارد. داستانی که شاید به نوعی بتوان آن را از لحاظ موضوع و درونمایه، نماینده داستان‌های دیگر و بیانیه‌ای برای معرفی‌شان به حساب آورد؛ داستان «25 کلمه». «از شرکتِ ارتباط سالم تماس می‌گیرم. ماه پیش همسر شما دستگاه شنود از ما خریده. شما نمی‌خواید یه جی‌پی‌اس از ما بخرید که کنترلش کنید؟» این داستان بیست‌وپنج کلمه‌ای به‌خوبی نشان می‌دهد، وقتی از مجموعه داستان «نقطه» حرف می‌زنیم، دقیقا از چه حرف می‌زنیم. داستان‌های این مجموعه همچون دستگاه شنودی است که گفت‌وگوهای درون و بیرون خانه را ضبط و در قالب کلمه و داستان برای خواننده پخش می‌کند. 

یکی از بهترین داستان‌های این مجموعه که موضوع اصلی آن همان بی‌وفایی و بی‌اعتمادی است، داستانِ «سکوت» است که در آن بحران‌های روابط زناشویی، زوج را در وضعیتی پیچیده و وابسته به هم قرار داده که نتیجه نهایی آن قتل است. التهاب این داستان با توجه به تم جنایی آن نسبت به داستان‌های دیگر این مجموعه بیشتر است. در این داستان راوی اول شخص است و باز هم انتخاب نویسنده گفت‌وگوهایی است که این بار در سکوت پیش می‌روند و خواننده از خلال تک‌گویی‌های درونی راوی به اتفاقاتی که افتاده پی می‌برد و معمای داستان برایش حل می‌شود. راوی قربانی بی‌وفایی است و وقتی به جایی می‌رسد که دیگر کاری از دستش برنمی‌آید، افسوس حرف‌هایی را می‌خورد که زده و سکوتی که نکرده: «اصغر اهل دروغ نبود، ولی خیلی چیزها را نمی‌گفت.»... «حالا گاهی به سرم می‌زند به تلافی همه قهرهایش روزه سکوت بگیرم.» 

«هلاکوییسم» -‌ آخرین داستان مجموعه- نقدی است بر نوعی رویکرد برای رویارویی با بحران‌های روابط زناشویی و توسل غیرحضوری به مشاوری که ساکن ایران نیست. البته باز هم نویسنده این رویکرد را قضاوت نمی‌کند و فقط از آن تصویری آمیخته به طنز پیش روی خواننده می‌گذارد. در نهایت حرف اصلی همان حرف سایر داستان‌هاست؛ درونمایه‌ای که فقط در روابط زناشویی اهمیت ندارد و می‌توان آن را به روابط اجتماعی هم بسط داد؛ اینکه پنهان‌کاری راه به جایی نمی‌برد؛ مگر به بی‌اعتمادی و بی‌وفایی. 

................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

شور جوانی در این اثر بیشتر از سایر آثارش وجود دارد و شاید بتوان گفت، آسیب‌شناسی دوران جوانی به معنای کلی کلمه را نیز در آن بشود دید... ابوالمشاغلی حیران از کار جهان، قهرمانی بی‌سروپا و حیف‌نانی لاف‌زن با شهوت بی‌پایانِ سخن‌پردازی... کتابِ زیستن در لحظه و تن‌زدن از آینده‌هایی است که فلاسفه اخلاق و خوشبختی، نسخه‌اش را برای مخاطبان می‌پیچند... مدام از کارگران حرف می‌زنند و استثمارشان از سوی کارفرما، ولی خودشان در طول عمر، کاری جدی نکرده‌اند یا وقتی کارفرما می‌شوند، به کل این اندرزها یادشان می‌رود ...
هرگاه عدالت بر کشوری حکمفرما نشود و عدل و داد جایگزین جور و بیداد نگردد، مردم آن سرزمین دچار حمله و هجوم دشمنان خویش می‌گردند و آنچه نپسندند بر آنان فرو می‌ریزد... توانمندی جز با بزرگمردان صورت نبندد، و بزرگمردان جز به مال فراهم نشوند، و مال جز به آبادانی به دست نیاید، و آبادانی جز با دادگری و تدبیر نیکو پدید نگردد... اگر این پادشاه هست و ظلم او، تا یک سال دیگر هزار خرابه توانم داد... ای پدر گویی که این ملک در خاندان ما تا کی ماند؟ گفت: ای پسر تا بساط عدل گسترده باشیم ...
دغدغه‌ی اصلی پژوهش این است: آیا حکومت می‎تواند هم دینی باشد و هم مشروطه‎گرا؟... مراد از مشروطیت در این پژوهش، اصطلاحی‌ست در حوزه‌ی فلسفه‌ی حقوق عمومی و نه دقیقاً آن اصطلاح رایج در مشروطه... حقوق بشر ناموس اندیشه‌ی مشروطه‎گرایی و حد فاصلِ دیکتاتوری‎های قانونی با حکومت‎های حق‎بنیاد است... حتی مرتضی مطهری هم با وجود تمام رواداری‎ نسبی‎اش در برابر جمهوریت و دفاعش از مراتبی از حقوق اقلیت‎ها و حق ابراز رأی و نظر مخالفان و نیز مخالفتش با ولایت باطنی و اجتماعی فقها، ذیل گروهِ مشروعه‎خواهان قرار دارد ...
خودارتباطی جمعی در ایران در حال شکل‌گیری ست و این از دید حاکمیت خطر محسوب می‌شود... تلگراف، نهضت تنباکو را سرعت نداد، اساسا امکان‌پذیرش کرد... رضاشاه نه ایل و تباری داشت، نه فره ایزدی لذا به نخبگان فرهنگی سیاسی پناه برد؛ رادیو ذیل این پروژه راه افتاد... اولین کارکرد همه رسانه‌های جدید برای پادشاه آن بود که خودش را مهم جلوه دهد... شما حاضرید خطراتی را بپذیرید و مبالغی را پرداخت کنید ولی به اخباری دسترسی داشته باشید که مثلا در 20:30 پخش نمی‌شود ...
از طریق زیبایی چهره‌ی او، با گناه آشنا می‌شود: گناهی که با زیبایی ظاهر عجین است... در معبد شاهد صحنه‌های عجیب نفسانی است و گاهی نیز در آن شرکت می‌جوید؛ بازدیدکنندگان در آنجا مخفی می‌شوند و به نگاه او واقف‌اند... درباره‌ی لزوم ریاکاربودن و زندگی را بازی ساده‌ی بی‌رحمانه‌ای شمردن سخنرانی‌های بی‌شرمانه‌ای ایراد می‌کند... ادعا کرد که این عمل جنایتکارانه را به سبب «تنفر از زیبایی» انجام داده است... ...