چشم‌انداز غزل معاصر فارسی | ایبنا

«سنت و نوآوری در غزل دهه شصت» عنوان کتابی است که حسین خلفی به رشته تحریر درآورده و انتشارات آموزشی و پژوهشی بوعلی آن را در 224 صفحه چاپ و منتشر کرده است. خلفی در این اثر پژوهشی با تاکید بر آثار و آراء حسین منزوی، محمدعلی بهمنی، قیصر امین‌پور و خسرو احتشامی به واکاوی غزل‌های سروده شده دهه 60 می‌پردازد و با دست‌مایه قرار دادن ویژگی‌های عمده غزل‌های نو در این دهه به نقد و بررسی و چگونگی زایش و آفرینش این قالب شعری همت می‌گمارد.

خلفی «سنت و نوآوری در غزل دهه شصت» را در پنج بخش متوالی با عناوین کلیات، درآمدی بر نقد ادبی و شعر معاصر، جریان شناسی غزل معاصر از ابتدا تا انقلاب اسلامی و کلیات شعر دهه شصت تا کنون به خوانندگان خود ارایه کرده است.

نویسنده کتاب در بخش نقد ادبی و شعر معاصر به تشریح کلیات نقد ادبی، نقد ادبی در ایران، جریان‌شناسی شعر معاصر و همچنین شعر دوره بازگشت، شعر دوره مشروطه و پس از آن به نیما و شاعران پس از نیما می‌پردازد و در یک نگاه کلی تاثیر اندیشه‌های نیما را بر غزل معاصر فارسی بازمی‌نماید.

وی همچنین در بخش جریان‌شناسی غزل معاصر از ابتدا تا انقلاب اسلامی به شرح و بسط قالب غزل به شعر کلاسیک غزل فارسی مشروطه و بعد از آن می‌پردازد و چشم‌انداز غزل معاصر فارسی را از ابتدا تا انقلاب اسلامی به‌صورت مفصل تشریح می‌کند.

در چهارمین بخش کتاب که اصلی‌ترین مبحث مورد نظر نویسنده است، خواننده با کلیات شعر دهه شصت تاکنون آشنا می‌شود، جایی که نویسنده پژوهنده کتاب، خواننده خود را با ویژگی‌های عمده غزل نو دهه شصت آشنا می‌کند. در این بخش نویسنده زبان و گونه‌های زبانی، عاطفه و اندیشه شعری، صور خیال، سنت‌ها و نوآوری‌های غزل و نقش سنت را به خوبی توضیح می‌دهد و پس از آن شعر شاعران مورد بحث را یکی پس از دیگری واکاوی و تشریح می‌کند.

اولین شاعر این مجموعه، حسین منزوی است؛ شاعری که یکی از ماندگارترین و شاخص‌ترین چهره‌های ادبیات معاصر است. شهرت منزوی بیشتر به‌خاطر غزل‌سرایی اوست؛ شاعری که در دوره‌های اخیر اثبات کرد غزل رو به زوال نیست. وی با تحول و نوآوری در غزل معاصر جانی دیگر به این قالب سنتی داد و اثبات کرد که می‌توان ضمن حفظ قالب سنتی، زبان و بیان و اندیشه نو داشت. نویسنده در این بخش می‌کوشد تا خواننده را با جنبه عاطفی و اندیشگانی شعر منزوی آشنا کند و پس از آن به سراغ نمادهای غالباً حماسی شعر منزوی می‌رود و سپس عشق از نگاه منزوی را مورد واکاوی قرار می‌دهد و پس از آن به زبان، مفاهیم بومی، کلمات و واژگان نو و کهن و همچنین ترکیبات و تصویر سازی‌های نو و بکر حسین منزوی می‌پردازد.

دومین شاعری که در این مجموعه زیر ذره‌بین خلفی قرار می‌گیرد، خسرو احتشامی است. نویسنده در این بخش، مهم‌ترین ویژگی‌های غزل احتشامی را که همان ریزه‌کاری‌های زبانی و مفهومی شعر حافظ است، مورد بازبینی قرار می‌دهد، از تکرارهای خاص شاعرانه و به‌کارگیری اوزان متنوع غزل‌های این شاعر بحث می‌کند و در حوزه اندیشه و عاطفه احتشامی را شاعری معرفی می‌کند که اندیشه‌اش بازتاب اندیشه‌های فرهنگ و آیین و ایل و تبار قشقایی‌اش است.

سومین شاعری که حسین خلفی در «سنت و نوآوری در غزل دهه شصت» به آن می‌پردازد، محمدعلی بهمنی است؛ شاعری جنوبی که در قالب‌های مختلف کلاسیک، نیمایی و سپید شعر سروده است. خلفی می‌کوشد تا در این بخش خواننده را با ترکیبات خاص شعر بهمنی، کاربردهای حماسه و اسطوره، کاربردهای واژه‌های عامیانه، زمان‌نگاری،‌ چگونگی قافیه‌سازی، نوآوری‌های زبانی و اندیشگانی، غزل‌های محاوره‌ای و تصویری و همچنین زبان بومی و محلی شعر بهمنی آشنا کند.

آخرین شاعری که در این کتاب مورد بررسیِ خلفی قرار گرفته، قیصر امین‌پور است. در این مبحث نویسنده پس از شرح مفصلی درخصوص زندگینامه قیصر، به ویژگی‌های شعر او می‌پردازد و مضمون‌های بکر، اندیشه‌های نو، زبان امروزی، گوناگونی موضوعات و وزن خوش‌آهنگ امین‌پور را مورد بررسی قرار می‌دهد و با بحث درخصوص دیدگاه‌های شعری قیصر، او را شاعری متعهد با زیربنای فکری مذهبی و اخلاقی و اندیشمندانه معرفی می‌کند و احساس امین‌پور را سرشار از عواطف و احساسات شخصی و شاعرانه‌ای می‌داند که منِ شاعری‌اش از حیطه درونی، گستره‌ای اجتماعی یافته است؛ شاعری که محیط پیرامون خود را به‌خوبی می‌شناسد و من‌های بشری‌اش از مرزهای زمان و مکان فراتر رفته است.

در این کتاب به‌سادگی می‌توان دریافت که غزل در دهه شصت به‌خصوص در غزل بهمنی شیوه روایتگری به خود می‌گیرد و این نوع روایتگری بیشتر از نوع داستانی و به‌کارگیری عناصر طبیعت شکل می‌گیرد. الگوی هجایی سنتی شکسته می‌شود و غزل به‌سبک شعر نیمایی نوشته می‌شود. در غزل‌های منزوی تغزل‌های عاشقانه موج می‌زند و شاعر از من شخصی خود و عواطف و احساسات شاعرانه سخن می‌گوید. در غزل خسرو احتشامی، مفاهیم عشایری و روستایی بر اساس پشتوانه فکری فرهنگی بومی شکل می‌گیرد. غزل‌های امین‌پور بر اساس تعهد و مذهب، چکیده شعر مفاهیم انقلاب اسلامی می‌شود و در یک کلام می‌توان گفت که در شعر دهه 60، احتشامی نماینده غزل عشایری و روستایی، بهمنی نماینده فرهنگ جنوبی و دریا، منزوی نماینده عواطف و عاشقانه‌ها و قیصر، نماینده شعر انقلاب است.

................ هر روز با کتاب ...............

تمایل به مبادله و خرید و فروش انگیزه‌های غریزی در انسان‌ها نیست، بلکه صرفاً پدیده‌ای متاخر است که از اروپای قرن 16 آغاز می‌شود... بحران جنگ جهانی اول، رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتیجه عدم تعادل بین آرمان بازار و رفاه اجتماعی و ناتوانی هرگونه ضدجنبش اجتماعی، نظیر سوسیالیزم و کمونیزم، برای کاهش تنش‌ها بود... تاریخ انگلیس، از جنبش حصارکشی در قرن شانزدهم تا لغو قانون حمایت از فقرا در 1834، تاریخ کالایی سازی جامعه و طبیعت است... نئولیبرال‌ها و فاشیست‌ها همچنان مشغول آرمانشهر بازارند! ...
سنت حشره‌شناسی در ایران به دانشکده‌های کشاورزی پیوند خورده و خب طبعا بیشتر پژوهشگران به مطالعه حشرات آفت می‌پردازند... جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید: «ما فقط چیزهایی را حفاظت می‌کنیم که می‌شناسیم»... وقتی این ادراک در یک مدیر سازمانی ایجاد شود، بی‌شک برای اتخاذ تصمیمات مهمی مثل سم‌پاشی، درختکاری یا چرای دام، لختی درنگ می‌کند... دولت چین در سال‌های بعد، صدها هزار گنجشک از روسیه وارد کرد!... سازمان محیط زیست، مجوزهای نمونه‌برداری من در ایران را باطل کرد ...
چه باور کنید و چه نکنید، خروج از بحران‌های ملی نیز به همان نظم و انضباطی نیاز دارند که برای خروج از بحران‌های شخصی نیاز است... چه شما در بحران میانسالی یا در بحران شغلی گرفتار شده باشید و چه کشور شما با کودتا توسط نظامیان تصرف شده باشد؛ اصول برای یافتن راه‌حل خروج از بحران و حرکت روبه جلو یکسان است... ملت‌ها برای خروج از تمامی آن بحران‌ها مجبور بودند که ابتدا در مورد وضعیت کنونی‌شان صادق باشند، سپس مسئولیت‌ها را بپذیرند و در نهایت محدودیت‌های‌شان را کنار بزنند تا خود را نجات دهند ...
در ایران، شهروندان درجه یک و دو و سه داریم: شهرنشینان، روستانشینان و اقلیت‌ها؛ ما باید ملت بشویم... اگر روستاییان مشکل داشته باشند یا فقیر باشند؛ به شهر که می‌روند، همه مشکلات را با خود خواهند برد... رشدِ روستای من، رشدِ بخش ماست و رشدِ شهرستانِ ما رشد استان و کشور است... روستاییان رأی می‌دهند، اهمیت جدولی و آماری دارند اهمیت تولیدی ندارند! رأی هم که دادند بعدش با بسته‌های معیشتی کمکشان می‌کنیم ولی خودشان اگر بخواهند مولد باشند، کاری نمی‌شود کرد... اگر کسی در روستا بماند مفهوم باختن را متوجه ...
تراژدی روایت انسان‌هایی است که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، اما داستان همه‌ی آنهایی که به خواسته‌هایشان نرسیده‌اند، تراژیک به نظر نمی‌آید... امکان دست نیافتن به خواسته‌هامان را همیشه چونان سایه‌ای، پشت سر خویش داریم... محرومیت ما را به تصور و خیال وا می‌دارد و ما بیشتر از آن که در مورد تجربیاتی که داشته‌ایم بدانیم از تجربیات نداشته‌ی خود می‌دانیم... دانای کل بودن، دشمن و تباه‌کننده‌ی رضایتمندی است ...