از دهه چهل و قصه‌های دیگر | سازندگی


«ب کوچک» مجموعه‌داستان تازه امین فقیری، ادامه روند معمول و شاید منطقی داستان‌نویسی دیرپای اوست؛ معلمی که داستان می‌نویسد. از داستان‌های مجموعه موفق «دهکده پرملال» تا امروز هنوز هم داستان‌هایش یا بیشتر داستان‌هایش در حال‌وهوا و روابط مدرسه و آموزگاران و شاگردان سیر می‌کند. نویسنده که در بیست‌وسه سالگی ودر نیمه دوم دهه چهل خورشیدی با انتشار مجموعه‌داستان «دهکده پرملال» خوش درخشید و اثری ماندگار در شاخه روستانویسی ادبیات معاصر ما به یادگار گذاشت، همچنان در عهدی که با خود و نوع نوشتنش بسته وفادار است. زیست و زندگی و زمانه مردمان روستا، شهرهای کوچک و حاشیه‌نشینان شهری موضوع و دستمایه اغلب داستانهای اوست؛ همانطور که پیشتر گفته شد، مدرسه و معلم و دانش‌آموز در این مناطق هم سهم بیشتری در نوشته‌های او دارند.

ب کوچک مجموعه‌داستان امین فقیری

امین فقیری بنا به مصاحبه‌هایی که از او منتشر شده در شیراز و در خانواده‌ای فرهنگی نشو و نما یافته است؛ هم خود و هم پدر و برادرانش معلم بوده‌اند. در آن محله¬ قدیمی شیراز خانه‌شان معروف بوده به خانه معلم‌ها، گفتن و شنیدن قصه‌های عامیانه و فرهنگ مردم باید در چنین خانواده‌ای جز روال روزمره بوده باشد که برادرِ بزرگِ امین فقیری محقق شناخته‌شده فرهنگ مردم شد و سال‌ها با صدای گرمش قصه‌های مردم فارس و ایران را از رادیو شیراز می‌شنیدیم. شاید از همین رو قصه‌گویی در دوره معاصر نیز ملکه ذهن امین فقیری شده تا بی‌توجه به ساختار مدرن داستان غربی با استفاده از امکانات قصه عامیانه ایرانی و مصالح و موضوعات معاصر نوعی از داستان را خلق کند که قصه‌گویی بن‌مایه اصلی آن است. ایجاد جذابیت با استفاده از امکانات تعلیق‌ساز قصه‌های عامیانه ایرانی، کاری است که امین فقیری برای هویت‌بخشیدن به سبک نوشتاری خود خلق کرده و داستان به داستان ادامه داده تا امروز.

«ب کوچک» تازه ترین کتاب او نیز بر همین روند شکل گرفته است. مجموعه‌ای شامل نُه داستان کوتاه و هفت داستانک. بعضی داستان‌ها چنان تخته‌بند واقعیت هستند که گویی از خاطره‌ای یا واقعه‌ای عینی مستقیم و بی‌حشو و زواید به صحنه داستان آمده‌اند و وجه مستندگونه آن را برجسته‌تر کرده اند. به همین خاطر در تمام داستان‌هایی که اول‌شخص آن را روایت می‌کند راوی گویی یک نفر است؛ با اینکه داستان‌ها در زمان‌ها و مکان‌های متفاوتی می‌گذرند. در این مجموعه نیز بیشتر داستان‌ها با راوی‌ اول‌شخص بیان می‌شوند. در داستان مدرن راوی اول‌شخص الزاما خود نویسنده نیست یا موضوع آن موضوعی نیست که برای نویسنده اتفاق افتاده باشد و یا نویسنده شاهد آن باشد، بلکه فرصتی است تا نویسنده همچون یک بازیگر زبده تئاتر و سینما بتواند در نقش‌های متفاوتی ظاهر شود و شگردهای نو به کار بگیرد و جلوه‌های تازه‌ای داستان رو کند. اما راوی اول‌شخص در همه داستان‌ها خود نویسنده است و نه شخصیتی که نویسنده خلق کرده باشد. تکرار راوی اول‌شخص در یک قالب به‌طور معمول به پدیده نگاه تکراری در داستان می‌رسد و فرصت‌های نوآوری از نویسنده را می‌گیرد.

از داستان‌های خوب کتاب، یکی «کابُل» است؛ داستانی که از نظر موضوع و مضمون با دیگر داستان‌های امین فقیری متفاوت است. موضوع تعمیر دوباره خانه‌ای تازه‌ساز و رفاقت با یک بنای افغانِ مقیم ایران. نویسنده قصه‌اش را صمیمی و بی‌هیچ پیچ‌وخم اضافی پیش می‌برد. صدای راوی و احساس و نگاهش به آدم‌های دوروبر دلنشین است. از خلال تدارک تعمیر خانه به‌طور غیرمستقیم سرگذشت و روزگار بنای افغان و خانواده‌اش هم در داستان شکل می‌گیرد و همدلی خواننده را برمی‌انگیزد و کابل را به داستانی خواندنی بدل می‌کند.

داستان دیگر این مجموعه به‌نام «سینما اسکوپ تمام‌رنگی» باز ماجرای رفاقت عهد نوجوانی است و تلاش رفیقی که راوی را دعوت کرده برای دیدن فیلم. اما نه در سالن سینما، بلکه از روی پشت‌بام خانه‌شان و دیدن پرده نمایش سینمای تابستانی. داستان حال‌وهوای جذابی دارد. فرم آن نسبت به دیگر داستان‌ها به داستان‌های مدرن نزدیک‌تر است. روایت از لحظه ترس و تنهایی راوی نوجوان شروع می‌شود، وقت برگشتنش به خانه در نیمه‌شب و خلوتی خیابان‌های شیراز. فلاش‌بک‌ها در طول راه تکه‌تکه داستان را برای ما روایت می‌کنند، کنار هم می‌نشانند و درنهایت تمامیت یک داستان را به مخاطب ارایه می‌دهند. ترس و تنهایی و لذت تماشای فیلمی پرهیجان از پشت‌بام خانه دوست دست‌ به دست هم داده تا قصه‌ای بسازد خواندنی از نویسنده‌ای پیشکسوت.

............... تجربه‌ی زندگی دوباره ...............

ما خانواده‌ای یهودی در رده بالای طبقه متوسط عراق بودیم که بر اثر ترکیبی از فشارهای ناشی از ناسیونالیسم عربی و یهودی، فشار بیگانه‌ستیزی عراقی‌ها و تحریکات دولت تازه ‌تأسیس‌شده‌ی اسرائیل جاکن و آواره شدیم... حیاتِ جاافتاده و عمدتاً رضایت‌بخش یهودیان در کنار مسلمانان عراق؛ دربه‌دری پراضطراب و دردآلود؛ مشکلات سازگار‌ شدن با حیاتی تازه در ارض موعود؛ و سه سال عمدتاً ناشاد در لندن: تبعید دوم ...
رومر در میان موج نویی‌ها فیلمساز خاصی‌ست. او سبک شخصی خود را در قالب فیلم‌های ارزان قیمت، صرفه‌جویانه و عمیق پیرامون روابط انسانی طی بیش از نیم قرن ادامه داده است... رومر حتی وقتی بازیگرانی کاملاً حرفه‌ای انتخاب می‌کند، جنس بازیگری را معمولاً از شیوه‌ی رفتار مردم معمولی می‌گیرد که در دوره‌ای هدف روسلینی هم بود و وضعیتی معمولی و ظاهراً کم‌حادثه، اما با گفت‌وگوهایی سرشار از بارِ معنایی می‌سازد... رومر در جست‌وجوی نوعی «زندگی‌سازی» است ...
درباریان مخالف، هر یک به بهانه‌ای کشته و نابود می‌شوند؛ ازجمله هستینگز که به او اتهام رابطه پنهانی با همسر پادشاه و نیز نیت قتل ریچارد و باکینگهم را می‌زنند. با این اتهام دو پسر ملکه را که قائم‌مقام جانشینی پادشاه هستند، متهم به حرامزاده بودن می‌کنند... ریچارد گلاستر که در نمایشی در قامت انسانی متدین و خداترس در کلیسا به همراه کشیشان به دعا و مناجات مشغول است، در ابتدا به‌ظاهر از پذیرفتن سلطنت سرباز می‌زند، اما با اصرار فراوان باکینگهم، بالاخره قبول می‌کند ...
مردم ایران را به سه دسته‌ی شیخی، متشرعه و کریم‌خانی تقسیم می‌کند و پس از آن تا انتهای کتاب مردم ایران را به دو دسته‌ی «ترک» و «فارس» تقسیم می‌کند؛ تقسیم مردمان ایرانی در میانه‌های کتاب حتی به مورد «شمالی‌ها» و «جنوبی‌ها» می‌رسد... اصرار بیش‌از اندازه‌ی نویسنده به مطالبات قومیت‌ها همچون آموزش به زبان مادری گاهی اوقات خسته‌کننده و ملال‌آور می‌شود و به نظر چنین می‌آید که خواسته‌ی شخصی خود اوست ...
بی‌فایده است!/ باد قرن‌هاست/ در کوچه‌ها/ خیابان‌ها/ می‌چرخد/ زوزه می‌کشد/ و رمه‌های شادی را می‌درد./ می‌چرخم بر این خاک/ و هرچه خون ماسیده بر تاریخ را/ با اشک‌هایم می‌شویم/ پاک نمی‌شود... مانی، وزن و قافیه تنها اصولی بودند که شعر به وسیلهء آنها تعریف می‌شد؛ اما امروزه، توجه به فرم ذهنی، قدرت تخیل، توجه به موسیقی درونی کلمات و عمق نگاه شاعر به جهان و پدیده‌های آن، ورای نظام موسیقایی، لازمه‌های شعری فاخرند ...