تحریرالوسیله. مهم‌ترین رساله‌ی فتوایی امام خمینی(ره) در عبادات و معاملات به زبان عربی. این کتاب جامع ابواب فقه به صورت غیراستدلالی است و اصطلاحات و نظریات دقیق فقهی در آن با عباراتی ساده بیان شده است. "تحریرالوسیلة" حاشیه امام خمینی بر کتاب "وسیلة النجاة" تألیف سیدابوالحسن اصفهانی است. وسیلة النجاة خود حاشیه آیت الله اصفهانی بر "ذخیرة الصالحین" تألیف سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی است. اصفهانی حواشی خود بر "ذخیرة الصالحین" را در متن آن وارد کرد و با افزودن مسائل بسیاری آن را "وسیلة النجاة" نامید. این کتاب اکثر ابواب فقهی و مسائل مبتلا به را با نظمی دقیق دربر دارد و در دو مجلد به چاپ رسیده است.

امام خمینی که "وسیلة النجاة" را اثری مهم می‌دانست در دوران اقامت در قم بر آن حاشیه نگاشت. احترام نویسنده به مرجع وقت آیت الله حسین بروجردی (متوفی 1340ش) مانع از چاپ و انتشار این اثر شد، اما بعدها به طور جداگانه و چند بار نیز همراه با "وسیلة النجاة" به چاپ رسید. تبعید امام خمینی به شهر "بورسای" ترکیه در 1343ش فرصتی فراهم آورد تا نویسنده آن طور که خود می‌گوید از فراغت یازده ماهه اقامت اجباری در آن شهر، برای وارد کردن حاشیه مذکور در متن "وسیلة النجاة" استفاده کند و آن را "تحریرالوسیلة" بنامد. به نظر می‌رسد در آن زمان "تحریرالوسیلة" مانند "وسیلة النجاة" به کتاب المیراث ختم می‌شده است.

امام خمینی(ره) پس از تبعید از ترکیه به عراق و اقامت در نجف، مسائل مربوط به حج، نماز جمعه، دفاع، امر به معروف و نهی از منکر، قضا، شهادات، قصاص، دیات و نیز بسیاری از مسائل مبتلا به را که در دوران اقامت در قم تدریس کرده بود به تحریرالوسیلة افزود. این اثر گذشته از مشتمل بودن بر نظریات امام خمینی دو تفاوت کلی با "وسیلة النجاة" دارد. از یکسو برخی مسائل غیر مبتلا به آن حذف شده و از سوی دیگر مسائل مبتلا به زیادی بر آن افزوده شده است. هرچند سیدابوالحسن اصفهانی نیز مسائل مورد ابتلا را در کتاب خود مطرح کرده بود، اما امام خمینی آنها را بسط داد. در مجموع اضافات "تحریرالوسیلة" نزدیک به یک سوم کل کتاب را دربر می‌گیرد.

مسائل جدید تحریرالوسیلة شامل مباحث: بیمه، سفته، سرقفلی، عملیات بانکی، بلیت بخت آزمایی، تلقیح مصنوعی، تشریح، پیوند اعضا، تغییر جنسیت، رادیو و تلویزیون و برخی مسائل متفرقه است که در آخر کتاب جای دارد.

نویسنده کوشیده است که با کم‌ترین تغییر حاشیه‌اش را در متن "وسیلة النجاة" وارد کند اما علاوه بر تغییرات محتوایی مذکور، در مواردی نحوه بیان مسائل و عناوین و ترتیب آن‌ها را نیز تغییر داده است. مثلا نماز لیلة الدفن را که در "وسیلة النجاة" در کتاب الصلوة مطرح شده در "تحریرالوسیلة" در باب دفن از کتاب الطهارة آورده و نیز سه مبحث ظهار، ایلاء و لعان را که در وسیلة النجاة ذیل یک عنوان «القول فی الظهار و الایلاء و اللعان » آمده در تحریرالوسیلة به صورت سه کتاب آورده است. این تغییرات صوری و محتوایی که در سراسر تحریرالوسیلة مشهود است سبب برتری آن بر وسیلة النجاة شده است. عواملی چون شهرت فقهی، ظلم‌ستیزی نویسنده، جامعیت کتاب، روانی متن آن و پاسخگویی به مسائل مورد نیاز موجب شد که مقلدان عرب زبان چاپ و تکثیر تحریرالوسیلة را درخواست کنند. در پاسخ به این تقاضا به دستور نویسنده کتاب تلخیص شد و با عنوان "زبدة الاحکام" در دسترس عموم قرار گرفت. پس از گذشت مدتی از انتشار "زبدة الاحکام"، تحریرالوسیلة برای اولین بار در نجف چاپ شد؛ ولی به کار بردن لقب "زعیم حوزه‌های علمیه" در پشت جلد آن موجب شد که نویسنده با انتشار آن مخالفت کند؛ تا اینکه این لقب را برداشتند و او با توزیع کتاب موافقت کرد.

ممانعت حکومت پهلوی از انتشار آثار امام خمینی موجب شد که تحریرالوسیلة بارها در ایران با عناوینی چون "کتاب الفقه" و "وسیلة النجاة" چاپ و توزیع شود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی قضات دادگستری برای رفع خلا قانونی از "تحریرالوسیلة" به عنوان متمم قانون استفاده می‌کردند که با قانونی شدن استفاده از آرای مشهور فقها و توسعه نطاق مرجعیت امام خمینی(ره) و انطباق اکثر آرای او با آرای مشهور فقها، این کتاب در دادگاه‌ها و محافل علمی مورد توجه و مراجعه‌ی بیشتری قرار گرفت.

تحریرالوسیلة چندین ترجمه و شرح دارد که مهم‌ترین آن‌ها بدین قرار است: ترجمه فارسی محمدباقر موسوی همدانی در چهار جلد، ترجمه فارسی علی اسلامی و قاضی‌ زاده زیر نظر محمدمؤمن قمی و حسن طاهری خرم آبادی در چهار جلد، ترجمه فارسی بخش‌هایی از "تحریرالوسیلة" به قلم عبدالکریم بی آزار شیرازی با اضافات در چهار جلد، شرح آیت الله محمدفاضل لنکرانی به نام "تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة" که مبسوط‌ترین شرح آن بوده و تاکنون چهارده جلد آن منتشر شده است. بنا به گفته شارح  بخشی از این شرح نیز در دوره تبعید وی نوشته شده است. شرح آیت الله ناصر مکارم شیرازی به نام "انوارالفقاهة" که بخش حدود و تعزیرات و دیات آن به پایان رسیده است، شرح سیدمصطفی خمینی به نام "مستند تحریرالوسیلة" در دو جلد، شرح احمد مطهری ساوجی به نام "مستند تحریرالوسیلة" در شش جلد و شرح‌هایی از فقها و مراجع دیگر چون حاج شیخ یوسف صانعی، محمدمؤمن قمی، محمدحسن احمدی فقیه یزدی، احمد سبط الشیخ انصاری، علی اکبر سیفی مازندرانی، عبدالنبی نمازی و زین العابدین احمدی زنجانی. شایان ذکر است عالمانی چون آیت الله مکارم شیرازی، فاضل لنکرانی، نوری همدانی، علوی گرگانی، یوسف صانعی، احمدی فقیه یزدی و تجلیل تبریزی نیز بر تحریرالوسیلة حاشیة فتوایی نوشته‌اند.

علی محمد حکیمیان. دانشنامه جهان اسلام