تاریخ منتظم ناصری. کتابی تاریخی به فارسی تألیف محمدحسن خان اعتمادالسلطنه (صنیع الدوله) مترجم، رئیس دارالطباعه و دارالترجمه ناصرالدین شاه. او این کتاب را بین سال‌های 1298 و 1300 تألیف و به شاه تقدیم کرد. اهمیت کتاب در آن است که برای نخستین بار تاریخ عمومی جهان، از هجرت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) تا آغاز دولت قاجاریه، براساس تقسیم جغرافیایی جهان به چند قاره (آسیا، اروپا، افریقا و بعدها امریکا) تنظیم شده است. نظم سنواتی و اهدای آن به ناصرالدین شاه نام کتاب را برای آن فراهم آورده است.

یکی از دلایل اعتمادالسلطنه برای تألیف "تاریخ منتظم ناصری" تأخیر وی در تألیف جلد پنجم "مرآة البلدان" به سبب فراهم نبودن اطلاعات صحیح از بعضی بلاد بود؛ ولی علت مهم‌تر آن‌که تا آن زمان کتابی به زبان فارسی در تاریخ مختصر و عمومی ایران و جهان که محدود به شرح سلطنت سلاطین و جنگ و صلح آن‌ها نباشد بلکه «هرگونه حوادث از قبیل تولد و ارتحال علما و اعیان ممالک، اختراعات و انکشافات، بروز امراض عمومی، حتی بعضی از خسوف و کسوف» را شامل شود نگاشته نشده بود. اعتمادالسلطنه کتاب خود را در دو بخش و مجموعا در سه جلد سامان داد با این توضیح که: «در ممالک اسلامیه از صدر اسلام تاکنون دو قسم فرمانروایی در کار بوده: یکی حکمرانی مذهبی به عنوان خلافت. دیگری حکومت اسلامیه به اسم سلطنت». بدین ترتیب بخش اول از هجرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) تا زوال خلافت عباسیان (656) و بخش دوم از استیلای هلاکوخان و طایفه مغول تا زمان مؤلف را شامل شده است.

مؤلف جلد دوم را با ذکر حوادث 1193 (سال درگذشت کریم خان زند) به پایان برده و توضیح داده است که به «اقتضای ادب و تکلیف چاکری » شرح سلطنت سلسله قاجاریه را در ذیل «تواریخ دیگر» ننوشته و ازین رو جلد سوم را به سلسله قاجار از زمان تأسیس تا 1300 اختصاص داده است. بخش یا جلد اول کتاب به تصریح مؤلف تا حوادث 628 خلاصه و ترجمه "الکامل فی التاریخ" ابن اثیر است. او پس از این تاریخ از منابع دیگری چون "تاریخ ابوالفداء" بهره برده است. وی همچنین برای ضبط صحیح اعلام و تاریخ‌ها از "وفیات الاعیان" ابن خلکان استفاده کرده است.

با این‌همه غلط‌های نسخه‌های خطی به "تاریخ منتظم ناصری" نیز راه یافته است؛ برای مثال اعلامی چون براءبن عازب، جزیره رودس، عمارة بن شهاب. در بخش دوم شامل جلدهای دوم و سوم از کتاب‌هایی چون "تاریخ مغول" نسوی مطلع سعدین، "حبیب السیر"، "احسن التواریخ" و "عباس‌نامه" استفاده شده. علاوه بر این در جلد سوم کتاب منبع مهم مؤلف "ناسخ التواریخ" است. علاوه بر این مؤلف برای نگارش تاریخ جهان به منابع فرانسوی هم مراجعه نموده است.

مؤلف در پایان هر سه جلد تقویم همان سال را به چاپ رسانده و در پی آن جدولی از اسامی شاهان قاجار ترتیب داده که شامل سال تولد و مرگ و مدت سلطنت آنهاست و در ادامه گزارش "سلطنت عظمی" را شامل معرفی خانواده سلطنت، اسامی امرا و رؤسای طوایف و خوانین و ادارات دولتی را  به تفصیل آورده که از فصول حایز اهمیت کتاب است. هرچند سکوت او درباره برخی رجال بزرگ عصر قاجار چون میرزا تقی خان امیرکبیر و اقدامات و آثار مهم آنان تأمل برانگیز به نظر می‌رسد.

وجود پاره‌ای خطاهای تاریخی در کتاب، از چشم منتقدان دور نمانده است. خود او هم گاهی به اختلاف رأی مؤلفان یا خطای آنان اشاره کرده است. احتوای "تاریخ منتظم ناصری" بر برخی آثار منحصر به فرد از جمله "تاریخ افغانی" تألیف شیخ عبدالنبی منشی بهبهانی و رساله‌ای منسوب به سیّاحی اروپایی با عنوان "عبرت‌نامه" یا "بصیرت‌نامه" در شرح اسباب زوال دولت صفویه ترجمة عبدالرزاق بیگ) و نیز تقویم تطبیقی هجری قمری و میلادی از سال یکم هجری تا 1300 بر اعتبار کتاب افزوده است. اعتمادالسلطنه بر اهمیت کتاب خود از جهت "تقویم تطبیقی" که تا آن تاریخ در هیچیک از «کتب فارسی و عربی و فرانسه معتبر که به وضع منتظم ناصری تألیف شده» وجود نداشته واقف بوده است. این نکته نیز درخور ذکر است که به سبب مراجعه صنیع الدوله به منابع فرانسوی برخی نام‌های جغرافیایی جهان اسلام با ضبط لاتینی در کتاب آمده است. مانند "فز" و "تولدو" و "کردو" به جای فاس و طلیطله و قرطبه. اعضای دارالطباعه ــ از جمله آقامیرزا حسن معلم و مترجم عربی و میرزا محمدحسین ادیب ملقب به فروغی ــ در تالیف کتاب به صنیع الدوله کمک کرده‌اند.

جلد اول تاریخ منتظم ناصری را "حسون البراقی" به عربی برگردانده و ژوکوفسکی نیز آن را به روسی ترجمه کرده است. محمداسماعیل رضوانی کتاب را بین سال‌های 1363 تا 1367ش با مقدمه و دو فهرست اعلام به چاپ رسانده است. این کتاب در سال 1364 هم به همت انتشارات دنیای کتاب در تهران صورت پذیرفت که با اتمام چاپ اول اقدامی در راستای تجدید چاپ آن صورت نگرفت.

منیژه ربیعی. دانشنامه جهان اسلام

در خانواده‌ای اصالتاً رشتی، تجارت‌پیشه و مشروطه‌خواه دیده به جهان گشود... در دانشگاه ملی ایران به تدریس مشغول می‌شود و به‌طور مخفیانه عضو «سازمان انقلابی حزب توده ایران»... فجایع نظام‌های موجود کمونیستی را نه انحرافی از مارکسیسم که محصول آن دانست... توتالیتاریسم خصم بی چون‌وچرای فردیت است و همه را یکرنگ و هم‌شکل می‌خواهد... انسانها باید گذشته و خاطرات خود را وا بگذارند و دیروز و امروز و فردا را تنها در آیینه ایدئولوژی تاریخی ببینند... او تجدد و خودشناسی را ملازم یکدیگر معرفی می‌کند... نقد خود‌ ...
تغییر آیین داده و احساس می‌کند در میان اعتقادات مذهبی جدیدش حبس شده‌ است. با افراد دیگری که تغییر مذهب داده‌اند ملاقات می‌کند و متوجه می‌شود که آنها نه مثل گوسفند کودن هستند، نه پخمه و نه مثل خانم هاگ که مذهبش تماما انگیزه‌ مادی دارد نفرت‌انگیز... صدا اصرار دارد که او و هرکسی که او می‌شناسد خیالی هستند... آیا ما همگی دیوانگان مبادی آدابی هستیم که با جنون دیگران مدارا می‌کنیم؟... بیش از هر چیز کتابی است درباره اینکه کتاب‌ها چه می‌کنند، درباره زبان و اینکه ما چطور از آن استفاده می‌کنیم ...
پسرک کفاشی که مشغول برق انداختن کفش‌های جوزف کندی بود گفت قصد دارد سهام بخرد. کندی به سرعت دریافت که حباب بازار سهام در آستانه ترکیدن است و با پیش‌بینی سقوط بازار، بی‌درنگ تمام سهامش را فروخت... در مقابلِ دنیای روان و دلچسب داستان‌سرایی برای اقتصاد اما، ادبیات خشک و بی‌روحی قرار دارد که درک آن از حوصله مردم خارج است... هراری معتقد است داستان‌سرایی موفق «میلیون‌ها غریبه را قادر می‌کند با یکدیگر همکاری و در جهت اهداف مشترک کار کنند»... اقتصاددانان باید داستان‌های علمی-تخیلی بخوانند ...
خاطرات برده‌ای به نام جرج واشینگتن سیاه، نامی طعنه‌آمیز که به زخم چرکین اسطوره‌های آمریکایی انگشت می‌گذارد... این مهمان عجیب، تیچ نام دارد و شخصیت اصلی زندگی واش و راز ماندگار رمان ادوگیان می‌شود... از «گنبدهای برفی بزرگ» در قطب شمال گرفته تا خیابان‌های تفتیده مراکش... تیچ، واش را با طیف کاملی از اکتشافات و اختراعات آشنا می‌کند که دانش و تجارت بشر را متحول می‌کند، از روش‌های پیشین غواصی با دستگاه اکسیژن گرفته تا روش‌های اعجاب‌آور ثبت تصاویر ...
به قول هلدرلین، اقامت انسان در جهان شاعرانه است... شعر در حقیقت تبدیل ماده خامی به نام «زبان»، به روح یا در حقیقت، «شعر» است. بنابراین، شعر، روح زبان است... شعر است که اثر هنری را از اثر غیرهنری جدا می‌کند. از این نظر، شعر، حقیقت و ذات هنرهاست و اثر هر هنرمند بزرگی، شعر اوست... آیا چنان‌ که می‌گویند، فرازهایی از بخش نخست کتاب مقدس مسیحی که متکی بر مجموعه کتب مقدس یهودیان، یعنی تنخ است، از اساطیر شفاهی رایج در خاور نزدیک اخذ شده یا خیر؟ ...