سالی که «داستان »ها داشت | اعتماد
چند روز به پایان سال 1402 باقی مانده است. طی سال گذشته تلاش کردیم داستان‌های تازه منتشرشده را مرورکنیم. گاهی با نویسنده گفت‌وگو کردیم و گاهی به نقد و معرفی پرداختیم. هرچند اولویت ما تالیف بود اما ترجمه‌ها را نیز از قلم نینداختیم. بین داستان‌ها گاهی به معرفی ناداستان‌ها هم روی آوردیم و گاهی کتاب‌های پژوهشی در حوزه داستان و ادبیات را نیز مد نظر قرار دادیم. حالا در روزهایی که به استقبال سال نو می‌رویم، مرور مختصری بر کتاب‌هایی داریم که یا کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، یا فرصتی برای معرفی آنها پیدا نکردیم، کتاب‌هایی که می‌تواند توشه خوبی برای تعطیلات نوروز 1403 باشد. تعداد این کتاب‌ها کم نیست.
البته بیرون از این فهرست کوتاه کتاب‌های دیگری هم هست که هفته گذشته منتشر شده؛ مانند مجموعه داستان‌های کوتاه رضا فرخ‌فال به نام «جشن جایی دیگر - داستان‌ها و مقامه داستان‌ها» یا قرار است هفته آینده منتشر شود مانند «اردوی زمستانی» نوشته امانوئل کارِر، ترجمه ابوالفضل‌الله‌دادی.
«می؛ شب‌های ایزیس کوپیا»
نوشته واسینی اعرج، ترجمه شکوه حسینی
نخستین رمان عربی درباره زندگی نویسنده بزرگ مصری «می زیاده» است. روایتی از دست‌نوشته‌ای گمشده می که در آسایشگاه روانی عصفوریه نوشت؛ سفر سخت روایت سفر راوی در بیغوله‌ها، کپرها و کلبه‌هایی در دامنه کوه‌ها، معابد، بیمارستان‌ها و دیوانه‌خانه‌ها به دنبال یادداشت‌های گمشده می. همه شخصیت‌های نامی عرب اوایل قرن بیستم اینجا جمع شده‌اند و می در میانه روشنفکرانی است که به رغم ادعاهای‌شان متحجرند.
«شاه کابل و مطرب خرابات»
به کوشش فروزان امیری و محمد راغب
داستان‌نویسی زنان در افغانستان با ماگه رحمانی (متولد ۱۳۰۳ش.) و انتشار اولین داستان کوتاه زنان در سال ۱۳۲۷ش. آغاز شد و ظهور نویسندگانی چون سپوژمی زریاب (متولد ۱۳۲۹ش.)، مریم محبوب (متولد ۱۳۳۴ش.) و پروین پژواک (متولد ۱۳۴۵ش.) فصل تازه‌ای در ادبیات داستانی زنان افغانستان گشود. پس از وقفه‌ای در دهه هشتاد، داستان‌نویسی زنان در افغانستان جان تازه‌ای گرفت و موجی از نویسندگان به وضعیت زنان و مسائل جاری این کشور مانند جنگ، خشونت‌های خانوادگی، زن آزاری، ازدواج‌های اجباری، خودسوزی و… پرداختند. اما با سیطره دوباره طالبان بر افغانستان در تابستان ۱۴۰۰ و به حاشیه رانده شدن زنان از اجتماع، آینده نامشخصی پیش روی مردم افغانستان است. همین تغییر اوضاع زندگی زنان زیر چتر سیاه طالبان و چیرگی دوباره تاریکی بر سرنوشت مردمان انگیزه جمع‌آوری و انتشار این کتاب بوده است. از میان داستان‌هایی که امکان گردآوری‌شان وجود داشته، با توجه به معیارهای کیفی و نیز اینکه پیش‌تر در ایران چاپ نشده باشند، آثاری از مریم محبوب، پروین پژواک، حمیرا قادری، شیما قاضی‌زاده، وسیمه بادغیسی، زاهده امینی، زهرا رحیمی، سمیه فصیحی و فروزان امیری در بازبینی برگزیده شدند. این مجموعه شامل داستان‌های زنانی است از هرات، بادغیس، فاریاب، کابل و… که چه در افغانستان مانده‌اند چه به ایران، اروپا یا کانادا مهاجرت کرده‌اند، زبان‌شان زبان دل ماست.
«رگ قلع»
نوشته منیرالدین بیروتی
داستان نویسنده‌ای است که مرزهای بین واقعیت و خیال را گُم کرده، یا بهتر، مرزی میان واقعیت و خیال نمی‌بیند. هرچه واقعی است خیالی می‌نماید و هرچه خیالی است واقعی. همین است که خودِ خویش را در رمانی که دارد بازنویسی می‌کند غرق شده می‌یابد و تا آن جا پیش می‌رود که دیگر نمی‌داند کی شخصیت رمانِ خود است و کی شخصیتِ واقعی زندگی‌اش، و حتی وقتی به عنوان نویسنده در متن دخالت می‌کند پیدا نیست که شخصیتی است درون متن یا بیرون از آن.
«عشق در تبعید»
نوشته بها طاهر، ترجمه رحیم فروغی
رمان، داستان انحلال تمام احتمالات خوشایند جهان، و به ویژه خاورمیانه است. پرسش این است: چرا تمام آن اتفاقاتِ نویدبخش، حتی اتفاق عشق، عقیم افتادند؟ در این کتاب به تماشای دومینوی ناکامی‌های متقاطع و متداخل می‌نشینیم و می‌بینیم که چگونه داشته‌ها و ساخته‌های فردی و اجتماعی ناگهان فرو می‌ریزند. بهاء طاهر در این رمان، که نیمه نخست دهه ۱۹۸۰ نوشته شده و سال ۱۹۹۵ به زبان عربی منتشر شده است، پیدایش و رشد بنیادگرایانی چون داعش و دیگران را پیش‌بینی کرده و روند عقب‌گرد نوگرایی نوپدید خاورمیانه را نشان داده است. او سال‌ها پیش نقشه سیاسی امروز منطقه را با کنکاش و تحلیل نشانه‌های موجود آن روزها، رسم کرده و پیش چشم خوانندگان گذاشته است. حالا ما این امکان را داریم که با خواندن عشق در تبعید، پیش‌بینی نویسنده را با واقعیتِ روی داده بسنجیم و بر پیش‌بینی‌اش آفرین بگوییم.
«فرار بی‌فرجام»
نوشته یوزف روت، ترجمه علی اسدیان
داستان سرگشتگی انسان اروپایی است در سال‌های میان دو جنگ جهانی، سال‌هایی مملو از دلخوشی جوامعی جنگ‌دیده به صلحی که به اندازه همین دلخوشی دستخوش تزلزل بود، سال‌هایی سرشار از تن‌دادن به ارزش‌هایی جعلی و هنجارهایی توخالی و نیز تردید در این‌همه، تردید در آرمانخواهی متعالی اصحاب تمدن که گویی به هوای ازیادبردن مصائب جنگ و انقلاب سر در برف کرده بودند و هیچ نمی‌دیدند و گمان می‌بردند که خود نیز به چشم هیچ‌کس نمی‌آیند. یوزف روت گریز شیداوار قهرمان خود، فرانتس توندا، را دستمایه نقدی باریک‌بینانه بر جامعه اروپایی قرار می‌دهد و ضمن نقل فراز و فرود زندگی توندا در این سرگشتگی بی‌پایان، با بیانی پروست‌وار به واکاوی مه‌آلودترین رویاهای آدمی می‌پردازد- صلح، نیکبختی، رفاه و عشق.
«شب بازی»
نوشته مجتبی تقوی‌زاد
داستان بلندِ ماجرامحوری است که تا آخرین صفحه مخاطب را منتظر نگه می‌دارد تا پایان را نشان دهد. نوشتن این داستان هفت سال طول کشیده است. حامد پناهی قاضی دادگستری در ابتدای دهه هفتاد با یک پرونده قتل مواجه می‌شود. پرونده‌ای که پیش از ارجاع به او، وی را درگیر خود کرده است. او طی بررسی پرونده قتل «زهرا پوراشرف» حقایق بسیار زیادی در مورد زندگی خود می‌فهمد. این داستان مملو از تعلیق و گره‌افکنی است. داستان در رشت دهه هفتاد می‌گذرد و با شکست‌های متعدد زمانی ما را به دهه پنجاه و شصت رشت نیز می‌برد.
«مرگ به وقت بهار»
نوشته مرسه رودوردا، ترجمه نیلی انصار
جهان این داستان بی‌مکان و بی‌زمان است. نویسنده این جهان بی‌مکان و بی‌زمان را به‌تفصیل برای خواننده‌اش شرح می‌دهد. از گل‌های اقاقیا می‌گوید، از زنبورها، از رودخانه‌ای سرکش و از دهکده‌ای کوچک. ماجرا جایی بغرنج می‌شود که با رسم‌ورسوم ساکنان دهکده مواجه می‌شویم. می‌بینیم که این دهکده روی رودخانه بنا شده است، اهالی‌اش گوشت اسب می‌خورند، مرده‌های‌شان را در تنه درخت دفن می‌کنند، سال‌به‌سال قرعه می‌کشند تا مردی را به آب بیندازند و آن مرد خودش می‌داند وظیفه دارد از بالای رودخانه به آب بزند، در آبِ زیر دهکده شنا کند، راهش را از زیر آن پیدا کند و از آن‌سوی رودخانه بیرون بیاید. علت این ماجرا هم بر هیچ‌کس پنهان نیست: مردم می‌ترسند که نکند سنگ‌های زیر دهکده جابه‌جا شده باشند و رودخانه دهکده را با خودش ببرد. پس هر سال مردی را به آب می‌اندازند تا یا خود مرد یا جسدش از آن‌سوی دهکده بیرون بیاید و مردم دهکده خیال‌شان راحت شود که سنگ‌ها سر جای‌شان هستند و بنا نیست آب همه‌چیز را با خودش ببرد.
«چنگیزخان؛ نُه رویا»
نوشته گلزان چیناک، ترجمه محمد همتی
چنگیزخان مغول به روایتی نه در میدان نبرد و در مصاف با دشمن، بلکه در بستر تب و بیماری از پا درآمد. تقدیر چنین بود که قریب هفتصد سال بعد گلزان چیناگ، نویسنده و شمن مغول‌تبار، در کشوری که دست خان مغول هرگز به آن نرسید، در رمانی تاریخی و روان‌شناختی، نُه شب آخر زندگی او در بستر مرگ را روایت کند. چنگیزخان در این نُه شب تب‌آلود و کابوس‌بار، سرگذشت خود را مرور می‌کند و به داوری خویشتن می‌نشیند. گلزان چیناگ، نویسنده «چنگیزخان؛ نُه رویا»، در خانواده‌ای صحراگرد در غرب مغولستان به دنیا آمده و خود اکنون شمن و رییس قبیله ترک‌زبانِ توا است.
«مسافر و مهتاب»
نوشته آنتال صرب، ترجمه فرناز حائری
آنتال صرب را از مهم‌ترین نویسندگان مجار در قرن بیستم می‌دانند. او آدمی بود بس پرکار و در همان چند صباح عمر کارها کرده کارستان: از انگلیسی و فرانسه و ایتالیایی کتاب ترجمه کرده، مقالات و پژوهش‌های متعددی درباره ادبیات و نویسندگان اروپایی به سرانجام رسانده، در سی‌ودوسالگی رییس فرهنگستان ادب مجارستان بوده، استاد ادبیات دانشگاه سگد بوده، چندین رمان نوشته که از آن میان مسافر و مهتاب (۱۹۳۷) شاهکارش محسوب می‌شود، دو بار مهم‌ترین جایزه ادبی مجارستان، جایزه بامگارتن را دریافت کرده (۱۹۳۵ و ۱۹۳۷)، در سال ۱۹۴۱ کتاب ارزشمند تاریخ ادبیات جهان را به رشته تحریر درآورده که هنوز هم معتبر است. مسافر و مهتاب از مشهورترین رمان‌های ادبیات معاصر مجارستان، از آنجا آغاز می‌شود که زوجی برای ماه عسل وارد ایتالیا می‌شوند. با ورود به ونیز گذشته دوباره جان می‌گیرد، خاطرات دوران نوجوانی و عصیانگری و حلقه دوستان قدیمی زنده می‌شوند، دیدار کوچه‌ها و فضاهای شهر جرقه‌ای می‌شود برای تحولات روحی و عاطفی. ملاقات‌های ناگهانی و خبرهای نو به این تحولات دامن می‌زنند و دست به دست هم می‌دهند تا گذشته در اکنون زنده شود و نوسان میان این دو داستانی سرشار از جزییات و وقایع پدید بیاورد در کشاکش عمیق‌ترین احساسات عواطف بشری.
«خاطرات گمشده»
نوشته عبدالله البصیص، ترجمه محمد حزبایی‌زاده
این رمان درباره یکی از جنگ‌های هولناک جهان عرب است که در کویت رخ داد؛ قسمتی از تاریخ که در ادبیات داستانی کمتر به آن پرداخته شده. روایتی از زاویه دید ساکنان کویت، مردمی که زیر حملات صدام‌حسین جان و مال خویش را باختند. این رمان بی‌رحمی‌ها و شقاوت‌های مردم را از پیش از جنگ تا پس از آن روایت می‌کند؛ کودکانی که تفریح‌شان جنایت علیه حیوانات است و زمانی که بزرگ می‌شوند، جنایت علیه همنوعان‌شان را حرفه خویش می‌کنند، داستانی درباره خشونتی بی‌پرده.
«آدم‌ربایی در کلیولند»
نوشته میشل نایت، ترجمه محمد عباس‌آبادی
آدم ربایی در کلیولند روایتی است تکان‌دهنده از زندگی میشل نایت؛ مادر مجردی که در بیست و یک سالگی ربوده شد و به مدت یازده سال به همراه دو دختر هفده و چهارده ساله دیگر در «خانه وحشت» آریل کاسترو زندانی و متحمل دلخراش‌ترین آزارهای جسمی و روحی شد. میشل نایت با روایت گذشته و تلاش‌هایش برای ساختن آینده‌ای بهتر، صدای بی‌صدایان و نماد امید برای هزاران نفری می‌شود که هر ساله ناپدید می‌شوند.
«گولاگ»
نوشته ان اپلبوم، ترجمه راحله اسدیان سرخی
«گولاگ» هم به اداره اردوگاه‌های کار اجباری و زندان‌های سیاسی اشاره داشته و هم منظور از آن نظام کار اسیران و بردگان شوروی در انواع مختلف بوده است: اردوگاه‌های کار، اردوگاه‌های مجازات، اردوگاه‌های زندانیان سیاسی و مجرمان، اردوگاه‌های زنان، اردوگاه‌های کودکان و اردوگاه‌های موقتی پناهندگان. حتی واژه «گولاگ» در معنای گسترده‌تر نظام سرکوبگر شوروی را نیز در بر می‌گرفت، همان سلسله فرآیندهایی که زمانی زندانیان آن را ماشینِ «چرخ گوشت» می‌نامیدند: بازداشت‌ها و دستگیری‌ها، بازجویی‌ها، واگن‌هایی که برای حمل‌ونقل زندانیان استفاده می‌شدند، کار اجباری، فروپاشی خانواده‌ها، سال‌هایی که در تبعید سپری می‌شدند و مرگ‌های زودهنگام و بی‌دلیل. این کتاب شرح تاریخ گولاگ است. منظور از تاریخ گولاگ سرگذشت اردوگاه‌های کار اجباری شوروی است، یعنی خاستگاه این اردوگاه‌ها در انقلاب بلشویکی، توسعه و گسترش آنها به منزله بخش اساسی و بنیادین اقتصاد شوروی و فروپاشی آنها پس از مرگ استالین.
«پرتره گناه»
نوشته احمد امید، ترجمه عارف جمشیدی
احمد امید یکی از معروف‌ترین جنایی‌نویسان شرق است. این رمان، نگاهی انسانی به تحولات سیاسی و اجتماعی سال‌های اخیر ترکیه دارد. تمام صفحات کتاب، جست‌وجوی سِدات، مامور ارشد سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه برای یافتن دختری است که به او عشق می‌ورزید و به طرز مرموزی گم شده است.
«گزارش آخرین تابستان»
نوشته سهند ایرانمهر
این رمان به زندگی اجتماعی و تحولات فرهنگی در ایران می‌پردازد. گزارش آخرین تابستان با طنزی تلخ و نگاهی نو عدم توازن و تناقضات اجتماعی را به نمایش می‌گذارد. نویسنده با اشاره به واکنش‌های طنز مردم به مصائب و تراژدی‌ها و با الهام از شاعرانی مانند حافظ، که در دوران پس از حمله مغول زندگی می‌کردند، به این نکته اشاره می‌کند که طنز می‌تواند واکنشی به تراژدی‌ها باشد.
«حاکم و دیوانه»
نوشته یوسف زیدان، ترجمه سید حمیدرضا مهاجری
این کتاب داستان زندگی فرزانه‌ای به نام «حسن بن الهیثم» دانشمند نامدار فیزیک، مخترع عدسی و اخترشناس نابغه است که از او به عنوان پدر فیزیک اپتیکال یاد می‌کنند. نام‌آورانی چون کپلِر، گالیله و دکارت از کتاب «المناظرِ» او بسیار تاثیرپذیرفته‌اند. این خردمند اولین کسی بود که ثابت کرد نور از اشیاء به چشم می‌تابد و قوانین شکست نور را تدوین کرد.حسن‌بن‌الهیثم که در روزگار جهل مقدس خلفای مصر و بغداد می‌زیست با خلیفه بغداد و خلیفه فاطمی، الحاکم بامرالله، که فردی مستبد و مروج تعصبات دینی عاری از فهم بود به مخالفت برخاست تا جایی که ناگزیر از پناه بردن به دیوانه‌نمایی شد.
«خیابان تمساح‌ها»
نوشته برونو شولتز، ترجمه فهیمه زاهدی
برونو شولتز نویسنده مدرنیست و صاحب‌سبک لهستانی در رمان «خیابان تمساح‌ها» ما را به روزگار کودکی خود می‌برد، به مرز میان واقعیت و خیال. خوانش روایت‌های او همچون تماشای منظر هستی، تصاویری ماندگار در عمق جان مخاطب بر جای می‌گذارد. نوشتن در میانه مصائب دو جنگ بزرگ جهانی از ویژگی‌ها و قدرت قلم این نویسنده نکاست و روح نوشتار او را در برابر ملال و فراموشی همواره زنده نگاه داشت. هرچند که سرانجامِ او کشته شدن به دست نیروهای گشتاپو بود.
«کوکورو»
نوشته ناتسومه سوسه‌کی، ترجمه سمیه دل‌زنده‌رودی
سوسه‌کی بی‌تردید یکی از بزرگ‌ترین نویسنده‌های ژاپنی در تاریخ ادبیات مدرن این کشور است. کوکورو، رمانی است درباره دوستی مردی جوان با مردی بزرگسال و اسرارآمیز که استاد خطابش می‌کند. وقایع داستان در اوایل قرن بیستم اتفاق می‌افتد. در این دوران، مرگ امپراتور میجی زمینه تازه‌ای را برای فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی در ژاپن فراهم می‌آورد. این رمان توصیف تغییر نسلی به نسلی دیگر از طریق توصیف رابطه پیچیده و جذاب است؛ یکی مسخ وقایع رازآلود گذشته‌اش است و دیگری از نخبگان نسل جدید و وارث دوره جدید. دغدغه اصلی سوسه‌کی در این رمان و نیز دیگر آثارش موقعیت انسان است. او این مضمون را با ظرافتی خاص در کوکورو بیان کرده است.
«الیزابت فینچ»
نوشته جولین بارنز، ترجمه علی کهربایی
نیل در دهه سوم زندگی مجذوب معلم درونگرا و خویشتن‌دار اما رییس‌مآب خود الیزابت فینچ می‌شود. الیزابت فینچ «فرهنگ و تمدن» درس می‌دهد و شاگردان و درنهایت خوانندگانش را به چالش می‌کشد تا مستقلاً بیندیشند. نیل سخت مجذوب شخصیت معلمش شده و نیز به روش نامتعارف او در پیاده‌کردن تاریخ و فلسفه در امور عادی زندگی. معلم به امپراتور یولیانوس علاقه وافری دارد. شاگرد بعد از مرگِ الیزابت فینچ یادداشت‌هایش را می‌یابد و به کاوشی پیگیرانه درباره آثار و احوال امپراتور یولیانوس می‌پردازد. جریان تاریخ و زندگی‌نامه، هم آبشخور روح و روان و اندیشه خوانندگان می‌شود و هم راهنما و راهگشای زندگانی‌شان. عشق افلاطونی یک‌جانبه و نافرجام نیل و مرگ الیزابت فینچ آتشی می‌زند به اشتیاق نیل برای کاوشی تغزلی و اندیشه‌برانگیز در عشق، دوستی، سوگ، و پژوهش در اسرار و احوال یک شخصیت تاریخی.
«گودال گناه»
نوشته مارسل امه، ترجمه ناهید فروغان
گودال گناه، مجموعه‌ای است شامل هفت داستان به قلم مارسل امه که برخی‌شان از برجسته‌ترین و مشهورترین داستان‌های او به شمار می‌روند. امه را معمولا نویسنده‌ای می‌دانند خالق موقعیت‌های نامتعارف آمیخته با طنز و برخی از داستان‌های مجموعه حاضر نیز از همین قاعده پیروی می‌کنند. اما در گودال گناه با وجوه دیگری از هنر نویسندگی امه هم مواجه می‌شویم، خاصه در داستان نیمه‌بلند گذر از میان پاریس که حال و هوایش آدمی را به یاد سینمای نوآر فرانسه می‌اندازد و اتفاقا فیلمی هم با بازی ژان گابن بر اساس آن ساخته شده است.
«کشتی مرده‌ها»
نوشته ج. ب. تراون، ترجمه ضیاالدین ضیایی
کشتی مرده‌ها، اولین‌بار در سال ۱۹۲۶ منتشر شد. داستان دریانوردی به نام جرالد گیلز است و در دوران پس از جنگ جهانی اول اتفاق می‌افتد. جرالد گیلز اوراق هویتی ندارد. اما ادعا می‌کند که اهل نیواورلئان است. گیلز که سرگردان در بلژیک گیر افتاده، سرانجام می‌تواند کاری پیدا کند. او به کشتی مرده‌ها می‌پیوندد. افرادی از سراسر دنیا که هویتی ندارند در این کشتی‌ها مشغول به کار می‌شوند. کشتی‌هایی که دیگر ارزش تعمیر و بازسازی ندارند.
«محفل فلسفی یکشنبه‌ها»
نوشته الکساندر مک کال اسمیت، ترجمه پژمان طهرانیان
محفل فلسفی یکشنبه‌ها رمانی است معمایی-کارآگاهی با مایه‌های فلسفی.شخصیت اصلی کتاب زنی روشنفکر است اهل فلسفه اخلاق و علاقه‌مند به هنر و ادبیات.داستان در شهر ادینبروی اسکاتلند می‌گذرد. در طول این داستان معمای مرگ مرد جوانی که زن شاهد آن بوده، با تأملات خاص این زن و ارتباطش با جامعه و نزدیکانش، و نیز دغدغه‌های فلسفی و اخلاقی او در هم می‌آمیزند و با ارجاع‌هایی گسترده به تاریخ و اسطوره و فلسفه و هنر و روانشناسی و سیاست و اقتصاد در غرب، رمانی عمیق و چندوجهی پدید می‌آورند. نویسنده بریتانیایی این رمان از پرکارترین و تحسین‌شده‌ترین نویسندگان معاصر است و سال‌هاست که، در کنار نویسندگی، در دانشگاه ادینبروی اسکاتلند حقوق پزشکی تدریس می‌کند.
امیدواریم این مرور کوتاه بتواند تا حدی راهگشای انتخاب‌هایی متناسب با سلیقه و خواسته علاقه‌مندان به کتاب و آثار داستانی باشد. خصوصا که طولانی‌ترین تعطیلات سال را در پیش داریم که همواره برای اهل کتاب فرصت مغتنمی بوده است تا سال جدید را با مطالعات مورد علاقه خود آغاز کنند.
................ تجربه‌ی زندگی دوباره ...............
